آموزش کاشت عناب در خانه؛ روش های نگهداری و تکثیر

درخت عناب به دلیل مقاومت زیاد به شرایط نامساعد محیطی از جمله کم آبی و خشکی جایگاه ویژه ای در بین محصولات باغی و گیاهان دارویی دارد. در این مطلب شما را با صفر تا صد آموزش کاشت درخت عناب آشنا خواهیم کرد.

نام علمی : ZIZYPHUS JUJUBA
خانواده : RHAMNACEAE - عناب

بومی منطقه : چین
نام های دیگر : Chinese Red Date, Chinese Date, Korean Date, Common Jujube و خرمای قرمز، خرمای چینی و سنجد گرم

خاک و تغذیه : متوسط و زهکش دار

دمای ایده آل محیط : تابستانهای گرم

آبیاری و رطوبت : کمی مرطوب

نور محیط : خیلی زیاد

درخت عناب درختی کوچک و برگ ریز بوده و در زمستان خزان می کند.
• عناب درختی است خزان دار با پوست تنه ناهموار ، چوب بسیار محکم و شاخه های خاردار ، درخت عناب دو نوع شاخه دارد تعدادی از شاخه ها خزان کننده اند.
• این درخت 5 تا ارتفاع 12 متر رشد کرده و سرعت رشد زیادی دارد.
• گلها در بهار ظاهر شده و بذر آنها در پاییز می رسد.
• گل ها دو جنسی هستند یعنی هم دارای گل جنس نر و هم دارای جنس ماده می باشند.
• درخت عناب غالبا بوسیله حشرات گرده افشانی می شود.
• اصولا شاخه های درخت عناب خاردار می باشد.
•  برگ ها براق و سبز رنگ هستند و 2 تا 7 سانتی متر طول و 1 تا 3 سانتی متر عرض دارند.
• برگ های درخت عناب بیضی شکل ، بدون کرک و حاشیه های دندانه دار هستند.
•  در هر شاخه خزان کننده ۵ تا ۱۲ خوشه گل جانبی و در هر خوشه ۷ تا ۱۴ گل زردرنگ به قطر ۳ تا ۶ میلیمتر وجود دارد. 
• میوه عناب شفتی است گرد به رنگ سبز که با رشد میوه کم کم زرد می شود و در زمان رسیدن به رنگ قرمز تیره ( عنابی ) در می آید هسته آن سخت و استخوانی است. 

روشهای تکثیر درخت عناب

عناب با بذر ، پاجوش ، قلمه ، پیوند و کشت بافت می تواند تکثیر شود. برای تکثیر درخت عناب روش های متفاوتی وجود دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.

1-پاجوش

بهترین روش برای ازدیاد عناب همین روش می باشد. همان طور که می دانید پاجوش از کنار درخت می روید. درخت عناب برای دریافت آب کافی ریشه می دواند و در نتیجه از ریشه های سطحی، جوانه پدید می آید. برای پرورش عناب بدین شکل، در سال دوم در فصل پاییز که درخت به طور نسبی رشد کرده، با بریدن ریشه درخت مادر، نهال را با ریشه از زمین بیرون آورید و جای دیگر بکارید.

خصوصیت پاجوش خوب به شرح زیر است:

پاجوش مناسب برای کاشت باید دوساله باشد و ارتفاع آن از ۱/۵ متر بیشتر نباشد تا در هنگام جابجایی کمتر آسیب ببیند.
• پاجوش باید از ریشه سالم و کافی با ظاهر شاداب برخوردار باشد.
• همچنین باید دارای تنه مستقیم با انشعابات فرعی قوی باشد که با فاصله مناسب از هم قرار گرفته اند.
• پاجوش باید از درختانی تهیه شود که میوه های باکیفیت و درشت دارند.
• پوست تنه پاجوشهایی که در شرایط کم آبی قرار گرفته اند و سن بالا دارند، تیره رنگ و چوبی می شود و گیرایی کمتری دارند.

2-قلمه زدن

برای قلمه زدن در نیمه دوم اسفند ماه قلمه های را از شاخه های جوان یکساله تهیه می کنند. طول مناسب قلمه ها بین ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر است. بهتر است انتهای قلمه ها را به شکل اریب برش داده و برای ریشه زایی بهتر در محلول ریشه زایی قرار دهید. قلمه های را می توان ابتدا در خزانه کاشت و پس از رشد به زمین اصلی انتقال داد.

3-خوابانیدن :

در این روش از کاشت درخت عناب, باید شاخه های دو ساله ای را که از بخش پایینی تنه درخت مادر روییده است را بخوابانید. این کار بهتر است در فصل پاییز و اواخر زمستان انجام شود.

