پیام روز جهانی مقابله با آزار سالمندان با تعریف سالمندی
تاریخ 15 ژوئن به عنوان روز جهانی آگاهی از آزار سالمندان نامگذاری شده است. این روز یادآور حمایت از سالمندان و جلوگیری از آزار آن ها می باشد.
15 ژوئن؛ روز جهانی آگاهی از آزار سالمندان
هر سال در 15 ژوئن روز جهانی آگاهی از آزار سالمندان برگزار می شود و هدف از این روز، افزایش آگاهی در مورد این موضوع است.
آزار جسمی، عاطفی و مالی و نادیده گرفته شدن سالمندان، یک مسئله بسیار جدی در جهان است و تخمین زده شده که تقریباً 500 هزار سالمند در کشورهای بزرگ تنها هستند و در معرض آزار قرار می گیرند.
تاریخچه روز جهانی سالمندان
سازمان ملل در سال ۱۹۸۲ شورای جهانی سالمندی را تشکیل داد و در همان سال طرحی را برای تعیین یک روز جهانی برای سالمندان ارائه داد تا اینکه در سال ۱۹۹۰ این شورا اول اکتبر را روز جهانی سالمندان تعیین کرد. به همین مناسبت همه ساله در ایران هفته‌ای تحت عنوان هفته ملی سالمند تعیین و برنامه‌های متنوعی برگزار می‌شود. روز جهانی سالمندان مشابه روز ملی مادربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در ایالات متحده و کانادا و همچنین جشنواره‌ای در چین و احترام به روز پیری در ژاپن است.
هدف روز جهانی سالمندان
روز جهانی سالمندان با هدف آگاه‌سازی و با تمرکز سازمان‌های پیری و برنامه سازمان ملل متحد در زمینه پیری و سالمندی نامگذاری شده است.
سالمند کیست؟
در تعریف سالمندی نمی‌توان زمان خاصی را مشخص کرد، بلکه سالمندی را می‌توانیم با ویژگی‌های خاصی که فرد در زمانی از زندگی خود پیدا می‌کند بشناسیم؛ معمولاً سالمندی با شناخته می‌شود. برخی از این تغییرات در جسم روی میدهد به عنوان مثال در سالمندی ۵۰ درصد از سلول‌های قشر مخ تحلیل می‌رود، به خصوص نورون‌های عصبی که ارتباط مستقیمی با بینایی، شنوایی و اعصاب حرکتی دارند.
در سالخوردگان قلب با نیروی کمتری پمپاژ می‌کند و بیماری‌های قلبی و عروقی نیز پیش می‌آید. ضعف دستگاه ایمنی نیز باعث می‌شود سالمندان نسبت به جوانان زودتر بیمار شوند و دیرتر بهبود یابند، سالمندان از نظر اجتماعی و روحی با تحولاتی از جمله بازنشستگی، یائسگی، سپرده شدن به خانه سالمندان و فوت همسر رو به رو می‌شوند.
تعریف پیری و سالخوردگی در کشورهای مختلف با توجه به شرایط فرهنگی متفاوت است. در ایران سن پیری تعریف نشده است ولی اگر شروع دوره پیری را زمان بازنشستگی کامل از خدمت محسوب کنیم طبق قانون تأمین اجتماعی سن پیری برای مردان ۶۰ سالگی و برای زنان ۵۵ سالگی و طبق قانون استخدام کشوری سن بازنشستگی برای مردان و زنان ۶۵ سالگی است.
سالمند از نظر سازمان بهداشت جهانی
سالمندی (عبور از مرز ۶۰ سالگی )
سازمان بهداشت جهانی سالمندی را به ترتیب زیر تعیین می کند :
- سالمند جوان / ۷۴-۶۰ سال
- سالمند / ۹۰ - ۷۴ سال
- سالمند پیر / ۹۰ سال به بالا
تعاریف سالمندی از جهات مختلف
به طور کلی سالمندی را بر اساس سن تقویمی، سن فیزیولوژیک، و سن روانی می‌توان تعریف کرد:
از نظرسن تقویمی وقتی سن از ۶۰ سالگی بگذرد دیگر دوران میانسالی تمام شده و وارد کهنسالی می‌شویم ولی معمولاً سالمندی را سن بالاتر از ۷۵ سالگی تعریف می‌کنند.
