چرا همه الواح هخامنشی را نشان ندادند؟
بعد از سال‌ها پیگیری از وضعیت الواح هخامنشیِ فرستاده شده به موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو و رأی نهایی دادگاه‌هایی که برای یک درخواستِ غیرفرهنگی علیه لوح‌های تاریخی ایرانی مطرح شده بود، بالاخره خبر رسید الواح به ایران می‌رسند؛ هر چند فعلا بخش اندکی از آنها. اما با اعلامِ دقیقِ زمانِ رسیدنِ الواح به کشور، همه‌ی فکرها حولِ زمانِ نمایش کامل این الواح و احیانا نمایش دیگر الواح باقی مانده در تهران در ۸۰ سال قبل و سه دسته لوح رسیده به کشور در طول این مدت زمان تا امروز بود.
در لحظات اولیه رونمایی از الواح نیز به نظر نمی‌رسید که بخش کمی از الواح به نمایش درآمده باشد اما با رونمایی از آنها اعلام شد ۱۱۰ لوح از ۱۷۸۳ قطعه‌ی رسیده به تهران به نمایش درآمده‌اند، آن‌هم در بخشی از تالار هخامنشیان در تالار ایران باستان موزه ملی ایران. هر چند با نمایش این بخش از الواح مسوولان موزه ملی ایران اعلام کردند این الواح تا پایان مهر نمایش داده می‌شوند، اما تا کنون هیچ صحبتی از روزهای بعد از پایان نمایشِ الواح و سرنوشت آنها مطرح نشده‌اند.
مشت نمونه‌ی خروار را انتخاب کردیم
جبرییل نوکنده - مدیر کل موزه ملی ایران - در گفت‌وگو با ایسنا، آب پاکی را روی فکرِ و نظرِ علاقمندانی می‌ریزد که منتظر نمایشِ کامل این الواح در موزه ملی ایران یا تهران هستند.
او توضیح می‌دهد: در هیچ جای دنیا این طور نیست که همه‌ی ۱۷۸۳ لوح بازگشته به کشور را به صورت کامل نمایش دهند. الواحی که برای بازدیدکنندگان موزه انتخاب شدند، باید موضوع یا نقش آن هم برای بازدیدکنندگان جذابیت داشته باشند. نمایش الواح در موزه‌ها مانند نمایش سکه است، سوال این است اگر پنج هزار سکه هخامنشی داریم آیا همه‌ی آنها را باید در سالن موزه نمایش دهیم؟ معمولا مشتی از نمونه خروار را به نمایندگی انتخاب می‌کنیم، این راهبرد در همه‌ی موزه‌های بزرگ وجود دارد.
او با بیان این‌که کاملا قابل درک، احترام و خوشایند است که مردم به دنبال اطمینانِ خاطر از بازگشتِ همه‌ی الواح به کشور باشند، ادامه می‌دهد: بازگشت این آثار برای آنها بیشتر حس امنیت فرهنگی دارد، انتظاری نیست همه افراد مانند پژوهشگران عمل کنند. با تکمیل پژوهش‌ها، معرفی و تعریف آثار برای بازدیدکنندگان تکه‌ای گِل را یک سند مهم تاریخی معنا می‌دهد، به عبارت دیگر نمایش همه‌ی آثار تنها راه ایجاد این شفاف‌سازی نیست. اینجا نقش خطیر رسانه برای شفاف‌سازی و جلب اعتماد پر رنگ‌تر می‌شود. در هیچ منطقی نمایش تعداد بالای این گونه آثار توجیه منطقی ندارد.
بیشتر بخوانید: نخستین تصاویر الواح هخامنشی بازگردانده شده از آمریکا به ایران
برنامه‌ریزی‌هایی که می‌توانند الواح را نشان دهند
وی انتقال بخشی از الواح به موزه تخت‌جمشید و مکان کشف آنها را یکی از برنامه‌هایی می‌داند که برای اجرائی شدن آن در حال بررسی و پیگیری هستند و ادامه می‌دهد: در روشی جدیدتر نیز می‌توانیم الواح را در کاتالوگ آنلاین موزه قرار دهیم تا سطح دسترسی افراد بیشتر شود و بتوانند آثار را ببینند. هرچند تصمیمِ دیگری که در دستور کار قرار دارد، نمایشِ موضوعی الواح در نمایشگاه‌های دوره‌ای است.
