زندگی نامه عطار نیشابوری همراه آثارش؛ عیاشی در باغ های حکمت

عطار نیشابوری کیست؟

فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری مشهور به عطار نیشابوری از مشهورترین شاعران ادب پارسی است که در اواخر قرن ششم و اوایل شده هفتم هجری می زیسته است. عطار از عارفان شناخته شده ایرانی است که در سال 540 هجری قمری در نیشابور به دنیا آمد و در 618 هجری قمری همزمان با حمله مغولان به ایران؛ توسط آنها کشته شد.

آثار عطار نیشابوری؛ الهی‌نامه، اسرارنامه، مصیبت‌نامه، تذکرةالاولیا، منطق‌الطیر، مختارنامه هستند که در قالب های نظم و نثر سروده و نوشته شده‌اند. آثار منظوم عطار در سبک های مثنوی، نثر، غزل و رباعیات به رشته تحریر در آمده اند.

زندگی نامه عطار نیشابوری از کودکی تا عطاری و وفات

از زندگانی عطار اسناد تاریخی و دقیق در دست نیست. همچنین بسیاری از آثار او بر اثر حمله مغولان به ایران سوزانده شده و از بین رفته است. با این حال در اینکه عطار متولد نیشابور است شکی نیست. اما زادروز دقیق او معلوم نیست و تنها می توان به تولدش در ربع اول قرن هفتم به طور شفاف اشاره کرد. اگرچه برخی سال به دنیا آمدن عطار را از بعضی شواهد 540 هجری قمری ذکر کرده اند.

کودکی عطار نیشابوری با واقعه تلخ شورش غزها همزمان بود. وقتی او حدودا کودکی 7 ساله بود این فاجعه رخ داد و ویرانی، مرگ و کشتار، شکنجه و تجاوز ناشی از آن بر او تأثیر همیشگی گذاشت. پس از فروکش کردن آن حادثه عطار در مکتب به کسب علم و دانش پرداخت.

عطار در نوجوانی داروشناسی و داروسازی را از پدر آموخت و آن را به عنوان حرفه برای خود برگزید. برخی از مورخان اعتقاد دارند عطار در جوانی برای کسب علم به هند، عراق، شام و مصر مسافرت کرده و سپس به نیشابور بازگشته و تا پایان عمر در آنجا زیسته؛ اما این موضوع از نظر تاریخی قابل دفاع نیست.

حرفه عطاری و گذر زندگانی عارفانه عطار نیشابوری سبب شد تا او زندگی اش را به سرودن و تنظیم اشعارش اختصاص دهد و در این میان نیازی به مدح گویی و گرفتن صله از قدرتمندان نداشته باشد.

مرگ عطار در سال ۶۱۸ هجری قمری رخ داد. او هنگام حمله مغول در نزدیکی دروازه نیشابور به دست سربازان کشته و پس از آن همه آثارش سوزانده شد. آثاری که امروزه از عطار به جا مانده آنهایی است که قبل از حمله مغولان و در زمان حیات او به سایر شهرها رفته بوده است.

هدیه نسخه ای از اسرار نامه به مولانا

بهاءالدین محمد پدر جلال الدین بلخی با پسر خود که خردسال بود به عراق سفر می کرد که در مسیر خود به نیشابور به زیارت شیخ عطار رفت، شیخ فریدالدین عطار نیشابوری که در آن زمان کهنسال بود، نسخه ای از اسرار نامه خود را به جلال الدین محمد که کودکی خردسال بود هدیه کرد.

بسیاری از روایت های زندگانی عطار با افسانه آمیخته است و در این میان داستان های خیالی اما گیرایی وجود دارد. در ادامه به داستان پشت پا زدن عطار به امورات مادی پس از برخورد با درویشی می پردازیم:

البته این روایت، سند تاریخی ندارد و پذیرفتنی نیست زیرا که عطار از همان ابتدای کودکی به زهد و بی اعتنایی به دنیا معروف بوده است.

آثار منظوم عطار نیشابوری

الهی‌نامه، اسرارنامه، جواهرنامه، خسرونامه، شرح القلب، مصیبت‌نامه، منطق الطیر، دیوان اشعار و مختارنامه از آثار منظوم عطار نیشابوری است.

آثار منثور عطار

تذکرةالاولیا اثر منثور عطار است. این کتاب حکایت‌ها و گفتارهایی از اولیای الهی را از امام صادق (ع) تا منصور حلاج شامل می‌شود و با ذکر مختصری از امام باقر(ع) پایان می‌یابد. همچنین در آن، از افرادی مانند ابوحنیفه شافعی و احمد بن حنبل سخن آمده است.