سالمندی از نظر فیزیولوژی بر اساس ویژگی‌های عملکردی و ظاهری بدن تعریف می‌شود، به همین دلیل ممکن است فردی با سن تقویمی زیاد در زمره سالمندان قرار نگیرد و همین طور افرادی هستند که در سن کم دچار پیری زودرس می‌شوند.
سن روانی هرکس با سن تقویمی و سن فیزیولوژیکی وی متفاوت است. سن روانی بر مبنای حالت‌های عاطفی و هیجانی سنجیده می‌شود. اگر چه سن روانی با سن تقویمی فاصله دارد، یمعمولا به سن فیزیولوژیک نزدیک‌تر است.
سالمندی بیماری نیست
سالمندی بیماری نیست، سالمندی آغازی دیگر در زندگی است با کوله باری از تجربه. آن چیزی که در سالمندی رخ میدهد، بیماری نیست، بلکه تغییرات فیزیولوژیک و طبیعی است که جزو ذات سالمندی است.
دوران سالمندی مانند دوران بلوغ است و با تغییرات زیادی در جسم و اندام افراد همراه است. با این حال بخشی از این تغییرات ناشی از بیماری‌هایی است که با سبک زندگی افراد به‌‌وجود آمده است. در واقع علت اینکه ما در سالمندان دیابت، فشارخون و چربی خون بالا می‌بینیم، سالمندی نیست، بلکه روش زندگی افراد در کودکی، جوانی و میانسالی است. تجمع عوامل خطر باعث می‌شود که در دوران سالمندی، بیماری‌ها بروز بیشتری پیدا کنند. کنترل چربی، قند، فشار خون و وزن در میانسالی منجر به سپری کردن دوره سالمندی با سلامت بیشتر می‌شود.
برخی ویژگی‌های جسمی، اجتماعی و روانی در دوران سالمندی
- یکی از این ویژگیها، کاهش نسبی قوای جسمی است به طوری که با بالا رفتن سن، نیروی جسمی فرد رو به کاهش می‌رود.
- ویژگی دیگر بازنشستگی، دور شدن از موقعیت‌های شغلی گذشته است که کاهش مسئولیت‌های مرتبط با شغل و در نتیجه کاهش ارتباطات اجتماعی فرد را به همراه دارد.
- از دیگر ویژگیها احساس تنهایی است به خصوص در مواردی که شخص شاهد از دست دادن یکی از دوستان، بستگان و هم سن و سالان و افراد هم دوره خویش است، لذا هر روز بیش از پیش دچار تنهایی می‌شود.
انواع سالمندان
- امکانات به اندازه کافی دارند و مایلند به استراحت بپردازند
- به علت احتیاج به درآمد، به کار خود ادامه می‌دهند یا حداقل اگر کاری باشد، مایلند ادامه دهند
- امکانات مالی دارند ولی چون نمی‌خواهند «از کار افتاده» محسوب شوند، مایلند کار کنند
- از کار افتاده و بیمارها
نیازهای سالمندان
- احتیاجات عاطفی
- احتیاجات معیشتی
- احتیاج به تفریح
- احتیاج به شرکت در زندگی اجتماعی
- امنیت
علل سالمندی
دانشمندان در مورد علل تکامل جسمی بشر با هم توافق ندارند. در گردهمایی جمعیت پیشرفت علوم آمریکا که در سال ۱۹۷۴ برگزار شد چهار نظریه ارائه شد:
- اختلال در کنش دستگاه ایمنی
- مکانیسم پیر شدن سلولی
- اختلال در دستگاه غدد مترشحه داخلی
- عوامل توارثی
سالمندآزاری چیست؟
فعالیتی که یک بار و یا به صورت مداوم توسط هر فردی با هر نوع نسبتی در زمانیکه اطمینان و اعتماد مورد انتظار است، صورت بگیرد و خلاف آن اطمینان و اعتماد باشد و سبب آسیب و یا انتقال استرس به یک سالمند شود را سالمند آزاری گویند. این نوع از خشونت که بر خلاف حقوق بشر است می تواند شامل آزارهای فیزیکی، جنسی و روانی باشد و یا سوء استفاده از احساسات، سوء استفاده از منابع مالی، ترک کردن، کم توجهی و با عصبانیت و بدون احترام برخورد کردن با سالمندان باشد.
