زندگینامه سعدی شیرازی از تولد تا مرگ با معرفی آثارش

ابومحمد مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف (Saadi Shirazi) با تخلص سعدی از مشهورترین شاعران زبان فارسی است. تأثیر شگرف و عمیق این ادیب ایرانی که در قرن هفتم هجری (1210 میلادی) چشم به جهان گشوده؛ بر ادبیات فارسی تا آنجاست که گروهی از صاحبنظران، ادبیات فارسی را به دو دوره قبل و بعد از سعدی تقسیم‌بندی می‌کنند. در ادامه به زندگی سعدی و آثارش خواهیم پرداخت.

سعدی کیست؟

سعدی یا ابومحمد مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف، متخلص به سعدی (606 تا 690 هجری قمری) یکی از مشهورترین شاعران فارسی است. سعدی که در قرن هفتم هجری می‌زیسته تأثیر عمیقی بر ادبیات فارسی گذاشته است. آثار سعدی که به زبان‌های دیگر نیز ترجمه‌شده؛ بوستان، گلستان، غزلیات و هزلیات است، در کلیاتش یکجا آمده. استاد سخن، شیخ اجل، استاد و پادشاه سخن از لقب‌های این شاعر ایرانی است.

تولد سعدی، کودکی و جوانی پادشاه سخن

ابومحمّد مُشرف‌الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف متخلص به سعدی در سال 606 هجری قمری (589 شمسی و 1210 میلادی) در شیراز چشم به جهان گشود. برخی مورخان تولد او را 585 هجری قمر می‌دانند و بعضی نیز آن را بین سال‌های 610 تا 615.

پدر سعدی عبدالله از ملازمان دربار سعد بن زنگی اتابک فارس بود. او که خود به علوم دینی هم اشتغال داشت تا زمان فوت تربیت و تعلیم فرزندش را عهده‌دار بود. سعدی بعدها از آن دوران به نیکی یاد می‌کند و پدر و آموزه‌های عاشقانه و خردمندانه‌اش را در شکل‌گیری دیدگاه و فلسفه زندگی‌اش بسیار مؤثر می‌داند. سعدی همچنین خواهرزاده علامه قطب‌الدین کازرونی حکیم، فیلسوف، پزشک و هنرمند سرشناس ایرانی است. در منابع تاریخی مطلبی از ارتباط سعدی و دایی‌اش موجود نیست.

پدر سعدی در دوازده‌سالگی فرزند نوجوانش از دنیا می‌رود. پس از او تکفل سعدی را پدربزرگ مادری‌اش مسعود بن مصلح الفارسی به عهده می‌گیرد. سعدی در این دوران مقدمات شرع دین اسلام و ادبیات را می‌آموزد.

حمله مغول‌ها به ایران در پایان حکومت سلطان محمد خوارزمشاه و حمله غیاث‌الدین خوارزمشاه به شیراز شرایط نابسامان سیاسی و اجتماعی را برای ایران و به‌ویژه فارس رقم می‌زند. در این دوره است که سعدی رهسپار بغداد می‌شود تا در مدرسه نظامیه آن شهر به تحصیل علوم بپردازد.

نوجوانی سعدی؛ سفر به بغداد و تحصیل در نظامیه 

سعدی در سال 623 هجری پس از سفر به بغداد و آغاز تحصیل در مدرسه نظامیه از درس استادان بنامی چون سبط بن جوزی و شهاب‌الدین سهروردی بهره برد و پس از اتمام تحصیلات شغل وعظ و خطابه را پیشه کرد. واعظان در آن دوران به مناطق مختلف سفر می‌کردند و به ارشاد مردمان می‌پرداختند.

او همچنین با واسطه از متفکران و شاعرانی چون محمد غزالی، سنایی، فردوسی و انوری تأثیر گرفته است.

سعدی در دوره‌ای حدوداً سی‌ساله به سفر و فعالیت در سرزمین‌های گوناگونی پرداخته است. سفرهای او به شام، دمشق، بعلبک، حجاز و آسیای صغیر مستند است. او در آن مکان‌ها به تدریس و وعظ می‌پرداخته.

در آثار سعدی صحبت از سفر به سرزمین‌های دورتر دیگری چون هندوستان، چین، غزنین، ترکستان، آذربایجان، یمن، فلسطین و آفریقای شمالی نیز آمده است اما به اعتقاد بسیاری از مورخان ذکر این سفرنامه‌ها برای روایت و داستان‌پردازی بوده و واقعیت نداشته است.

بزرگسالی سعدی؛ بازگشت به شیراز و تدوین آثار

درنهایت سعدی پس از سفری سی‌ساله و مهاجرت‌های پیاپی سال 655 هجری قمری به زادگاه خود شیراز بازمی‌گردد و تا پایان عمر در این شهر سکونت دارد. او پس از بازگشت و سکونت در خانقاه ابوعبدالله بن خفیف؛ به حاکم سرزمین فارس یعنی اتابک بن سعد بن زنگی بسیار نزدیک می‌شود و مثل پدرش به دربار او راه می‌یابد.

اولین اثر سعدی؛ بوستان

سعدی در همین سال یعنی 655 هجری قمری نخستین اثر بی‌نظیر خود بوستان را تدوین و به ابوبکر بن سعد بن زنگی تقدیم می‌کند. بوستان (به انگلیسی Bustan) یا سعدی‌نامه به نظم سروده شده است. 

نگارش دومین شاهکار ادبی سعدی؛ گلستان

کمتر از یک سال بعد به تشویق و توصیه دوستانش شروع به نوشتن شاهکار خود گلستان می‌کند و در مدتی کوتاه آن را به اتمام می‌رساند. این اثر شکوهمند سعدی به نظم و نثر نوشته‌شده است.

