گر چه نامت به جهان مشهور است لیک رسمت چه بسـا مهجـور است
بعضــــی از نام تو دارند هــــراس تا که اســـمت نگـــذارند از نــاس(1)
می زننـــد بر تو بسی تهــــمت ها بس پراکنـــــده بسی نفــــرت هـــا
افتــرا بستــه به تــو پی در پی سینـــه ها پـر شده از فتنـــه و غیّ(2)
گــاه گفتــــند که تو مجنــــونی(3) یا که چـــون جن زده ها مفتـــونی(4)
گـاهی از سحــر تو صحبت کردند(5) به حریفــــان تو خـــدمت کـــردند
گــــاهی از ربط تو با قـــوم دگـــر بهــــر آمـــــوزه ات امــّـا و اگــر(6)
گاهی شــــاعر خطــــابت کـــردند(7) نـه که حــق تو رعــــایت کـردند
بعضی گفتنـد که دانشمنـدی تو تابــع بحــث و فــراینـــــدی تـو
یعنی قـــرآنی که بر مـــــا خـوانی هست بشـــرساخته نه وحیــــــانـی
یعنی قـــرآن تو از پیــــش تو است از خدا نیست و از خویش تـو است
یعنی قـــــرآن تو خود بــــــافته ای از بــــرای من و مـــا ســـاختـه ای(8)
عـــده ای خـواب نمـــــایت گفتند(9) بهر توجیـــــه اراجیـــــف سفتند
این همــــه نطق و کـــلام موزون کی بر آیـــنـد ز رؤیــــا بیــــرون!
گر خــــدا خــــلق نموده انســان همچنیــــن داده به او یک بــرهان
تـا که با عقــــل حقیـــقت جــوید بعد از آن شرع و طـــریقت پــوید
عقـــــل تنهــــا نکنـد کار تمــــام بیم باشد که نه مقضـــی به مـــرام (10)
چونکه عقل بشری محدود است قدرت بینش آن مســــــدود است
عقـــــل امــــداد کند تا حــــدی برخورَد زان سپـــــس با ســــــدی
دان مزید گر که غـرض پیش آید هــر چه عقــل بیش، مرض افـزایـد(11)
این جهان بین که پر از فتنـه شده کینــه ها پر شده، بغض زنده شــده!
حـال انسان شده دشمن با خویش می کُشـــد هر که بیایــد در پیش
کشــتن خـــلق کنــــــون باب شده متـــوسل به همه اسبــــــاب شـده(12)
کــــرونا بیــــن ز یکی از صــــدها هم تــــراریخته در تغــــــذیه هـــا
مـوج هــــا حمله به اعصــــاب کند ذهــن ها بنــــــدة اربـــــاب کنـد(13)
با شعـــــارات جهــــــان بفریبنـــد بر چنیـــن امر خورند بس سـوگند
دوغ و دوشاب به هم مخلوط است کی بشرخواهی دگر ملحـوظ است
دین در این وقت به کمک می آیــــد طاعت حضـــــرت خاتـم شـاید
تو مـــگو دین شده ابزار کـَــلـَک رسـم این بوده در این چرخ و فلـک
پس به ناچار بشـــر خـــــواهد دین ســوء مصرف کندش زهر آگیـن
ما مــگر چاره ای داریم ز خوراک وقت سم چـــاره مگر جز تریـاک(14)
بهــــر بهروزی و از ترس هـلاک ناگـــزیریم ز دین داری پـــــاک
