به بهانه سالروز تولد محمود دولت‌آبادی کلیدر؛
اوج شکوفایی رمان روستایی
رمان بلند کلیدر مشهورترین و باارزش‌ترین اثر محمود دولت‌آبادی است که دولت‌آبادی را به کسب جایزه نوبل ادبیات بسیار نزدیک کرد. این نویسنده در دهم مرداد سال ۱۳۱۹ در روستایی در دولت‌آباد سبزوار به دنيا آمد. سپری شدن دوران کودکی در روستا، سبب شد تا «رمان روستایی» به دست او به اوج شکوفایی برسد. قالب داستان‌های دولت‌آبادی درباره روستاهای خراسان نوشته شده و در آن‌ها مسائل و مشکلات روستاییان را در دهه‌های 1340 و 1350 به شکلی هنری بیان شده است. او داستان‌نویسی را از سال ۱۳۳۷ آغاز كرد. اولين مجموعه داستان او با نام لایه‌های بيابانی در سال ۱۳۴۷ به چاپ رسيد. به‌غیراز كليدر آثار برجسته‌ای همچون جای خالی سلوچ (رمان)، سفر، سلوک (رمان)، آهوی بخت من گزل (داستان)، ته شب (داستان) و ... در کارنامه این نویسنده به چشم می‌خورد. خود دولت‌آبادی بارها گفته است: دیگر گمان نکنم که نیرو و قدرت و دل و دماغم اجازه بدهد که کاری کامل‌تر از کلیدر بکنم. کلیدر از جهت کمی و کیفی، کامل‌ترین کاری است که من تصور می‌کرده‌ام که بتوانم و شاید بشود گفت؛ در برخی جهات از تصور خودم هم زیادتر است. نثر استثنائی، ساختار استوار روایی، حوادث پرفرازوفرود و ماجراهای پرکشمکش، کلیدر را به یکی از رمان‌های صاحب‌سبک و متفاوت فارسی بدل کرده است. موضوع کلیدر تبدیل‌شدن یک یاغی ایلیاتی – گل محمد – به مبارزی وطنی و عصیان بر ضد حکومت و کشته‌شدن اوست. در این رمان، دو نوع زندگی ایل‌نشینان کرد خراسان و روستاییان اطراف آن با تمام مناسبات و روابط اجتماعی و معیشتی‌شان نمود یافته است. توصیف‌های دقیق از شیوه زندگی و آداب‌ورسوم به رمان ارزش استنادی می‌بخشد. نثر دولت‌آبادی، نثری زنده، جذاب و اثرگذار است و گویی خواننده تمام شخصیت‌ها و مناظر و پدیده‌های طبیعت را که او توصیف می‌کند، به چشم می‌بیند. مهارت دولت‌آبادی در توصیف اندام و چهره و حالات روحی قهرمانانش چنان است که تا مدت‌ها پس از مطالعه داستان، سیمای یک‌یک آنان در ذهن خواننده می‌ماند. نویسنده در این اثر سعی کرده است از گویش سبزواری به سود زبان فارسی بهره گیرد و ترکیبات تازه و واژه‌های گم در زبان فارسی را در رمان خود بیاورد. دولت‌آبادی در کلیدر تلفیقی از زبان بومی خراسان و نثر سنتی را استفاده کرده است. از سویی، استفاده وسیع از لغات، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها، روحی تازه به رمان داده و از سوی دیگر توجه نویسنده به باستان‌گرایی زبان باعث متمایز شدن زبان داستانی او گردیده است.
کاریکاتوریست: حمیدرضا حیدری‌صفت