این پادشاه ایران، پناهده سفارت روسیه شد / عاقبت بی اعتنایی به مطالبات مردم
امروز ۲۶ تیرماه صد و سیزدهمین سالگرد خلع محمدعلی شاه قاجار از سلطنت در سال ۱۲۸۸ است. این تصمیم یک روز بعد از پناهنده شدن او، خانواده و اطرافیان نزدیکش به سفارت روسیه در تهران با رای اکثریت قاطع نمایندگان مجلس عالی انجام شد.
سرگذشت ولیعهد و پادشاهی که زندگیش با تهمت به مادرش آغاز شد و با پرورش در دامن معلمی روسی‌تبار بزرگ شد با خرافه، فال و استخاره عجین گشت. معروف‌ترین اقدام او بریدن سر مشارکت کنندگان در قتل پدربزرگِ پادشاهش و به توپ بستن مجلس شورای ملی بود و فرجام تاج و تختش دو سال و هفت ماه بعد از نشستن بر کرسی سلطنت، بر باد رفت و خود و خانواده‌اش پناهنده سفارت روسیه شدند.
محمدعلی کیست؟حاصل ازدواج تاج‌الملوک، دخترِ بزرگ میرزا محمدتقی‌خان فراهانی معروف به امیرکبیر و مظفرالدین میرزا، سی و ششمین پسر ناصرالدین شاه قاجار و پسر دایی تاج‌الملوک در تاریخ اول تیر ۱۲۵۱ در تبریز متولد شد. او سواد خواندن و نوشتن و روخوانی قرآن را نزد اساتید مکتب‌خانه‌ای تبریز آموخت. با وجودی که پدرش مظفرالدین میرزا در چهار سالگی والی آذربایجان شد، اما به دلیل طولانی شدن سلطنت ناصرالدین شاه، پدربزرگش و به درازا انجامیدن والی‌گری پدرش بر آذربایجان، در ۲۴ سالگی والی آذربایجان شد.
محمدعلی ۱۰ سال بعد به عنوان ششمین پادشاه ایران بر تخت سلطنت نشست.
شرایط زندگی مادرش در تبریز و مناقشات قومیتی و محلی محمدعلی با رجال سیاسی هم‌عصر خود در تهران، از او شخصیتی منزوی، تندخو و کینه‌توز ساخت. او به دلیل اختلافات فکری و طرح برخی اتهامات اثبات نشده توسط بعضی روحانیون مشرطه‌خواه علیه مادرش، از روحانیون متنفر بود. همین مسئله باعث شد پس از انتصاب به عنوان والی آذربایجان، میرزا آقاخان کرمانی، نویسنده و روشنفکر هم‌عصر خود و از پیروان سید جمال‌الدین اسدآبادی را به همراه احمد روحی و میرزا حسن خان خبیرالملک از دوستان مشترکش با سید جمال‌الدین اسدآبادی به جرم همراهی و مشارکت با میرزا رضا کرمانی، قاتل ناصرالدین شاه، از شاهِ عثمانی طلب کند ، شاه عثمانی نیز که هر سه را در زندان اسیر داشت به درخواستِ ولیعهد ایران، تحویل قراولان خاصه محمدعلی داد ، پس از رسیدن زندانیان به تبریز، دستور بریدن سر و کاه‌اندود کردن آنها را داد و سرِ مقتولان را به دربار پدرش مظفرالدین شاه فرستاد.
پرورش روسیروحیات و خلق و خوی محمدعلی به چند دلیل شخصیت منزوی و تندخویی را از او ساخت؛ اول، کیفیت و شرایط زندگی مادرش تاج‌الملوک خانم ملقب به ام‌خاقان، اختلافات فکری و برخوردهای فیزیکی بین مادر و پدر و رفت و آمدهای مشکوک تاج‌الملوک به خارج از دربار موجب شکل‌گیری تهمت‌های اخلاقی اثبات نشده‌ای علیه او از سوی برخی چهره‌های مشروطه‌خواه شد. این اتفاق تاثیر بدی بر رفتار و خلقیات محمدعلی گذاشت خصوصا اینکه برخی مشروطه‌چی‌ها او را «حرام‌زاده» می‌خواندند.
دوم، تعلم و تربیت در دامن معلمی روسی‌تبار به نام سرگئی مارکوویچ شابشال ملقب به ادیب‌السلطان تاثیر عمیقی بر فکر و روح او گذاشت.