برخی از صاحب‌نظران اعتقاددارند این دو اثر بی‌نظیر ادب فارسی نمی‌تواند در مدتی کوتاه و در این کیفیت به رشته تحریر درآمده باشد و احتمالاً سعدی بسیاری از آن‌ها را به‌مرور زمان، پیش‌تر نوشته بوده و در این دوره به شکلی مدون گردآوری کرده است.

نگارش این دو اثر سرآغازی بود برای شهرت و بلندآوازگی سعدی شیراز. او پس‌ازآن تنها به سرودن شعر و مراقبه و توصیه به بزرگان پرداخت و با هدایا و صله حاکمان روزگار گذراند.

آثار سعدی

همهٔ آثار سعدی شامل شعر و نثر در مجموعه‌ای با عنوان کلیات سعدی جمع‌آوری‌شده است. از بین آثاری که کلیات سعدی آمده، بوستان و گلستان دو کتاب مستقل هستند.

سعدی گلستان را به نظم و نثر مسجع و بوستان را به نظم تألیف کرده است.

علاوه بر این، غزلیات و هزلیات نیز به‌صورت مستقل به چاپ رسیده‌اند.

دیگر آثار سعدی که در کتاب کلیات آمده است، عبارت‌اند از: قصاید، مراثی، ملمعات و مثلثات، ترجیعات، صاحبیه، رباعیات و مفردات.

قصاید، شامل قصیده‌های عربی و قصیده‌های فارسی است. قصیده‌های عربی در حدود هفتصد بیت است و در کل دارای مضامین غنایی یا مدح است. قصیده‌های فارسی نیز دارای مضامین موعظه و توحید و مدح است.

مراثی، مشتمل بر چند قصیده در مرثیه چند شخصیت مهم هم دوره سعدی است که می توان از آن‌ها به مستعصم، آخرین خلیفه عباسی، ابوبکر بن سعد بن زنگی و سعد بن ابوبکر از اتابکان فارس اشاره کرد.

صاحبیه، مجموعه‌ای از قطعات فارسی و عربی است.

همچنین در نسخه‌های چاپی پاکستان و هند کتاب شعر دیگری با نام کریما به سعدی نسبت داده شده است که البته این انتساب چندان مستند نیست.

سعدی در چه سالی از دنیا رفت؟

تاریخ فوت سعدی را بین سال‌های 690 تا 695 هجری قمری دانسته‌اند. در این میان مورد اعتمادترین روایت تاریخ وفات سعدی 27 ذی‌الحجه 690 هجری است. بدن بی‌جان استاد سخن پارسی را در همان خانقاه ابوعبدالله بن خفیف که سال‌ها سکونت داشت به خاک می‌سپارند.

آرامگاه سعدی کجاست؟

آرامگاه سعدی در شمال شرقی شیراز، در دامنه کوه پهندژ و در کنار باغ دلگشا یعنی در انتهای خیابان بوستان واقع شده است. 

محل دفن سعدی یک خانقاه بود که او در سال‌های پایانی زندگی خود در آن می‌زیست و هم‌اکنون، این مجموعه سعدیه نامیده می‌شود. در اطراف مقبره سعدی، قبرهای زیادی از بزرگان دین همانند شوریده شیرازی وجود دارد که بنا به وصیت خود در آنجا مدفون شده‌اند. آرامگاه سعدی در تاریخ ۲۰ آبان سال ۱۳۵۳ به شماره ثبت ۳/۱۰۱۰ در انجمن آثار ملی به ثبت رسید.

سعدی شاعر چه قرنی است؟

سعدی شاعر قرن هفتم هجری است. همانطور که گفته شد او در میان سال های 606 تا 690 هجری قمری می زیسته است.

حواشی و افسانه‌ها پیرامون سعدی شیرازی

وفات سعدی در پی فلک کردن به علت سرودن قصیده برای مستعصم عباسی

در کتاب قصص‌العلمای قاضی شوشتری؛ داستانی نقل شده است که در آن خواجه نصیرالدین توسی در دیدار با سعدی دستور تنبیه و فلک کردن او را به دلیل سرودن مرثیه‌ای در مدح المستعصم عباسی داده است. طبق این داستان وفات سعدی پس از آن شکنجه و در نتیجه ضربات روحی ناشی از فلک شدن، اتفاق افتاده است. به نظر ابراهیم باستانی پاریزی این داستان اما خیالی است چراکه سندی مبنی بر سفر خواجه نصیرالدین توسی به شیراز در منابع تاریخی موجود نیست.

سرایش شعر حماسی و در خواب دیدن فردوسی   

در افسانه‌ها آمده است که روزی سعدی شیراز برای عرض اندام و تفاخر بیت زیر را با مضمون حماسی سروده و ادعا کرده که می‌تواند حتی بهتر از فردوسی بر این سبک و سیاق شاعری کند:

خدا کشتی آنجا که خواهد برد / اگر ناخدا جامه بر تن درد

شب‌هنگام اما در عالم خواب فردوسی به سعدی می‌گوید اگر من جای تو بودم این بیت را این‌طور می‌سرودم:

برد کشتی آنجا که خواهد خدای / اگر جامه بر تن درد ناخدای

صبح روز بعد سعدی اذعان می‌دارد که یکتا سراینده حماسی زبان پارسی فردوسی است.

بیت سعدی گویا در این افسانه از باب پنجم بوستان و روایت مثل آورده شده است.

دانلود فایل تحقیق زندگی نامه کوتاه سعدی 

پی دی اف PDF

فایل ورد word