روز جهانی شامپانزه چه روزی است؟ نکاتی عجیب که نمی دانستید
14 جولای برابر با بیست وسوم تیرماه روز جهانی شامپانزه ( به انگلیسی World Chimpanzee Day) نام گذاری شده است.اگر کنجکاو هستید درباره خصوصیات ظاهری و رفتاری این میمون باهوش بیشتر بدانید و با نحوه زندگی، زاد و ولد و دشمنان شامپانزه آشنا شوید در ادامه مطلب ما را همراهی کنید.
بنیانگذاری و هدف روز جهانی شامپانزه
روز جهانی شامپانزه به ابتکار جین گودال، رفتارشناس مشهور حیوانات، به افتخار یکی از نزدیک ترین گونه ها به انسان و برای افزایش آگاهی عمومی برای مراقبت و حفاظت از این حیوانات نام گذاری شده است.
شامپانزه
شامپانزه ( به انگلیسی chimpanzee) یکی از گونه های مشهور خانواده بزرگ میمون ها است که رابطه بسیار نزدیکی با میمون های بزرگ از جمله اورانگوتان ها و گوریل ها داشته و باهوش ترین موجود روی کره زمین بعد از انسان محسوب می شود.شامپانزه ها از نظر دی ان ای تا 98 درصد به انسان شبیه بوده و در زمینه ابراز احساسات، حل مسائل، استفاده و ساخت ابزار هوشمندانه عمل می کنند.
انواع شامپانزه
به طور کلی دو گونه مختلف شامپانزه در دنیا وجود دارد که عبارتند از:
- شامپانزه بونوبو یا شامپانزه کوتوله
- شامپانزه معمولی
شامپانزه بونوبو نوعی شامپانزه کوتاه قد است که در ناحیه محدود به جنوب رودخانه کنگو زندگی می کند.
مشخصات ظاهری شامپانزه
شامپانزه از پستانداران بزرگ است که موهای سیاه بلند اما کم پشت سراسر بدنش به جز صورت، کف دست و پایش را پوشانده است.
موهای بدن شامپانزه در واقع از بدن حیوان در برابر سرمای ارتفاعات بالاتر و از پوستش در برابر نور خورشید محافظت می کند. بخش های بدون مو نیز بسته به سن شامپانزه ممکن است به رنگ قهوه ای روشن تا تیره باشد که تیرگی پوست نشانه بلوغ است.
شامپانزه گوش های بزرگ و شنوایی عالی دارد و قسمت ابروانش به شکل یک برآمدگی بالای چشمانش ظاهر جالبی به چهره حیوان داده است.
مانند دیگر میمون ها، شامپانزه نیز از دید خوب برخوردار بوده و می تواند رنگ ها را تشخیص دهد. چشمان رو به جلوی این حیوان نیز به او امکان تمرکز خوب روی یک شی واحد را می دهد.
شامپانزه انگشتان کشیده دارد و فرم خاص انگشت شست پایش به او کمک می کند تا بتواند به چیزهای مختلف چنگ بزند و به دلیل بلندتر بودن دست ها نسبت به پاها می تواند در هر چهار جهت به خوبی حرکت کند.
این حیوان مانند انسان 32 دندان دارد که نه تنها برای آسیاب کردن گیاهان بلکه برای جویدن گوشت نیز مناسب است.
قد و وزن شامپانزه
قد شامپانزه معمولا بین 1 تا 1.7 متر و وزنش بین 26 تا 70 کیلوگرم است.
شامپانزه حیوانی بسیار اجتماعی است و به صورت گروهی زندگی می کند، اجتماعات گروهی شامپانزه معمولا بین 15 تا 120 عضو دارند که این تعداد بسته به نوع زیستگاه و منابع غذایی در دسترس متفاوت است.
این حیوان به قلمروی خود بسیار حساس است و ورود شامپانزه های غریبه به گروه خود را تحمل نمی کند به همین دلیل در اغلب موارد ورود یک غریبه به کشته شدنش توسط سایر اعضا منجر خواهد شد.