4-پیوند درخت عناب

 عناب  بیشتر با پیوند تکثیر می شوند. پیوند عناب را روی نهال عناب بذری به عنوان پایه مادری اجرا می کنند. ضرورت توجه به پیوند عناب به شرح زیر است :

استفاده از مزایای پایه بذری ( مقاومت به شرایط نامساعد مانند تنش خشکی ، ارزان بودن ، دسترسی آسان به آنها )
• امکان تکثیر ارقام مرغوب عناب در سطح وسیع و احداث باغ یکدست
• ساده و عمومی بودن پیوند در مقایسه با سایر روشهای تکثیر مانند قلمه و کشت بافت
• امکان تعویض تاج درختان بذری عناب که باردهی نامطلوب دارند.

بهترین زمان برای کاشت درخت عناب

بهترین زمان برای کاشت درخت عناب، ماه‌های دی و بهمن است زیرا در این زمان‌ها، درخت می‌تواند رشد مطلوب‌تری داشته باشد. بنابر این سعی کنید در فصل زمستان حتما کار کاشت نهال را انجام دهید تا درختان پربارتر و سالم‌تری داشته باشید.

شرایط مطلوب برای رشد درخت عناب

1-آبیاری

درخت عناب در واقع درختی است که در برابر کم‌ آبی و خشکی مقاومت زیادی دارد اما برای رشد عالی، باید آبیاری را به‌ صورت مناسب انجام دهید و اجازه ندهید که ریشه گیاه‌تان دچار خشکی شود زیرا در چنین شرایطی درخت بسیار ضعیف می‌شود و احتمال دارد از بین برود. بنابر این حتما به میزان مصرف آب و زمان آبیاری توجه کافی داشته باشید و اجازه ندهید گیاه سلامت خود را از دست بدهد.آبیاری بیش از حد نیز برای درخت عناب اصلا مناسب نیز و ممکن است مشکلاتی را به همراه خود داشته باشد. در واقع اگر این گیاه را غرقاب کنید، با خفگی ریشه درخت مواجه خواهید شد و ممکن است دیگر درخت‌تان محصول‌دهی مناسبی نداشته باشند.

2-دما

این درخت سرسبز و جذاب می‌تواند تا دمای 15- را تحمل کند اما بهترین مکان برای رشد آن، فضاهای گرم است. بنابر این اگر می‌خواهید درخت پربارتر و شاداب‌تری داشته باشید، حتما در مکان‌های گرم اقدام به کشت درخت کنید.

3-خاک

برای کاشت درخت عناب، سعی کنید خاکی را انتخاب نمایید که از زهکشی مناسبی برخوردار باشد. در واقع خاک مورد نظرتان نباید خیلی سنگین باشد زیرا این گونه خاک‌ها باعث می‌شوند رشد درخت به خوبی ادامه نیابد و ریشه آسیب ببیند. از این رو اگر خاک زمین مورد نظرتان سبک نیست، حتما به اطراف آن مقداری خاک برگ یا شن اضافه کنید تا بافت خاک به مرور زمان سبک‌تر و حاصلخیزتر شود.

4-نور

درخت عناب جزو درختانی است که به نور نسبتا زیادی احتیاج دارد و اگر نور به میزان کافی دریافت نکند، از بین می‌رود. بنابر این اگر می‌خواهید رشد درخت دچار اختلال نشود و شاخه‌های درخت ضعیف نشوند، بهتر است مکانی را برای کاشت انتخاب کنید که در روز حداقل 6 ساعت نور خورشید به آن جا بتابد.

البته قابل ذکر است که این درخت می‌تواند در محل‌های نیمه آفتابی هم به رشد خود ادامه دهد اما قطعا در چنین شرایطی باردهی کمتری خواهد داشت و دیرتر وارد فاز زایشی می‌شود.

5-کود

هنگام کاشت درخت عناب و رشد آن حتما از کودهای مفید بهره بگیرید و کار کوددهی را انجام دهید زیرا این کار موجب می‌شود درخت مقاومت بیشتری داشته باشد و در برابر عوامل آسیب‌زا، از بین نرود. در حال حاضر کودهای طبیعی و شیمیایی زیادی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید اما بهتر است سراغ گزینه‌هایی بروید که املاح و مواد مغذی لازم همچون؛ فسفر، نیتروژن، آهن، پتاسیم، روی، بور و کلسیم، در آن به میزان کافی وجود داشته باشد.

