با توجه به آمار بالای بیماری پنومونی در کشورهای در حال توسعه و آگاهی نسبتاً کم از این بیماری در کشورهای توسعه یافته، جامعه بهداشت جهانی ۱۲ نوامبر را روز جهانی ذات‌الریه (سینه پهلو) اعلام کرده است که روزی جهت اقدام علیه این بیماری است.
روز جهانی ذات‌الریه در تقویم سال 1402
روز جهانی ذات‌الریه در تقویم سال 1402 روز یکشنبه 21 آبان برابر با 12 نوامبر 2023 است.
پنومونی یا ذات‌الریه چیست؟
سینه‌پهلو یا ذات‌الریه، که به آن پنومونی (Pneumonia) یا نومنیا نیز می‌گویند، عفونت در یک یا هر دو ریه است. باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها عامل پنومونی ریه هستند.
اصطلاح سینه پهلو گاه به اشتباه میان مردم به عنوان عوارض ماندن بدن در هوای سرد یا زیر باران به کار برده می‌شود ولی سینه پهلو همان ذات‌الریه یا عفونت ریه است.
پنومونی و برونشیت
پنومونی (ذات‌الریه) برونشیت دو بیماری متفاوت با علائم مشابه هستند. پنومونی التهاب کیسه‌های هوا موجود در ریه‌هاست. برونشیت به التهاب نایژه در شش گفته می‌شود، عفونت ویروسی یا باکتریایی می‌تواند منجر به برونشیت حاد شود. در صورت عدم درمان، می‌تواند به پنومونی تبدیل شود.
انواع سینه پهلو یا ذات‌الریه
پنومونی را می‌توان با توجه به محل یا زمان درگیری طبقه‌بندی کرد:
- پنومونی بیمارستانی (HAP): این نوع پنومونی باکتریایی در مدت اقامت در بیمارستان به وجود می‌آید. می‌تواند جدی‌تر از انواع دیگر باشد، زیرا باکتری‌های موجود ممکن است در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم‌تر باشند.
- پنومونی اکتسابی از جامعه (CAP): پنومونی اکتسابی از جامعه به ذات الریه‌ای که در خارج از یک مکان پزشکی به وجود می‌آید، اشاره دارد.
- پنومونی ناشی از ونتیلاتور (تهویه) (VAP): وقتی افرادی که از دستگاه تهویه هوا استفاده می‌کنند، دچار پنومونی شوند، به آن VAP گفته می‌شود.
- پنومونی آسپیراسیون: پنومونی آسپیراسیون هنگامی اتفاق می‌افتد که باکتری‌ها از طریق غذا، نوشیدنی یا بزاق به ریه‌ها وارد شوند و یا مشکل در بلع وجود داشته باشد.
آیا پنومونی واگیر دارد؟
میکروب‌هایی که سبب ذات‌الریه می‌شوند می‌توانند از شخصی به شخص دیگر منتقل شوند. پنومونی ویروسی و باکتریایی می‌تواند از طریق استنشاق عطسه یا سرفه فرد آلوده و تماس با سطوح آلوده منتقل شود و مسری است، پنومونی قارچی مسری نیست.
علائم ذات الریه و سینه پهلو
نشانه های ذات الریه می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد و برای درمان عفونت سینه، باید این علائم ذات الریه را خوب بشناسید. نشانه های ذات الریه عبارتند از:
- سرفه که ممکن است باعث خلط (مخاط) شود
- تب
- تعریق یا لرز
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- احساس خستگی
- بی‌اشتهایی
- حالت تهوع یا استفراغ
- سردرد
ممکن است کودکان زیر ۵ سال دارای تنفس سریع یا خس خس باشند.
به نظر می‌رسد نوزادان هیچ علامتی ندارند، اما بعضی اوقات ممکن است استفراغ و کمبود انرژی داشته باشند یا در نوشیدن یا خوردن‌شان اختلال ایجاد شود.
افراد مسن ممکن است علائم خفیف‌تری داشته باشند. همچنین می‌توانند دچار گیجی شوند و یا دمای بدن‌شان پایین تر از حد نرمال باشد.