گروه های شامپانزه ساختار اجتماعی بسیار پیچیده ای دارند و نرهای غالب، لزوما قوی ترین ها نیستند بلکه اکثر اوقات آن هایی هستند که توانسته اند بیشترین طرفدار را برای خود دست و پا کنند.
شامپانزه ها بیشتر اوقات روز خود را با غذا خوردن، بازی و نظافت سایر اعضای گروه می گذرانند. آن ها شب ها با کمک شاخه ها برای خود لانه ای امن روی درختان می سازند تا در آن استراحت کنند و هر روز این کار را تکرار می کنند.
اگرچه این حیوان زمان زیادی را صرف خواب و غذا خوردن روی درختان می کند و با آویزان شدن از شاخه ای به شاخه دیگر می رود با این حال بسیاری از سفرهایش را از طریق راه های زمینی انجام می دهد.
تفاوت میمون و شامپانزه
شامپانزه در واقع نوعی میمون متعلق به خانواده میمون های بزرگ است، این خانواده شامل شامپانزه معمولی، بونوبو، گوریل و اورانگوتان می باشد که از نظر خصوصیات با یکدیگر شباهت ها و تفاوت هایی دارند.
درباره انواع مختلف میمون در مطالب دیگر به طور مفصّل صحبت خواهیم کرد.
محل زندگی شامپانزه
شامپانزه در سراسر 21 کشور مختلف نواحی غرب و مرکز آفریقا زندگی می کند و زیستگاهش را تنوع گسترده ای از مناطق مختلف از جنگل های بارانی گرمسیری و مرطوب گرفته تا نواحی خشک ساوانا و جنگل های باز تشکیل می دهد.
این حیوان به راحتی از درختان بالا می رود و برای محافظت از خود در برابر شکارچیان، یافتن غذا و استراحت کردن در طول شب به شدت به درخت های جنگلی وابسته است.
متاسفانه به دلیل جنگل زدایی و تجاوز انسان ها به جنگل های محل سکونت شامپانزه ها، رقابت بر سر یافتن غذا و مکان مناسب برای لانه سازی در میان شامپانزه ها افزایش یافته است و همین مسئله باعث شده با وجود طبع سازگار و هوش فراوان این موجود، زیستگاهش در معرض خطر قرار بگیرد.
شامپانزه یک حیوان همه چیز خوار است و غذاهای مختلفی مصرف می کند. بخش عمده رژیم غذایی این حیوان شامل میوه های فصلی، دانه ها، گل های درختان و همچنین حشراتی مانند مورچه و موریانه می باشد اما می تواند طعمه های بزرگ تری نیز شکار کند.
دیده شده شامپانزه با کمک سایر اعضای گروه میمون ها، پرندگان و حتی شاخ درازان کوچک را شکار کرده است.
این حیوان از هوش خود برای شکار بهره می برد، به عنوان مثال برگ های شاخه درخت را جدا کرده و شاخه را روی تپه موریانه قرار می دهد تا با حرکت موریانه روی شاخه، آن ها را بخورد یا از سنگ ها به عنوان چکش برای شکستن آجیل ها استفاده می کند یا از برگ های جویده به عنوان اسفنج برای جذب آب و نوشیدن آن استفاده می کند.
دشمن شامپانزه
- از دیگر دشمنان شامپانزه می توان به گونه های بزرگ مار و همچنین سایر شامپانزه ها اشاره کرد.
- بچه شامپانزه ها توسط بابون ها که از نظر قلمرو زندگی اشتراکاتی با هم دارند تهدید می شوند.
- انسان به دلیل شکار و از بین بردن زیستگاه های شامپانزه بزرگ ترین دشمن این حیوان محسوب می شود.
- حیوانات وحشی همچون پلنگ که هم روی زمین و هم روی درختان زندگی می کنند از بزرگ ترین تهدیدات طبیعی این حیوان محسوب می شوند.
زاد و ولد شامپانزه
پیوند زناشویی شامپانزه بر خلاف پیوندهای گروهی این حیوان که ممکن است تا سال ها ادامه داشته باشد، مدت زیادی طول نمی کشد و به دوره جفت گیری خلاصه می شود.