گر غــــذامـــــان بشود ناســـــالم بایــدش گشت بصیــــــر و عالم
کن دقت ز که خط می گیــــــری زنـــدگی یـــــابی و یا میمیــــری
گـــر چه اخلاق مقـــــدم بر دیـن لیک محکم کنـــدش راست آئین(15)
سوء استفاده ز دین در هر عصـر لکه ننــــگ به پیشـــــانی دهــــــر
با دروغ و دغـــــلِ قـــــوم دغـــا کـن برخــــورد، به پــــا در هرجـا
دو سه قرنی حملات بیشـتر است بافته مفـــتری ازخشک و تـر است
داد از مستشرق و مستشرق بازی حمـــله هـا کــــرده به قوم تـازی
عمــــده از قوم یهـــــود می بودند تهـــمت و کـذب بر آن افــزودنـد
گفتـــه اند دین محمــــد نه خــدا تا کننــــد خلق ز اســــلام جـــدا(16)
جای دیـن تجـــــربه دیـن بنشست رشتـــه دین ز سماوات گسست(17)
آه و افســـوس که بعـــــد از آنان اندکی گشتــــه به آن هم پیمـان
جمعی خودخوانده شدند نواندیش کـــرده اذهــــان همـه پر تشویش
باز تکـــرار کننــــد بحث قــدیم گشته با منتقــــــدان یار و ندیـــم
بـه خیــالی که سخنشــان بکر است لیـک قـــابل کجــا بر ذکـر است
حرفهـــا گفتــــه شده بی پــایــان همـه با طعنــــه و با زخــــم زبـان
تا به جـــایی که ز حق گشته بــری منـــکر وحی شــده و پیمبـــــری
هیچـکس نیست بپــــرسد که چـرا دین حـــق را ز خـدا کرده جــدا(18)
این همه ضعـف ز بی ایمانی هست تهمت و فریه(19) ز بی وجدانی هست
این همـــه بوده نبـــی در عــــــالم صــالـــح و پــــاک ز نســل آدم
از کجـــــا در همـــه اقـــوام جهان نبــــــده هیــــچ نبی بر انســــان؟
یا کـه در بیــــن ز زن هــا هــم بود صالــحه، عــاطفه و اهل سجـــود(20)
داستـــان هــــا ز زنــــان مشهـــــور بوده در عهـد قدیـم کن تو مرور
انـــدرین حمــــله به دین و دین دار کـه نـــه انـــدازه بر آن نه مقـدار
سـابقـــه کی به تـــــاریخ بـــداشت منتقـــد گـــام وسیعــی بــرداشت
بــود نــــوزایی دینی در غـــرب علم و دین روی به روی انـدرحــرب
بس خرافات که با دین ممــــزوج نه دگر بحث ز وحی و نه عــــروج
دیـن عیســـــی بشــدش حــلاجی گفتــــه شـد دیـــن بود ورّاجــــی
خــــواستند فــکر تســــری یــابد تا که اســــلام به تضعیــف شــــاید
انقــــلابی به جهــــان بر پـــا شـد نـام دیـــــن بــار دگر احیــــــا شـد(21)
بعـــد از آن باز دوبــاره تشکیک تا کننــــد دین ز دنیا تفکیـــــــک
هر یکی راه خـــودش برگیـــرد دین ز دنیـــــا نظـــرش بر چیـــــند(22)
پرسش این است که اسلام شد بد؟ یا نگشــت مدعیـــــان کـــارآمـد!
