همه آنچه بر «خانه پدری» عیاری گذشت
کیانوش عیاری که در سال‌های اخیر با توقیف فیلم‌هایش رو به رو شده است، پس از ناکامی «کاناپه» در اکران حال شاهد نمایش «خانه پدری» پس از ۱۰ سال در سینماهای کشور است، اتفاقی که به گفته خودش بابت آن هم خوشحال است و هم متاثر.
«خانه پدری» ساخته کیانوش عیاری یکی از پربحث‌ترین فیلم‌های یک دهه اخیر سینمای ایران است، فیلمی که از همان ابتدا به جرگه توقیفی‌های سینما پیوست و پس از پشت سرگذاشتن مسایل و اتفاقات گوناگون در نهایت پس از ۱۰ سال از امروز رنگ پرده نقره‌ای را به خود می‌بیند.
ماجرای «خانه پدری» در یک خانه قدیمی رخ می‌دهد که داستانی را از اواخر دوره قاجار تا اواخر دهه ۷۰ در چند اپیزود روایت می‌کند. در این فیلم ناصر هاشمی (نقش جوانی) و مهدی هاشمی (نقش میانسالی و پیری) شخصیت اصلی این فیلم با نام محتشم را که روایت زندگی‌اش از ۱۵ تا ۸۰سالگی به تصویر کشیده شده است بازی می‌کنند.
آنچه مشخص است اصلاحاتی جزیی در این فیلم انجام شده و با رده‌بندی سنی بالای ۱۵سال اکران خواهد شد. اقدامی که نتیجه پیگیری مستمر و مقاومت کیانوش عیاری بر سر اصولش و تأکید بر حفظ ساختار کلی فیلمش است. او پیش از این نیز اعلام کرده بود به این دلیل با اکران محدود موافقت کرده که می‌خواهد از بیات شدن فیلم جلوگیری کند و نمی‌خواهد این فرصت حداقلی برای دیده شدن فیلمش را از دست بدهد.
اما این زمان طولانی شاید غبار فراموشی را درباره آنچه بر این فیلم گذشته است نشانده باشد و به همین دلیل در این پرونده مروری بر تمامی اتفاقاتی که «خانه پدری» پشت سر گذاشت خواهیم داشت.
داستان از کجا شروع شد
«خانه پدری» سال ۸۹ به نویسندگی، کارگردانی و تهیه‌کنندگی کیانوش عیاری پروسه ساخت خود را به پایان برد، فیلمی که به یک چالش اجتماعی خاموش در ایران پرداخته؛ «درگیری‌های ناموسی» در خانواده و مهدی هاشمی و شهاب حسینی در صدر بازیگران این فیلم حضور داشتند. اما از همان زمان با توقیف خو گرفت و پس از سه سال در سیودومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و بازخوردهای مثبتی را از منتقدان سینمایی دریافت کرد، به عنوان مثال حسین معززی‌نیا در صفحه شخصی خود نوشت: «این فیلم یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است.»چهارم دی سال ۹۳ پس از چهار سال فیلم عیاری توانست مجوز اکران در گروه هنروتجربه را بگیرد اما این مجوز دوام چندان طولانی نداشت و فیلم در همان روز نخست از پرده پایین کشیده شد، آنچه به عنوان دلیل این اتفاق بیان می‌شود، وجود یک صحنه خشن در قسمتی از فیلم است. در واقع در دقیقه‌های نخست فیلم، دختر جوان داستان در زیرزمین خانه، با نظارت پدر و به دست برادر خود کشته می‌شود.
این کارگردان اما معتقد بود که تغییر دولت‌ها نقشی در از توقیف درآمدن فیلم‌های سینمایی ندارد و پس از آنکه مسئله رده بندی سنی برای نمایش «خانه پدری» مطرح شد، اینچنین گفت: «هیچ کدام از گفت‌وگوهایی که برای نمایش این فیلم انجام شده است نتیجه بخش نبوده و از من سوال شد که آیا حاضر هستید سکانس اول فیلم را از آن حذف کنید و یا مایلید که فیلم را با اعمال محدودیت سنی نمایش دهید، که موافق هیچکدام نبودم. معتقدم محدودیت سنی اصولا باعث ترغیب و تهییج بیشتر جوان‌ترها می‌شود تا با هر کلکی وارد سالن شوند و در واقع انجام محدودیت سنی بیشتر باعث افزایش مخاطب فیلم‌ها بوده است.»