سوم، آموزه‌های غلط فکری و دینی و گرایش شدید به خرافه‌پرستی و استخاره به جای فکر کردن و مشورت با خردورزان و عالمان در کنار کینه‌توزی محمدعلی از برخی انقلابیون مشروطه‌خواه به دلیل هدف قرار گرفتن نافرجاماز سوی دشمنانش رفته رفته از او شخصیتی کم تحمل و مستبد ساخت.
به نوشته برخی منابع تاریخی تاثیر سرگئی شابشال که مستقیما تحت نظر سفارت روسیه در تهران عمل می‌کرد تاثیر بسزایی در مستبد شدن او داشت که اوج سلطه‌گری او در صدور فرمانِ به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی تجلی پیدا کرد.
مادر پادشاهبراساس منابع تاریخی تاج‌الملوک زنی حرم‌نشین و منزوی نبود و برخی خصوصیات اخلاقی مادربزرگش مهدعلیا را به ارث برده بود. خصوصیتی که برخی شخصیتها و رسانه‌های دوره مشروطه را نسبت به زدن تهمت به او جسور کرد.در هنگام عقد ازدواج در مهر ماه ۱۲۴۶ تاج‌الملوک حدودا شش سال از مظفرالدین میرزا بزرگتر بود. جشن ازدواج آنان هفت شبانه‌روز بر پا بود.
سید یحیی دولت‌آبادی، نماینده چنده دوره مجلس شورای ملی و نویسنده وقایع دوره مشروطه و از بنیانگذاران نهادهای آموزش نوین در کشور که ۱۰ سال از محمدعلی بزرگتر بود، اولین فردی بود که نسبت «فاحشه» به تاج‌الملوک داد.
تاج‌الملوک بعد از جدایی از پنجمین شاه قاجار با معتمدالسلطنه، مستوفی آذربایجان ازدواج کرد و به تبریز نزدیک پسرش رفت و او را رها نکرد. این رابطه آن‌قدر تنگاتنگ بود که زمینه حمله‌های زیادی که در آینده نسبت به او شد را به وجود آورد. ازدواج مادر محمدعلی با معتمدالسلطنه چندان طول نکشید. او بعد از طلاق دوم با میرزا علی‌خان نصیرالسلطنه ازدواج کرد ازدواجی که با مرگ نصیرالسلطنه یک سال قبل از فرمان مشروطه در سال ۱۲۸۴ پایان یافت.
درست در زمانی که فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه امضا شد، تاج‌الملوک پیش پسر محمدعلی میرزا و عروسش ملکه‌جهان می‌رود. با شروع دوره سلطنت محمدعلی میرزا در ۱۲ دی ۱۲۸۵ نام مادرش تاج‌الملوک هم پررنگ‌تر از قبل در محافل سیاسی و روزنامه‌های عصر مشروطه پیچید. روزنامه‌های عصر مشروطه علت مخالفت و دشمنی محمدعلی شاه با مشروطه را فساد مادرش عنوان کردند و او را اینگونه تحقیر کردند.
سردار مریم بختیاری معروف به بی‌بی مریم و تعدادی از نیروهای بختیاری، قبل از ورود نیروهای مشروطه‌خواه، مخفیانه وارد تهران شدند تا به محض شروع درگیری‌ها بتوانند در اطراف ساختمان مجلس شورای ملی سنگربندی کنند. نیروهای مشروطه‌خواه در تاریخ ۲۲ تیر ۱۲۸۸ موفق شدند وارد تهران شوند.زد و خورد مسلحانه در شهر به مدت سه روز ادامه داشت تا اینکه در روز ۲۵ تیر محمدعلی شاه به سفارت روسیه پناهنده شد و پایتخت به کنترل مشروطه‌خواهان درآمد.
در پی فتح تهران، مجلس عالی تشکیل شد. این مجلس محمدعلی شاه را از سلطنت خلع و فرزندش احمد میرزا را به سلطنت انتخاب کرد. احمد شاه نیز حکم عضدالملک برای نایب‌السلطنه، حکم محمدولی خان تنکابنی را برای رییس دولت و وزیر جنگی، حکم سردار علیقلی اسعد بختیاری را برای وزیر داخله و حکم یپرم خان را برای ریاست نظمیه تهران امضا کرد.
سید عبدالله بهبهانی بنیانگذار نهضت مشروطه که توسط محمدعلی شاه در تبعید به سر می برد، یک روز قبل از افتتاح دومین دوره مجلس شورای ملی در تاریخ ۲۴ آبان ۱۲۸۸ با کمال احترام و در میان استقبال کم‌نظیر مردم وارد تهران شد.
21217
کد خبر 1652078منبع: khabaronline-1652078