از ده کتاب عطار، هشت کتاب باقی مانده است و از دو اثر او، یعنی جواهرنامه و شرح‌القلب نشانی نیست.

آثار عطار نیشابوری (جدول)

آثار منسوب به عطار نیشابوری

آثار بسیاری در تاریخ به عطار نیشابوری نسبت داده شده اند که به اعتقاد محققان و پژوهشگران تاریخ ادبیات فارسی متعلق به عطار نیشابوری نیستند. آثاری چون بی‌سرنامه، خسرونامه، بلبل‌نامه، پسرنامه، حیدری‌نامه، پندنامه، جوهر الذات، حلاج نامه، سیاه‌نامه، اشترنامه، لسان‌الغیب، مظهر لذات، معراج‌نامه، مفتاح الفتوح، نزهت‌نامه، وصلت‌نامه و هیلاج‌نامه به نادرست به عطار منسوب شده‌اند. دلیل اما این بوده که اولا بسیاری از افراد قبل و بعد از عطار نیشابوری نام عطار را برای تخلص خود انتخاب کرده بودند و دیگر آنکه برخی نیز برای باقی ماندن و دیده شدن اثرشان در تاریخ آن را به عطار نسبت می دادند. برای مثال به اعتقاد دو محقق و صاحبنظر بزرگ ادبیات فارسی؛ محمدرضا شفیعی کدکنی و عبدالحسین زرین‌کوب خسرونامه اثر شاعری بوده است که مدت ها بعد از عطار می زیسته و به شدت تحت تأثیر محی الدین عربی بوده است.

گرایش عطار به عرفان

عطار نیشابوری را از عارفان بزرگ ایران می‌دانند و می‌گویند او تحولی عمیقی در عرفان اسلامی ایجاد کرده است. به‌گفته سعید نفیسی، عطار مرید شیخ نجم‌الدین کبری، بنیان‌گذار طریقه کبرویه، از سلسله‌های مهم تصوف در قرن ششم و هفتم قمری بوده است. جامی او را مرید شیخ مجدالدین بغدادی، عارف قرن ششم و هفتم قمری دانسته است؛ اما به‌نظر زرین‌کوب و فروزانفر، دیدار عطار با شیخ مجدالدین دلیل انتساب و ارادت او به مسلک شیخ نیست.

آرامگاه عطار نیشابوری

آرامگاه عطار نیشابوری امروز در خیابان عرفان واقع در نیشابور واقع شده است و هر ساله پذیرای علاقه‌مندان به ادب و فرهنگ ایرانی است. آرامگاه عطار از بناهای دوره امیر علیشیر نوایی است و در سده نهم هجری ساخته شده‌است. بنای کنونی آرامگاه دارای هشت ضلع و گنبدی کاشی کاری شده و چهار در ورودی است. در نمای بیرونی آن چهار غرفه کاشی کاری شده تعبیه شده‌است و در وسط بقعه، قبر عطار و یک ستون هشت ترکی به ارتفاع ۳ متر وجود دارد.

آرامگاه عطار نیشابوری

این بنای تاریخی که در دوره تیموری به فرمان امیر علیشیر نوایی بر روی قبر عطار نیشابوری ساخته شده، در دوره‌های پهلوی دوم مرمت کامل و دهه ۷۰ نیز به طور جزیی مرمت شد. آرامگاه کمال الملک نیز در محوطه این بناست. همچنین بعدها بزرگانی چون پرویز مشکاتیان، فریدون گرایلی، حسن نظریان و استاد کمال الملک در محوطه آرامگاه عطار به خاک سپرده شدند.

تصویر مقبره عطار نیشابوری

عطار نیشابوری کدام کتاب خود را به جلال الدین محمد هدیه داد؟

عطار نیشابوری اسرار نامه را که از آثارش بود به جلال الدین محمد بلخی مشهور به مولوی هدیه کرد.

۲۵ فروردین روز بزرگداشت عطار نیشابوری

روز ملی عطار ۲۵ فروردین در تقویم ایران است. در ایران هرساله در نیشابور، آرامگاه عطار این روز همراه با برنامه‌های عطارشناسی برگزار می‌شود. همچنین گلباران آرامگاه عطار، ارائه پژوهش‌هایی در مورد این شاعر، نمایشگاه کتاب و خوشنویسی و شب شعر از جمله برنامه‌هایی است که در این روز برگزار می‌شود.

بیوگرافی عطار نیشابوری فایل PDF (پی دی اف)