او برنامه‌ی کنونی نمایشِ الواح را همان نمایشِ ۱۱۰ لوح در تالار هخامنشی موزه ایران باستان، بیان می‌کند و می‌گوید: این تعداد از نظر موضوعی که انتخاب کردیم تا حدودی می‌توانند حداکثر موضوعات را پوشش دهند. به طور مثال تعداد زیادی از گل نوشته‌ها به موضوع تولید و کارگران مربوط می‌شوند که براساس مطالعه گروه پژوهشی موسسه شرقی دانشگاه شیکاگو، تعداد کمی از آنها برای نمایشگاه انتخاب شدند. با این حال به‌نظر می‌رسد که این مدارک، تنها بخش محدودی از گنجینه‌های بایگانی باروی تخت‌جمشید را دربر می‌گیرند.
ارسال جداگانه الواح به کشور برنامه‌ها را برای نمایشگاهی بین‌المللی به هم ریخت
به گفته‌ی وی همه‌ی الواح مسترد شده به ایران در طول سه دوره‌ی پیش، در مخزن بخش کتیبه‌های موزه ملی ایران نگهداری می‌شوند و حتی چندین گل نوشته استردادی پیشین نیز در سالن موزه ایران باستان به نمایش درآمده‌اند.
او درباره‌ی احتمال برگزاری یک نمایشگاه از همه‌ی "الواح هخامنشی" مسترد شده به ایران، توضیح می‌دهد: در مذاکره با موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو، از ابتدا دنبال این بودیم تا اگر همه‌ی الواح همزمان و با هم به تهران منتقل شدند، نمایشگاهِ بزرگی با این موضوع با عنوان «الواح هخامنشی» برگزار کنیم تا پژوهشگران بین‌المللی که علاقمند به بررسی الواح هستند و اکنون برای پژوهش‌های کوچک و بزرگ با موزه در ارتباطند، در آن شرکت کنند.
وی با بیان این‌که در برنامه‌ریزی‌های اولیه از زمان اعلام رأی دادگاه برای بازگشت همه‌ی الواح به کشور، فکر شد و مذاکراتِ مقدماتی در این زمینه صورت گرفت تا یک کنفرانسِ بین‌المللی مرتبط با این موضوع برگزار و یک نمایشگاه نیز در حاشیه کنفرانس با نمایش گل‌نوشته‌های منتخب برگزار شود، ادامه می‌دهد: با این‌کار می‌توانستیم فرصتی جدید برای بررسی تخصصی الواح داشته باشیم، حتی مقدمات آن نیز چیده شد. اما بعدا متوجه شدیم که امکان استرداد همه‌ی الواح وجود ندارد و موسسه باید به صورت مرحله‌ای یا حداقل در دو مرحله آنها را برگرداند، بنابراین از موسسه شرقی دانشگاه شیکاگو درخواست کردیم از گروه گل‌نوشته‌های در حال برگشت به تهران، تعدادی از الواح انتخاب شوند.
مقدمات برای کنفرانس و نمایشگاه بین‌المللی با موضوع الواح هخامنشی چیده شد، اما ارسال بخش بخشِ الواح به ایران، همه چیز را به هم ریخت
نوکنده اضافه می‌کند: در نهایتا ۱۱۰ گل نوشته انتخاب شد و از قبل، اقدامات اولیه را برای برگزاری نمایشگاه فراهم کردیم، این نمایشگاه کمتر از ۴۸ ساعت پس از ورود به تهران برگزار شد.
ناگفته‌های الواح هخامنشی شاید وقتی دیگر
او با اشاره به صحبت‌هایش با رییس موسسه شرقی دانشگاه شیکاگو برای توافق روی تاریخ برگزاری یک نمایشگاه بزرگ از الواح، بیان کرد: موسسه شرقی از برگزاری کنفرانس تخصصی گل نوشته و نمایشگاه بزرگ در این خصوص حمایت می‌کند. قرار شد بعد از برگشت این کارشناسان به شیکاگو و دریافت مجوزهای لازم، برنامه زمانی بازگشتِ دیگر الواح را اعلام کنند. امیدواریم در نمایشگاه آینده بتوانیم به «ناگفته‌های الواح» بپردازیم.