تا حد امکان نیز سعی کنید سراغ کودهای مایع بروید زیرا این کودها نسبت به نوع‌های پودری و گرانوله، قابلیت جذب بهتری دارند و سریع‌تر اثر خود را بر روی ریشه درخت به جای می‌گذارند. اگر می‌خواهید درختان‌تان خشک نشوند و آسیب نبینند؛ اصلا از کودهای مرغی‌ و گوسفندی استفاده نکنید. همچنین همیشه سعی کنید کار کوددهی را به صورت منظم انجام دهید تا مشکلی برای درختان‌تان به وجود نیاید و محصولات بیشتری را هم برداشت کنید.

کاشت نهال

۱ – در محل کاشت درخت عناب گودالهایی به ابعاد ۱*۱*۱ متر حفر می کنیم. در خاکهای قوی و حاصلخیز ابعاد گودالها را میتوان کمتر در نظر گرفت.
۲ – حدود ۵ تا ۱۰ کیلوگرم کود گاوی پوسیده با خاک سطحی مخلوط می کنیم و در کف چاله می ریزیم. از کود دامی تازه به هیچ وجه نباید استفاده کرد.
۳ – بهتر است در این مرحله چاله را با خاک زراعی رویی پر کنیم و در دو نوبت چاله ها را آبیاری کنیم این عمل دو هفته قبل از کشت نهال انجام می شود.
۴ – هنگام کاشت نهال چاله کوچکی ایجاد می کنیم و نهال را به گونه ای می کاریم که محل طوقه ، زیر خاک قرار نگیرد و عمق چاله کمی پایینتر از سطح خاک باشد. در ضمن اطراف نهال را کمی فشرده می کنیم تا ریشه بادخور نداشته باشد.
۵ – بلافاصله نهال را آبیاری می کنیم.
۶ – چند روز بعد پس از گاورو شدن خاک چنانچه خاک پای نهال ترک برداشته یا نشست کرده باشد سطح خاک را سله شکنی کرده و مقداری خاک جدید اضافه می کنیم.

در زمان کاشت نهال باید به نکات زیر توجه کرد :

در هنگام کندن نهال رطوبت زمین باید در حد گاورو باشد. خشک بودن زیاد یا گل بودن آن در این زمان مناسب نیست.
• از قراردادن نهال در معرض نور مستقیم خورشید و جریان هوای آزاد خودداری شود.
• هرس ریشه های آسیب دیده و شکسته ضروری است. استفاده از قیچی باغبانی مناسب و ضدعفونی شده برای این کار لازم است.
• پوشاندن ریشه ها با گونی کنفی مرطوب لازم است. بهتر است شست و شو و ضدعفونی ریشه نهال با محلول پرالیناژ انجام شود.
• فرمول محلول پرالیناژ = سموم قارچکش ۳۰۰ گرم + خاک رس ۱۰ کیلوگرم + کود گاو ۱۰ کیلوگرم + آب ۱۰۰ لیتر

کوددهی درخت عناب

کوددهی باید هر سال با توجه به شرایط سنی درخت ، نتایج حاصل از آزمون آب ، خاک و برگ و بر اساس توصیه آزمایشگاه انجام شود. در واقع کوددهی با توجه به شرایط هر باغ می تواند اختصاصی باشد. در صورت انجام ندادن آزمایشهای لازم ، افزودن ۵ تا ۱۰ کیلوگرم کود دامی پوسیده به صورت چالکود در اطراف درخت ( در انتهای سایه انداز ) یا به صورت شیار کودی و در مسیر جریان آب بسیار مفید است. این مقدار می تواند با رشد درخت به ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم افزایش یابد.

براساس مطالعات انجام شده به ازای هر ۱۰۰ کیلوگرم میوه تازه ۱/۵ کیلوگرم نیتروژن ، ۱ کیلوگرم پنتوکسید فسفر و ۱/۳ کیلوگرم پتاسیم اکسید مورد نیاز است. با توجه به شرایط pH بالا و قلیایی بودن بعضی از خاکها ممکن است درخت ، امکان جذب تعدادی از عناصر غذایی را نداشته باشد. در این مواقع باید سعی کرد با افزایش مواد آلی و سایر روشهای مدیریتی ، شرایط خاک را اصلاح کرد. در هر صورت در این گونه موارد استفاده از محلولپاشی های مناسب تأثیر بسزایی در بهبود رشد درختان خواهد داشت.

محلولپاشی

در هنگام محلولپاشی برگ ، عناصر غذایی بیشتر از طریق روزنه ها در برگهای بالغ و توسعه یافته جذب می شوند. محلولپاشی بهتر است پس از آبیاری باغ و در صبح زود یا بعد از ظهر و در هوای آرام انجام شود. تعادل در کوددهی بسیار اهمیت دارد، بویژه از مصرف بی رویه کودهای ازته باید خودداری شود. محلولپاشی با کودهای پتاسه در اواسط تا اواخر مرحله توسعه میوه در کاهش چروکیده شدن میوه عناب می تواند مؤثر باشد.