ابعاد سالمندآزاری
سالمندآزاری یک معضل مهم سلامت جامعه است. بر اساس مستنداتی که از یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ در ۲۸ کشور با حکومت های سیاسی گوناگون که شامل ۱۲ کشور با سطح در آمد پایین و یا متوسط رو به پایین بوده است، حدود ۱۵.۷ درصد از افراد بالای ۶۰ سال به طریقی مورد آزار قرار گرفته اند. این یعنی از هر ۲۴ نفر ۱ نفر مورد آزار قرار گرفته است و متاسفانه بدلیل شرایطی که در بین سالمندان حاکم است غالبا گزارش های زیادی از سالمند آزاری به مراجع کشور ارائه نمی شود. بنابراین تمام اعداد تخمین زده شده است و می توان به راحتی گفت که اعداد واقعی به مراتب بیش از اعداد اعلام شده است.
در ایران در سال های گوناگون توسط محققین فعال در حوزه سلامت سالمندان، تحقیقاتی در مورد درصد شیوع سالمندآزاری صورت گرفته است که در زیر به تعدادی از آن ها اشاره می شود:
۱- در سال ۱۳۹۱، نوری و همکاران در کلاله، ۲۴۷ نمونه را بررسی کرده اند و در زمان انجام مطالعه درصد شیوع کلی سالمند آزاری ۲۶.۷ درصد اعلام شده است.
۲- در سال ۱۳۹۴، حسینی و همکاران در چهارمحال و بختیاری، ۴۰۰ نمونه را بررسی کرده اند و در زمان انجام مطالعه درصد شیوع کلی سالمند آزاری ۱۷.۱۴ درصد اعلام شده است.
۳- در سال ۱۳۹۴، شریف آبادی در یزد، ۲۵۰ نمونه را بررسی نموده و در زمان انجام مطالعه درصد شیوع کلی سالمند آزاری ۷۹.۶ درصد اعلام شده است.
۴- در سال ۱۳۸۷، منوچهری و همکاران در پارک های استان تهران، ۴۰۰ نمونه را بررسی نموده اند که درصد شیوع کلی سالمندآزاری ۸۷.۸ درصد اعلام شده است.
۵- در سال ۱۳۹۳، خلیلی در کاشان، ۵۰۰ نمونه را بررسی نموده و در زمان انجام مطالعه درصد شیوع کلی سالمندآزاری ۸۰ درصد اعلام شده است.
فاکتورهای ریسک سالمند آزاری
فاکتورهای ریسک که سبب افزایش پتانسیل سالمندآزاری است و در سطوح مختلف شخصی، رابطه، جامعه و اجتماعی – فرهنگی قرار گرفته اند.
شخصی
ریسک هایی که در سطح شخصی قرار دارند شامل سلامت ضعیف جسمی و روانی قربانی و بهم ریختگی های ذهنی آزاردهنده و یا تحت تاثیر قرارگرفتن وی به الکل و مواد می باشند. فاکتورهای دیگری از سطح شخصی که می توانند سبب افزایش ریسک آزار بشوند عبارت اند از جنسیت قربانی و وضعیت زندگی وی. در حالیکه سالمندان زن و مرد به یک نسبت مساوی در معرض خطر هستند اما در بعضی از فرهنگ ها و کشورها احتمال آزار سالمندان زن بیشتر از آقایان می باشد. بنابراین سالمندان زن بیشتر در معرض نادیده گرفته شدن و سوء استفاده های مالی هستند.