نوکنده توضیح می‌دهد: سال‌ها مطالعه روی این الواح انجام شده و آنها بیشتر در اختیار پژوهشگرانِ تخصصی قرار گرفته‌اند، اما مردم و دوستداران فرهنگ اطلاعات چندانی از این الواح ندارند، به جز کسانی که حرفه تخصصی‌شان باستان‌شناسی، تاریخ یا پژوهش هنر و زبان‌شناسی است، در حالی که گروه دیگری از علاقمندان، بازدیدکنندگان موزه هستند.
وی تاکید می‌کند: امیدواریم این کنفرانس بین‌المللی برگزار شود، چون پژوهش روی گل‌نوشته‌ها علاقمندان زیادی دارد. پژوهشگران زیادی در این زمینه کار کرده‌اند و بدیهی است که اختلاف‌نظرهایی نیز وجود دارد، پس بهتر است که در تهران و در موزه ملی ایران دو طرف به بحث و تبادل نظر در این زمینه بپردازند.
باید مجوزهای قانونی و لجستیکی گرفته شود تا باقی الواح به سرعت به کشور برگردند
او با بیان این‌که برنامه‌ی موزه ملی ایران، این است که هرچه زودتر همه‌ی آثار (الواح هخامنشی) را به تهران برگردانیم، ادامه می‌دهد: این تصمیم موسسه شرقی دانشگاه شیکاگو نیز هست، اما باید مجوزهای قانونی و لجستیکی آن نیز گرفته شود و موسسه شرقی بسیار امیدوار است با رای دادگاه عالی و تجربه این سفر بازگشت مابقی با سرعت بیشتری انجام شود.
همه‌ی استانداردهای لازم برای نگهداری الواح در مخزن موزه ملی ایران را داریم
نوکنده اما بسته‌بندی ۱۷ هزار اثر به روش استاندارد حفاظت و مرمت اشیای موزه‌ای را کاری زمان‌بر می‌داند و ادامه می‌دهد: تمام تلاش‌ها این است که ۱۷ هزار اثر باقی‌مانده به سلامت به کشور برگردد و تاکید می‌شود رییس موسسه شرقی در این زمینه اعلام کرد که تمام تلاش‌ها را در این زمینه انجام می‌دهد.
وی همچنین درباره‌ی مکان نگهداری این آثار در موزه ملی ایران، بیان می‌کند: مخزن موزه را برای نگهداری و حفاظت همه‌ی آثار آماده کرده‌ایم، این تعهد موزه ملی ایران است که استانداردها و زیرساخت‌های لازم را برای سلامتِ آثار برگشتی فراهم کند. این کارها انجام شد و آنها در بازدید میدانی متوجه شدند که موزه برای این مجموعه‌ی استردادی، به صورت کامل امکانات لازم را دارد و استانداردهای لازم را رعایت کرده است.
فرآیند پژوهش الواح مانند فرآیند دیگر آثار تاریخی در موزه ملی ایران است
مدیر کل موزه ملی ایران همچنین درباره‌ی امکان حضور پژوهشگران برای بررسی الواح می‌گوید: موزه درخواست پژوهشگران را مورد بررسی قرار می‌دهد و پس از بررسی طرح پژوهشی و تصویب آن در گروه پژوهشی، امکانات لازم برای پژوهش را در اختیار پژوهشگر قرار می‌دهد، رویه‌ای که در همه‌ی موزه‌ها انجام می‌شود. وقتی الواح وارد موزه شدند، با آنها نیز مانند دیگر اشیای موزه رفتار می‌شود و فرایند پژوهش نیز مانند دیگر اشیا است.
پژوهشگران با انجام رویه‌ی معمول برای بررسی آثار موزه‌ای در صورت نیاز می‌توانند الواح هخامنشی را هم بررسی کنند
اجرای قانون مالکیت معنوی امریکا برای مطالعات الواح هخامنشی
نوکنده همچنین درباره‌ی «قانون انتقال مالکیت معنوی آمریکا» که "کریستوفر وودز" - رییس موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو – به آن اشاره کرده است که براساس آن اطلاعات الواح باید به پژوهشگران ایرانی منتقل شود، می‌گوید: مالکیت معنوی آثار بین موزه ملی ایران و موسسه شرقی دانشگاه شیکاگو برابر است. با این موسسه مذاکره شد که اطلاعات برخط (آنلاین) که در سایت آنها بارگذاری شده را به موزه تحویل دهند تا موزه ملی ایران نیز آنها را در وبگاه خود قرار دهد تا این اطلاعات در کاتالوگ آنلاین موزه به زبان فارسی و انگلیسی قابل دسترسی باشد.