در مناطق کوهپایه ای کاشت درخت عناب در فواصل کم انجام می شود. در این شرایط شاخه های پایین را حذف می کنند و اجازه می دهند درخت به صورت عمودی رشد کند. این نحوه هرس با شرایط ذکر شده سازگار است. اما در باغات جدید که فواصل درختان بخوبی رعایت شده بهتر است هرس را به گونه ای انجام دهند که برداشت محصول راحتتر انجام شده و از فضای بین ردیفها بهتر استفاده شود.

میزان باردهی درخت

در مقایسه با بسیاری از درختان میوه ، باردهی عناب در سنین پایینتری پس از کاشت شروع خواهد شد. برخی واریته های عناب در اولین سال پس از پیوند می توانند باردهی داشته باشند. عناب از سن ۱۵ تا ۲۰ سالگی بیشترین مقدار تولید محصول را دارد به گونه ای که هر درخت حدود ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم عناب تازه تولید می کند. معمولاً هر ۲/۵ کیلوگرم عناب تازه به یک کیلوگرم عناب خشک تبدیل می شود.عمر اقتصادی درخت عناب تا ۵۰ سالگی براورد می شود. با افزایش سن درخت، باردهی آن کاهش می یابد.

برداشت محصول

برداشت محصول عناب از اوایل مرداد تا اواخر شهریور به دو منظور تازه خوری و خشک انجام می گیرد. برداشت عناب به منظور تازه خوری پس از اینکه رنگ میوه قرمز تیره شد در حالت ترد و تازه بودن انجام می شود. میوه عناب چنانچه روی درخت خشک شود چروکیدگی آن کمتر خواهد شد. بنابراین اجازه می دهند تا حد امکان میوه ها روی درخت خشک شود.

در این شرایط تعدادی از میوه ها در اثر باد روی زمین خواهد ریخت. لذا بهتر است کف باغ تمیز باشد و میوه هایی که در اثر باد ریزش می کنند، جمع آوری شود. هنگام برداشت میوه ، کف باغ چادر و برزنت پهن شده و با ضربات چوب محصول برداشت می شود. این روش برای درختان مرتفع مشکل است. در صورت داشتن باغات منظم استفاده از دستگاههای مکانیزه کمک مؤثری در کاهش هزینه های برداشت خواهد کرد.

بیشتر مراحل خشک شدن میوه عناب روی درخت انجام می شود. پس از برداشت ، میوه های جمع آوری شده را برای خشک شدن کامل در آفتاب خشک می کنند. در قدیم هنگام خشک کردن ، میوه ها را به خاکستر آغشته می کردند. برخی باغداران خشک کردن میوه ها را در محیط سایه انجام می دهند. در نهایت میوه های خشک شده را در انبار مناسب و دارای تهویه نگهداری می کنند

آفات

مهمترین آفت عناب مگس عناب است. حشره کامل این آفت به طول ۵ الی ۷ میلیمتر، به رنگ زرد و دارای لکه های سیاه در ناحیه کمر است. این حشره میوه ها را قبل از رسیدن سوراخ کرده و درون آنها تخمریزی می کند. لاروها که طول آنها ۷ تا ۸ میلیمتر و قطر ۰/۴ میلیمتر است، پس از بیرون آمدن از گوشت میوه تغذیه می کنند.

این لاروها از میوه های ریز شکرده خارج می شوند و به عمق ۳ تا ۶ سانتیمتری خاک نفوذ می کنند و به صورت شفیره باقی می مانند و در سال بعد به حشره بالغ تبدیل می شوند و سیکل زندگی خود را دوباره آغاز می کنند.

یخ آب زمستانه ، جمع آوری میوه های آلوده و شخم پای درخت در کاهش خسارت این آفت مؤثر است. برای مبارزه شیمیایی نیز می توان طبق نظر کارشناسان حفظ نباتات از سموم مناسب استفاده کرد. استفاده از کارت زرد می تواند در جلب مگس عناب و کاهش جمعیت آن مؤثر باشد.

سایر آفات عناب عبارت اند از سنک عناب ، پروانه پارانشیم خوار عناب ، کنه زرد شرقی ، کنه پاکوتاه ، تریپس توتون ، تریپس Tenothrip و شب پره هندی.

سخن پایانی کاشت درخت عناب

به طور معمول نحوه کاشت درخت عناب راحت است و نیاز به شرایط خیلی سختی ندارد اما و اگر دچار مشکل شدید و نهال‌تان در فصل بهار سبز نشد، بهتر است میزان آبیاری را مقداری افزایش دهید و نهال را از زمین خارج نکنید تا در تابستان به صورت مجدد سبز شوند.

سوالات متدوال درباره کاشت عناب