البته در سال ۹۵ فیلم «خانه پدری» در شهرها و ایالت‌های آمریکا نمایش داده شد. این فیلم برای اکران در شهرهای شیکاگو، دالاس، سن‌فرانسیسکو، بوستون، سن‌خوزه، نیومکزیکو، جورجیا و مینه‌سوتا آماده شده است.
مهلت وزیر ارشاد برای تعیین وضعیت توقیفی‌ها
در سال ۹۶ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مهلتی دو ماهه به سازمان سینمایی داد تا تکلیف فیلم‌های توقیفی را مشخص کنند، مهلتی که در ۱۷ مرداد همان سال به پایان رسید اما تکلیف «خانه پدری» مشخص نشد.عیاری هم درباره اینکه فیلمش در جریان بررسی کمیته رفع توقیف چه سرنوشتی داشته است، گفت: «در آخرین روزهایی که معاون قبلی ارزشیابی و نظارت در سازمان سینمایی بود برای جلسه‌ای دعوت شدم که همان حرف‌های قبلی برای حذف سکانس‌هایی از فیلم مطرح شد و من هم تاکید کردم که اگر این کار به صلاح فیلم بود همان هفت سال قبل انجام می‌دادم، اما پس از آن دیگر خبری ندارم.»
در همان زمان اما ابراهیم داروغه‌زاده، معاون ارزشیابی و نظارت وقت سازمان سینمایی نمایش این فیلم را بدون مشکل دانست و گفت: «برای رفع مشکل فیلم «خانه پدری» راه اول این است که با تهیه‌کننده گفت‌وگو کنیم تا آن سکانسی که بحث ایجاد کرده (ضربه زدن به سر دختر و کشتن او) حذف شود ولی اگر اصرار داشته باشند که آن صحنه در فیلم باشد پس باید رده سنی برای تماشاگران فیلم تعیین کنیم.»
در سال ۹۶ بار دیگر زمزمه‌هایی درباره اکران این فیلم مطرح شد با این شرایط که عیاری هم به دلیل حذف نکردن سکانس ابتدایی فیلم با رده‌بندی موافقت کرده است اما این اتفاق هم تا مرز تحقق پیش رفت ولی به سرانجام نرسید و تا به امروز این کارگردان بارها و بارها بیان کرده است که «خانه پدری» تنها درگیر سوتفاهم شده است.
احساس کیانوش عیاری پس از ۱۰ سال
سرانجام اما تمامی این اتفاقات ناخوشایند، پایانی نسبتا خوش داشت و فیلم عیاری روی پرده سینماهای کشور رفته است، این کارگردان درباره اینکه چه احساسی در این باره دارد، به ایسنا گفت: «در پی دل‌شکستگی ناشی از توقیف فیلم «خانه پدری» و بعد هم «کاناپه» انرژی من گرفته شده بود،آرزویم این است که یک بار دیگر مسئولان به این مسئله توجه کنند که آیا فیلمی مثل «کاناپه» باید از اکران عمومی کنار گذاشته شود؟ الان پس از حدود یک دهه که «خانه پدری» در معرض تماشای عموم قرار می‌گیرد قطعا برای همه سوال برانگیز خواهد بود که چرا این فیلم باید یک دهه متوقف شود. طبیعی است که مثل خیلی دیگر از اتفاقات این سال‌ها و حتی از گذشته‌های دور همین طور بوده که فیلم‌ها توقیف می‌شوند و بعد از نمایش همه تعجب می‌کنند که چرا؟ چون نه ویرانی به وجود آورد و نه اتفاق بدی رخ داد.»او ادامه داد: «آرامشی که ناشی از دیده شدن این فیلم دارد مرا خوشحال و در عین حال متاثر می‌کند که چرا دیگر فیلم‌های من اگر توقیف نشدند، ولی با آن‌ها به گونه‌ای برخورد شد که کم از توقیف نداشت؟»
عیاری درباره اصلاح این فیلم هر چند جزئی و اینکه چطور پس از چند سال مخالفت با اصلاح، راضی به انجام آن شده است؟ توضیح داد: اصلاحاتی رخ داده ولی در دریافت حس تماشاگر مطلقا خللی ایجاد نشده است. اگرچه این شرایط فعلی، یک توافق است ولی واقعیت این است که تصور می‌کنم شاید همان چیزی که باعث نمایش این فیلم شده، یک اتفاق بهتر است. الان راضی‌تر هستم و این را محصول گذشت زمان و فروکش کردن حسی که در آن سال‌ها داشتم می‌دانم. اما تاکید می‌کنم که در ارتباط تماشاگر با فیلم خللی ایجاد نشده است.»