دوره بارداری شامپانزه حدود 8 ماه است و شامپانزه ماده می تواند در هر زمان از سال یک نوزاد به دنیا بیاورد.
بچه شامپانزه بعد از تولد به بدن بدن مادرش می چسبد و تا زمانی که به اندازه کافی بزرگ شود و بتواند به کاوش دنیای اطراف بپردازد نزد مادرش می ماند.
بچه ها مهارت لازم برای زنده ماندن را با تماشای غذا خوردن، ساخت ابزار و لانه سازی مادر خود می آموزند و با بازی با هم سن و سال های خود نظافت و مبارزه را یاد می گیرند.
شامپانزه های ماده در سن 13 سالگی برای تولید مثل آماده می شوند اما این بلوغ در مورد نرها کمی دیرتر و در سن حدود 16 سالگی رخ می دهد.
طول عمر شامپانزه
طول عمر شامپانزه در طبیعت به ندرت به بیش از 50 سال می رسد اما در باغ وحش بیش از 60 سال نیز زندگی کرده است.
خطر انقراض شامپانزه
امروزه شامپانزه به عنوان حیوانی که در محیط طبیعی خود در معرض خطر است دسته بندی شده که در صورت عدم توجه در آینده نزدیک با خطر انقراض روبرو خواهد شد.
در حال حاضر حدود 100 هزار شامپانزه در آفریقا باقی مانده که طی سی سال گذشته به سرعت کاهش یافته است.
حقایق جالب درباره شامپانزه
- شامپانزه ها با 30 صدای مختلف با هم ارتباط برقرار می کنند با این حال بیشتر ارتباطات آن ها از طریق حالات صورت است، این حیوان لب های بسیار انعطاف پذیری دارد که گاهی حالتی شبیه لبخند به او می دهد اما در واقع نشانه ترس، عصبانیت یا احساس خطر است.
- این حیوان به قدری باهوش است که علاوه بر به خاطر سپردن چیزها می تواند تصویر خودش در آینه را تشخیص دهد، همچنین تنها حیوان (به جز اورانگوتان ها و انسان) است که نه تنها قادر به استفاده از ابزار است بلکه می تواند خودش ابزار ساده ای بسازد.
- شباهت کروموزومی انسان و شامپانزه بسیار زیاد است، جالب است بدانید شامپانزه از نظر بیولوژیکی بیش از آن که شبیه گوریل باشد به انسان شباهت دارد.
- شامپانزه های تحت حفاظت می توانند زبان های انسانی مانند ASL (زبان اشاره آمریکایی) را آموزش ببینند، به عنوان مثال یک شامپانزه ماده به نام واشو بیش از 240 علامت را یاد گرفته بود. شامپانزه کانزی نیز علاوه بر مهارتش در زبان، قادر به درست کردن آتش و آشپزی می باشد.
- شامپانزه ممکن است به بیماری های انسانی مبتلا شود.
- شامپانزه هنگام بازی کردن می خندد!
- موهای بدن این حیوان هنگام عصبانیت یا ترس سیخ می شود.
- ارتباطات عاطفی شامپانزه دقیقا مانند انسان ها است، آن ها یکدیگر را می بوسند، در آغوش می گیرند، نوازش می کنند و غلغلک می دهند.
- هنگامی که مادر شامپانزه می میرد فرزندان یتیم و کوچک او ممکن است بدون مراقبت مدت زیادی دوام نیاورند اما خواهر و برادرهای بزرگ تر اغلب کوچک ترها را به فرزند خواندگی می پذیرند، گاهی دیده شده نوزادان بی سرپرست توسط شامپانزه های غریبه بزرگ شده است.
- شامپانزه حیوان خانگی خوبی نیست، یک شامپانزه بالغ پنج تا شش برابر انسان قدرت دارد.
- شامپانزه حیوانی اجتماعی است و وقت زیادی از روز را صرف نظافت دیگر اعضای گروهش می کند. این کار نه تنها باعث تمیز شدن و از بین رفتن انگل ها می شود بلکه به نظر می رسد حس آرامش به حیوان منتقل کرده و پیوندهای اجتماعی درون گروه را تقویت می کند.