روز جهانی مبارزه با بیابان زایی و خشکسالی؛ درباره بیابان زایی
۱۷ ژوئن ۱۹۹۴ و پس از تدوین نهایی کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، از سوی سازمان ملل روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی( به انگلیسیWorld Desertification Day) نام گرفت.
تاریخ دقیق روز جهانی بیابان زدایی در تقویم سال 1401
جمعه 27 خرداد تاریخ دقیق روز جهانی بیابان زدایی در سال 1401 است.
تاریخچه روز جهانی مبارزه با بیابان زدایی و خشکسالی
در کنفرانس سران ریو در سال 1992 معضل بیایان‌زایی در آفریقا را مطرح کردند و این امر منجر به تاسیس کنوانسیون جهانی بیابان زدایی (UNCCD) به عنوان زیر مجموعه‌ای از سازمان ملل شد. در سال 1994 مجمع عمومی سازمان ملل به منظور افزایش آگاهی عمومی در این زمینه و پیگیری جدی‌تر برنامه‌های کنوانسیون، روز 17 ژوئن را با عنوان روز جهانی بیابان‌زدایی نامگذاری کرد.تا به امروز 195 کشور در این کنوانسیون عضویت دارند و در سال 2008 هدفی 10 ساله با عنوان زیر برای آنها تدوین شده است:
ایجاد یک همکاری جهانی برای جلوگیری از بیابان زایی، تخریب سرزمین و کاهش اثرات خشکسالی در مناطق تحت تاثیر به منظور حمایت از کاهش فقر و پایداری زیست محیطی
هدف روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی
روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی و خشکسالی برای ارتقا آگاهی عمومی از تلاش‌های بین‌المللی در جهت مقابله با بیابان‌زایی نامگذاری شده است.
بیابان چیست؟
بیابان(به انگلیسی wilderness) یک بیوم (سرزمین) یا یک‌نوع اکوسیستم است که به‌طور طبیعی در زمره‌ی بیوم‌های کلان کره‌ی زمین به شمار می‌آید. بیابان به سرزمین‌های خشک و کم‌باران در جغرافیای کره زمین گفته می‌شود و به خاطر بارندگی سالیانه کم دارای پوشش گیاهی کمی است.
بیابان‌زایی
بیابان‌زایی (به انگلیسیDesertification) پدیده‌ای است که در اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید می‌آید. بیابان‌زایی یکی از شیوه‌های تخریب خاک در مناطق خشک، نیمه خشک و کم رطوبت است که بر اثر عوامل مختلف از جمله تغییر آب و هوا و فعالیت‌های انسانی اتفاق می‌افتد.
بیابان‌زدایی از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
بیابان زایی چیست و چگونه اتفاق می افتد؟
بر اساس تعریف کنوانسیون جهانی بیابان‌زایی، این پدیده به تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب گفته می‌شود که ممکن است در اثر عوامل انسانی و عوامل طبیعی رخ دهد.
بیابان‌زایی نوعی از تخریب زمین است که در آن منطقه‌ای با زمین‌های تقریبا خشک، به صورت کاملا مشهود و ملموس خشک و لم‌یزرع می‌شود و معمولا آب، پوشش گیاهی و حیات‌وحش خود را نیز از دست می‌دهد. تعدادی از عوامل موثر در این زمینه عبارتند از: تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی، بوته کَنی، چرای مفرط و خارج از فصل دام در مراتع، تبدیل مراتع به دیم‌زار، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی، معدن کاوی و بهره برداری از معادن، جاده سازی و توسعه شهرها و روستاها.
عوامل متعددی در بروز بیابان‌زایی نقش دارند مانند:
- بهره برداری نادرست از زمین‌های کشاورزی
- استفاده‌ی افراطی از کود و سموم شیمیایی
- شخم اراضی در جهت شیب
- بهره برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی که منجر به شوری آب و درنهایت شوری خاک می‌شود
- چرای مفرط و بیش از ظرفیت از مراتع
- بهره برداری‌های بی‌رویه از جنگل‌ها و جنگل‌تراشی
- تبدیل ناب‌خردانه اراضی منابع ملی به کشاورزی، ویلاسازی و سایر ساخت‌ها
آثار و پیامد‌های بیابان‌زایی
- فرسایش خاک ناشی از باد و یا آب
- از بین رفتن پوشش گیاهی (بخصوص گونه‌های بومی هر منطقه)
- افت کمی و کیفی آب‌های زیر زمینی و خشک شدن قنات‌ها
- سبز نشدن بذرها در چندین مرحله بذرپاشی
- بلند شدن گرد و خاک زیاد از یک منطقه
- کم شدن میزان بارندگی
- از بین رفتن یا کوچ حیات وحش
- کاهش حاصلخیزی خاک و افت توان تولید زمین‌های کشاورزی
- هجوم ماسه‌های روان و خسارات ناشی از آن
- بیکاری، گرسنگی و گسترش فقر
- مهاجرت
بیابان زدایی
در مقابل معضل جهانی بیابان‌زایی، مفهومی با عنوان بیابان‌زدایی وجود دارد که به کارها و روش‌هایی برای سبزکاری در بیابان و جلوگیری از روند سریع تخریب سرزمین‌ها در مناطق خشک، نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب می‌پردازد. این مفهوم شامل فعالیت‌هایی با سه محور بازدارنده، اصلاحی و احیایی است که هر یک کارایی خاص خودشان را دارند.
از میان مهم‌ترین کارهایی که در راستای بیابان‌زدایی صورت می‌گیرند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک همچون گیاهان شوره‌زی
- کاشت گیاهان ویژه مقابله با بیابان زایی شامل بنه، کنار، کهور، سمر، کرت، کوهنگ (درخت)، سلم، اکالیپتوس، اقاقیا، کاسیا، کرتکی، رمیلک
- پخش سیلاب و پخش آب
- تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود
- بهره‌گیری از روش‌های کارآمد در انباشتن آب باران
- احیای شوره‌زارها
- استفاده از سوخت‌های جایگزین
- و...
بیابان زایی در ایران
ایران، کشوری با 164 میلیون هکتار مساحت است که بیشتر مناطق آن را اقليم خشک و فراخشک در بر گرفته است. در واقع محدوده بیابانی ایران 32 میلیون هکتار از مساحت کل آن محسوب می‌شود که ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از آن از کانون‌های بحرانی هستند.
در حدود 90 درصد ایران با سه حوزه مشخص دشت لوت، دشت کویر و بیابان‌های مسیله در معرض بیابان‌زایی قرار دارند و عوامل انسانی مانند بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و خاک سبب افزایش این میزان می‌شود. بر اساس آمارها، هر سال در حدود 100 هزار هکتار به بیابان‌های کشور افزوده می‌شود و قسمتی از زمین از بین می‌رود.
بیابان زدایی در ایران
ایران سومین کشوری بود که به کنوانسیون مقابله با بیابان‌زدایی پیوست و فعالیت بیابان‌زدایی خود را از سال 1344 آغاز کرد. حدود دو میلیون هکتار جنگل دست کاشت در 4 استان حاصل فعالیت این سال‌ها به شمار می‌رود که نقش عمده‌ای در حفاظت از شهرها و روستاها، کاهش آلودگی، تامین علوفه و تولید چوب، مراقبت از تاسیسات صنعتی، نظامی، اقتصادی و... داشته است.