بحث هـــا گشته دوبــاره جــــاری هر کسی ضــربه زند بس کـــاری
گرکه از مبعث و وحی می خواهی خود قـــــرآن بکنـــد همــــــراهی
بیـــن گــــوید به تو چون این قـرآن کـه فرستـــاده نبـی را رحمـــان
وحی را نکتــه کلیــــدی می دان که بود در همه اجـــــزای جهـــان(23)
تحت الهــام خدای است جهـــان خاصّه در مَلَک و در انســـــــــان(24)
هـم خــــدا وحی به مـــردم دارد جن و ابلیــــس بـــــــدان رو آرد(25)
همـه اجزای جهــــــان هشیــــارند بهــــر انجــــام عمــــل بیـدارند(26)
فـــرق این دو ز کجــــا می دانـی وفـــق معیـــار تو آن برخــــــوانی
فطـــرت پاک بشر معیــــار است وفق آن نیست، بدان ز اغیــار است
پس خـــــدا وحی کند بر مـــردم هم ملائک نکننــــد ره را گـم
انبیـــــا گر چه فـــــراوان امـــــا بعضی از آن هـــا شدند بی همتـا
صـــاحب عـــزم و کتابند برخی راهنمــــایان خـــلایق یعنــــــی
گشتــه مبعوث اولوالعزم رسـل برِ اقـــــوام و قبـــــایل در کــل(27)
بــوده در عهـد بزرگـــــان نبـی همچـــو نمـــرود و فرعون جـــلی
معجــــزه در بـرِ هر قـــــوم لازم تا نبـــی گشتــــه به تبلیغ عـــازم
معجـــــزه خاتـــم آنـان قــرآن تــا شود فــــــکر شعــــــار انسـان
نیک بنگر که کتاب(28) چون تعریف می کند شخص نبی را توصیـف
بعضی از وصـــف نبی را بشنــــو گــر شنیــدستی تو بشنــــو از نـو !
گفتــه است من بشری مثل شمام گفتـــه ام وحی خدا هست و پیــام
تا بدانیــــد خدا نیست جــــز او وحـــــده لا شـــــریک الا هــــو!
آن که خــــواهد که خــدا را بیند خـــرمن فیـــض ز فضـلش چینـد
پس ببــــاید که کنــد کار صلاح تا به دستش برسـد فـوز و فــلاح
در عبــــادت نکند کس را ضـــــمّ شرک زخمی است ندارد مرهـم(29)
گر چـــه قرآن بود وحی خـــــدا گشتــــه نازل به پیـــــامبر بر مــــا
لیک در سایر حالات چون ماست گفت و گویش به صحابه برجاست
در همیــن حال خطـــا می نکنــــد صــــادق القول به هر حــــال بـود
نبـــی مـــاست ملقـــب به امیــن وافــی العهــــد رســول راستیــــن
قبل بعثت به امـــانت مشهــــــور هم جوانمرد به ایــــام و شهــــور!
هـــر خطــــا می زند از آدم ســـــر سـوگیــــریش کند او مضطـــــر!
یا که در داوری او کرده شتــــاب بهـر دریـــافت ثواب یا که عقـاب
طمــع و ترس خطــــاکـار کنــد فــــــکر آدم ز هـــــدف باز کنــد!
انبیـــا پاک و ره حــق سپــــرند زین جهت آگه و صاحب خبــــرند
نه طمــع دارند و ترس از مــردم متــــقی کی بکنـــــد ره را گـــــم
هــان بگویم به تو از قصـه نــاب از نبــــی مــــــدنی از هــر بـــــاب!
او در اخــــلاق کمـــــال بشــری فــاش کرد زشتی و هم هرزه گری(30)
قبــــل اعـــــلامِ رسالت پرسیــد آی مـــــردم سخنــم گوش کنیــــد!
گر بگــــویم کـه ورای این کـوه دشمنـــــان گشته ستبـــر و انبــــوه!
پس بگوییـــد که بـــــاور داریـد هم به گفتــــــــار من ایمان آریــد؟
همه گفتنــد توئی پاک و امیـــن راستگو تر ز تو نیست روی زمیــــن!