انواع مختلفی از عوامل عفونی وجود دارد که می‌توانند باعث ایجاد ذات الریه و عفونت سینه شود. در ادامه به عوامل ایجاد سینه پهلو اشاره می‌کنیم.
پنومونی باکتریایی
شایع‌ترین علت بیماری پنومونی باکتریایی، استرپتوکوک پنومونیه است. دلایل دیگر عبارتند از:
• مایکوپلاسما پنومونی
• هموفیلوس آنفلوانزا
• لژیونلا پنوموفیلا
پنومونی ویروسی
اغلب ویروس‌های تنفسی باعث ذات الریه هستند. برخی از نمونه‌ها عبارتند از:
• آنفولانزا
• ویروس سن سیشیال تنفسی (RSV)ویروس‌های تنفسی
• رینو ویروس (سرماخوردگی)
بیماری پنومونی ویروسی معمولاً ملایم‌تر است و می‌تواند طی یک تا سه هفته بدون درمان بهبود یابد.
بیماری پنومونی قارچی
قارچ‌های موجود در خاک یا فضولات پرندگان می‌تواند باعث پنومونی و عفونت سینه شود. این بیماری اغلب در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، ایجاد می‌شود. نمونه‌هایی از قارچ‌های عامل پنومونی عبارتند از:
• پنوموسیستیس جیرووسی
• گونه‌های کریپتوکوک
• گونه‌های هیستوپلاسموز
تشخیص سینه پهلو یا پنومونی
با توجه به شرایط بیمار تشخیص ذات‌الریه با معاینه بدنی، اشعه ایکس، کشت خون، کشت خلط، پالس اکسی‌متری، سی تی اسکن، نمونه سیال و برونکوسکوپی انجام می‌شود.
انواع سینه پهلو یاذات الریه و پنومونی
۱. پنومونی بیمارستانی (HAP)
۲. پنومونی اکتسابی از جامعه (CAP)
۳. پنومونی ناشی از ونتیلاتور (تهویه) (VAP)
۴. پنومونی آسپیراسیون
درمان پنومونی
درمان پنومونی به نوع ذات‌الریه، شدت و سلامت عمومی فرد بستگی دارد، معمولاً آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی، استراحت، مسکن معمولی و مایعات برای بهبود کامل بیماری پنومونی کافی است. افرادی که دارای وضعیت پزشکی خاص هستند، سالمندان و کودکان نیاز به مراقبت‌های بیشتری و گاه بستری در بیمارستان دارند.
عوامل خطر پنومونی
هرکسی می‌تواند مبتلا به پنومونی شود، اما گروه‌های خاصی خطر بیشتری دارند. شامل:
- نوزادان از بدو تولد تا ۲ سالگی
- افراد در سن ۶۵ سال و بالاتر
- افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف به دلیل بیماری یا استفاده از داروها، مانند استروئیدها یا داروهای خاص سرطان.
- افرادی که شرایط پزشکی خاص مزمن دارند، مانند آسم، فیبروز کیستیک، دیابت یا نارسایی قلبی.
- افرادی که اخیراً دچار عفونت تنفسی مانند سرماخوردگی یا آنفلوانزا شده‌اند.
- افرادی که اخیراً بستری شده‌اند و یا در حال حاضر در بیمارستان بستری هستند، به ویژه اگر در یک دستگاه تهویه مطبوع بوده‌اند یا در حال استفاده از آن هستند.
- افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، در بلع مشکل دارند یا وضعیتی دارند که باعث عدم تحرک می‌شود.
- افرادی که سیگار می‌کشند، از انواع خاصی از دارو استفاده می‌کنند و یا مقدار زیادی الکل می‌نوشند.
- افرادی که در معرض تحریک کننده‌های ریه مانند آلودگی، دود و برخی مواد شیمیایی قرار دارند.
جلوگیری از ذات‌الریه
واکسیناسیون، ترک سیگار، شستشوی دست‌ها، استراحت کافی، رژیم غذایی سالم و ورزش منظم در پیشگیری از پنومونی تأثیر زیادی دارند.