رابطه
موقعیت زندگی اشتراکی به عنوان یک فاکتور ریسک برای سالمندآزاری معرفی شده است. هنوز به صورت واضح مشخص نشده است که همسران و یا فرزندان سالمندان بیشتر از دیگر افراد احتمال ارتکاب به سالمند آزاری را دارند. میزان وابستگی یک سوء استفاده کننده (سالمندآزار) به سالمند (اغلب این وابستگی در دسته بندی مالی قرار میگیرد) ریسک آزار را افزایش میدهد. در چند مورد که تاریخچه روابط بین خانواده های فقیر مورد بررسی قرار گرفته است، زمانیکه سالمند نیاز به مراقبت بیشتر از طرف افراد خانواده پیدا می کند، روابط بین اعضای خانواده پر تنش تر از قبل می گردد. همچنین بدلیل افزایش تعداد خانم های شاغل و عدم داشتن زمان برای نگهداری والدین خود، احتمال آزار رساندن به سالمندان افزایش می یابد.
جامعه
انزوای اجتماعی نگه دارنده سالمند (پرستار و یا اقوام) و فرد سالمند و همچنین کمبود کمک های اجتماعی (مثل خدمات محدود بهزیستی) یک فاکتور مشهود برای افزایش احتمال سالمند آزاری می باشد. بسیاری از سالمندان به دلیل ناتوانایی های جسمی و ذهنی و یا از دست دادن افراد خانواده خود دچار انزوای اجتماعی می شوند.
اجتماعی – فرهنگی
فاکتورهای اجتماعی – فرهنگی می تواند در موارد زیر بر احتمال سالمندآزاری تاثیر گذار باشند:
- کلیشه های سنی که بر اساس آن ها سالمندان افراد ضعیف، ناتوان و وابسته معرفی می شوند.
- کیفیت ارتباط بین نسل های یک خانواده رو به کاهش است.
- نظام های مالکیتی که بر روی توزیع قدرت و کالا در بین خانواده ها تاثیر می گذارد.
- ترک وطن زوج های جوان که سبب می شود در زمانیکه والدین آن ها نیاز به کمک دارند در کنار آن ها نباشند.
- کمبود منابع مالی برای هزینه های نگهداری سالمندان.
در موسساتی که سالمندان در آن نگهداری می شوند امکان سالمندآزاری بیشتر است اگر:
- استانداردهای بهداشتی و بهزیستی آن کشور برای سالمندان پایین باشد.
- کارکنان آموزش محدود دیده باشند و یا درگیر فشار های عصبی محیط کار و ساعات کاری بیش از حدمجاز باشند.
- سیاست ها تمایل افراد را به جای ایجاد اقامتگاه های مخصوص سالمندان به تاسیس موسسات نگهداری سوق دهد.
جلوگیری از سالمندآزاری
استراتژی های بسیاری زیادی برای جلوگیری از سالمندآزاری و کاهش پیامدهای آن تا کنون به کار گرفته شده است.
فعالیت هایی که عمدتا در کشورهای با درآمد بالا برای جلوگیری از سالمندآزاری صورت گرفته است عبارت اند از:
- کمپین های عمومی و حرفه ای برای افزایش آگاهی جامعه.
- غربالگری قربانی ها و آزاردهنده های احتمالی.
- برنامه های ویژه در مدارس
- برنامه های پشتیبانی از ارائه دهنده های خدمات نگهداری ( مثل نحوه مدیریت استرس)
- سیاست های مراقبت در اقامتگاه های مخصوص برای تعریف و ارتقاء استانداردهای مراقبت.
- آموزش پرستاران و ارائه دهنده های خدمات نگهداری برای نگهداری افراد دارای آلزایمر.
جهت جلوگیری از سو استفاده های احتمالی در آینده، برنامه های مداخله ای زیر در اغلب کشورها اجرا می شوند:
- گزارش های اجباری سالمند آزاری به مراجع.
- گروه های خودیاری.
- برنامه های روانشناسی برای مرتکبین سالمند آزاری.
- خانه های امن و پناهگاه های اضطراری.
- مشاوره تلفنی برای افزایش آگاهی.
یادمان نرود برای گزارش سالمند آزاری کافیست با سامانه ۱۲۳ سازمان بهزیستی تماس بگیریم.