تخریب آثار و بناهای تاریخی اصفهان؛ کابوسی که پایان ندارد
آثار تاریخی اصفهان در میان بی‌مهری مسئولان میراث فرهنگی، بی‌رغبتی بخش خصوصی و بی‌مسئولیتی برخی مالکان دچار آسیب‌های زیادی شده است و به‌رغم هشدارها، بیم نابودی محدوده تاریخی این شهر می‌رود.
اخبار مربوط به تخریب آثار و محوطه‌های تاریخی و باستانی گاهی از گوشه و کنار این مرزوبوم به گوش می‌رسد.
در این میان شهر تاریخی اصفهان نیز از گزند بی‌مهری‌هایی که بر میراث تاریخی روا داشته می‌شود در امان نمانده و بسیاری از نقاط آن از «چهارباغ عباسی» گرفته تا «شاه دژ» و از «دردشت» گرفته تا «جوباره»، در حال فراموشی هویت تاریخی خود هستند.
اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان نیز که متولی حفظ ارزش‌های فرهنگی، تاریخی شهر است، سال‌هاست که از جایگاه اصلی خود در قلب بافت تاریخی به حاشیه شهر پناه برده و در تعاملی یک‌سویه تا آنجا پیش رفته که در مقابل این اقدامات مخرب به ناظری منفعل بدل شده است.
به شکلی که این دستگاه متولی در مقابل مواردی حیرت‌انگیز چون انحراف ۸ متری ماشین حفاری در تونل شرقی کنار سی‌وسه‌پل و یا احداث گذر آقا نجفی اصفهان در حریم درجه‌یک میدان نقش‌جهان، سکوت اختیار کرد.
نجات شهر از دست لودرها
این رویه بارها موردانتقاد فعالان عرصه حفاظت از میراث تاریخی قرار گرفته است، علیرضا خواجویی کارشناس میراث فرهنگی که معتقد است: چنین رفتاری با شهری که سهم بزرگی از میراث جهانی را به عهده دارد و همواره از جنبه‌های مختلف فرهنگی موردستایش محققین و اندیشمندان شرق‌شناس در ادوار گوناگون بوده، فاجعه‌آمیز است.
از تخریب شناسنامه خود جلوگیری کنیم
یگانه محمدیان دیگر کارشناس میراث فرهنگی نیز آثار تاریخی را شناسنامه هر کشوری معرفی کرده و می‌گوید: این آثار تاریخ و تمدن هر سرزمینی را مشخص می‌کند؛ بنابراین حفاظت و حراست از چنین میراثی یک امر ضروری بوده و نسل‌های مختلف نیز باید از این میراث اجدادی پاسداری کنند.
وی ادامه می‌دهد: بااین‌حال در سال‌های اخیر بخش عظیمی از خانه‌ها، سراها و تیمچه‌ها و سایر بناهای تاریخی در شهر اصفهان به دلیل عدم رسیدگی لازم دچار فرسودگی شده و شاهد تخریب تدریجی آنان بوده‌ایم.
به‌زعم او این روند تأسف‌آور در شهرستان‌ها نیز اتفاق می‌افتد و قلعه‌ها و بناهای تاریخی و قدیمی که قدمت آن‌ها به سده‌های گذشته بازمی‌گردد توسط مالکین خصوصی آن و بدون نظارتی قیمت‌گذاری و خریدوفروش می‌شوند.
تمام بناهایی که در محدوده تاریخی شهرها قرار داشته و در دهه‌های پیشین با معماری اصیل ساخته شده‌اند اگر دچار تخریب شوند باید عین به عین ساخته شوند اما درخصوص این قانون چندان هم پافشاری لازم انجام نشده است
این کارشناس مرمت و احیاء بناهای تاریخی اضافه می‌کند: تمام بناهایی که در محدوده تاریخی شهرها قرار داشته و در دهه‌های پیشین با معماری اصیل ساخته‌شده‌اند اگر دچار تخریب شوند باید عین به عین ساخته شوند اما در خصوص این قانون چندان هم پافشاری لازم انجام‌نشده است درحالی‌که اگر یک‌بار مرتکبان ملزم به بازسازی عین به عین از جیب خودشان شوند، دیگران نیز نخواهند توانست به‌راحتی میراث تاریخی این شهر و سرزمین را تخریب کنند.
البته به عقیده محمدیان، ضعف میراث فرهنگی در استان تنها مشکل آثار تاریخی شهر نیست. وی می‌گوید: حتی اگر الزام به انجام این قانون وجود داشته باشد نیز به دلیل عدم انسجام در میان دستگاه‌های مختلف، بازهم شاهد ویران باقی ماندن بناهای تاریخی هستیم؛ نمونه چنین تخریب‌هایی خانه نائل در محدوده محله طوقچی اصفهان است که دو سال از تخریب شبانه آن می‌گذرد اما طرح بازسازی آن در پیچ‌وتاب محاکم قضایی به‌کندی پیش می‌رود.
او معتقد است: نگاه جهانیان به آثار تاریخی بسیار متفاوت‌تر از ما بوده و آنان به چنین بناهایی به چشم هویت خویش نگاه می‌کنند؛ به‌طور مثال مشهورترین سالن اپرای بارسلون در کشور اسپانیا که نماد فرهنگی و اجتماعی این شهر محسوب می‌شود در سال ۱۹۹۴ میلادی در شعله‌های حریق سوخت و خاکستر شد، اما نمونه مشابه آن به همان سبک و معماری ساخته‌شده و پنج سال بعد گشایش یافت.
محمدیان در مقابل نابودی هویت این سرزمین به دست خودمان، از هویت‌جویی برخی کشورهای دیگر می‌گوید که قطره‌ای از پیشینه تاریخی ایران را نیز ندارند.
وی ادامه می‌دهد: حتی در کشوری مثل امارات که هیچ پیشینه تاریخی قابل‌توجهی ندارد، طبق یک توافق سی‌ساله بین دو شهر ابوظبی و دولت فرانسه، موزه‌های معتبر فرانسه متعهد شدند تا آثار هنری برجسته خود را به مدت ۱۰ تا ۱۵ سال به موزه لوور ابوظبی قرض بدهند. دلیل آن‌هم حضور بیشتر گردشگران و به‌نوعی هویت بخشی به این کشور عربی بود.
بودجه محدود است و آثار تاریخی بسیار
در این میان اظهارات فریدون الهیاری مدیرکل اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اصفهان، حاکی از آن است که روند تخریب آثار تاریخی به‌هیچ‌عنوان رو به افزایش نبوده و امروزه این شبکه‌های مجازی هستند که تخریب‌ها را رو به افزایش نشان می‌دهند بنابراین تفاوت گذشته با حال در این است که در گذشته کسی متوجه تخریب‌ها نمی‌شد اما امروز به لطف رسانه‌های اجتماعی تخریب‌ها منعکس می‌شوند.
امروز نه‌تنها مدیران شهری بلکه شهروندان نیز متوجه ظرفیت‌های این بخش از شهر شده‌اند که همواره موردتوجه گردشگران در سراسر جهان قرار دارد و برآنند از درآمدهای پایدار این بخش به نفع خود استفاده کنندوی با تأکید بر لزوم توجه بخش خصوصی به این حوزه اضافه می‌کند: امروز نه‌تنها مدیران شهری بلکه شهروندان نیز متوجه ظرفیت‌های این بخش از شهر شده‌اند که همواره موردتوجه گردشگران در سراسر جهان قرار دارد و برآنند از درآمدهای پایدار این بخش به نفع خود استفاده کنند. چراکه این درآمدهای پایدار می‌توانند در طول زمان به اقتصاد کشور کمک کرده و تولید کار و رونق اقتصادی را در پی داشته باشند.
البته این موضوع در حالی است که طبق شواهد تاکنون فعالانی که به این عرصه ورود پیدا کرده‌اند به نوعی دچار بی مهری شده و ادامه مسیر برای بسیاری از آن‌ها سخت شده است و حتی بعضا نیز دیده می‌شود که پس از تلاش‌های بسیار کار خود را نیمه کاره رها کرده‌اند.
با تمام این توضیحات متولیان میراث فرهنگی لازم است هم خود در برابر میراث تاریخی احساس مسئولیت کنند هم در زمینه فرهنگ‌سازی میان تمام مردم کوشش کنند تا دیگر شاهد تخریب‌های ناگهانی یا فرسودگی‌های تدریجی بناهای تاریخی نباشیم و با تسهیل ورود بخش خصوصی به این عرصه، موضوع حفاظت از ابنیه تاریخی به‌طور جدی‌تری مورد توجه قرار گیرد.