گفت: گوییــد خدا نیست جــز او نیست قـــــدرت به جهـــان الا هـو(31)
رستگاری به جهان دست خداست زانکه فیـــض ابـــــدی از بـــالاست
بر عـــلاج عاشق و باشد سیــــار هم طبـــیب است و به طبــّش دوّار(32)
حال بنـــگر ز کتاب وصف دگـــر بهـــر توصیف یک از یک بهتـــــر
بس خـدا کرده نبی را توصیــــف امی است(33) او، امین است و شـریف
او شهید است و بشیر است و نذیـر داعی حـــق بود و شمس منیـــــــر(34)
از شما باشد و ســـازد همــــــوار رنجتان را، و براتـــــان غمخـــــوار (35)
گر چـه او مثل همـــه مردم هست لیـــک با لطف حـق بر اوج نشست(36)
غـُـل و زنجیر نه بر دست و سر است کــه بر افکـار و عقول بیشتر است
غُـــــل و زنجیـــر نبــــی باز کند حـُـــرمت آدمــی ممتــــــاز کنــــد
صـاحب نور ز خــالق، هشـــدار پس نمـــا روی به او شــــو بیــدار(37)
وصــــف او در صفحـــات قرآن بی شمـــار است تو آن را برخـوان
کـن «رضا» مختصــر این مدحت را عـاجز از وصفی تو این حشمت را
توضیحات:
[1] - اشاره به یکی از کشورهای اروپایی (فرانسه) است که نامگذاری محمد را برای فرزندان مسلمان ممنوع کرده است
[2] - یعنی: گمراهی و بیراهی
[3] - مَا أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ ﴿نجم، ۲ ﴾ [که] تو به لطف پروردگارت دیوانه نیستی (۲)
[4] - بِأَیْیِکُمُ الْمَفْتُونُ (قلم، 6 ) [که] کدام یک از شما دستخوش جنونید
[5] - وَ إِنْ یَرَوْا آیَهً یُعْرِضُوا وَ یَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ (قمر، 2 )
[6] - ثمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ قالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ «(دخان، 14 ) سپس از او روی گرداندند و گفتند: او جن‌زده‌ای است که تعلیمش داده‌اند.
[7] - وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ (حاقه، 41 ) سخن یک شاعر نیست
[8] - وما اَرسَلنا مِن قَبلِک مِن رَسول اِلاّ نوحی اِلَیهِ اَنَّهُ لا اِلهَ اِلاّ اَنا فَاعبُدون (انبیا، ۲۵)
[9] -اشاره به کسانی که رؤیا را برای پیامبر مطرح کردند از جمله ابن عربی
[10] - در همگامی عقل و وحی علامه مرحوم حاج ملا اسماعیل فدایی کزازی آن دو را به چشم و خورشید تشبیه کردده و سروده: گر نباشد شمس کی بیند بصر/ دان رسول و عقل شمس و باصره (غزل 369، عقل و وحی: کلیات دیوان فدایی، 1392)
[11] - فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا (بقره، 10) در دلهای ایشان بیماری (جهل و عناد) است، خدا بر بیماری آنها بیفزاید
[12] - کاستن جمعیت جهان به طرق مختلف در دستور کار قدرتهای جهانی است
[13] - اشاره به خطر امواج که به لحاظ جسمی بدن را تحت تأثیر قرار ، و مختوای آن اذهان را تسخیر و به نفع قدرتهای جهانی شکل میدهد
[14] - در قدیم تریاک پادزهر بود و چه بسا هم اکنون هم با نام دیگری هست
[15] - آیین راست
[16] - در ادبیات غرب اسلام را محمدیسم می نامند
[17] - بررسی تجربه دینی به جای دین نوعی دنیایی (سکواریزه) کردن دین و غیر آسمانی کردن آن است
[18] - منظور مطالعات دنیا محور دین است
[19] - افترا
[20] - این بیت و 5 بیت قبلی آن اشاره به اظهار فردی است که گوید چرا در بین اقوام دیگر پیامبر نیامده یا از زنان پیامبری نبوده است
[21] - اشاره به انقلاب اسلامی است
[22] - زمزمههایی شروع شده مبنی بر غیر سیاسی کردن دین
[23] - وَ أَوْحَی فِی کُلِ ّ سَمَآءٍ أَمْرَهَا؛(فصلت: 12) یا وَ أَوْحَی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ * ثُمَّ کُلِی مِن کُلِ ّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً؛ (نحل: 68 و69)
[24] - إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَی الْمَلَآئِکَةِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُواْ الَّذِینَ آمَنُواْ ؛(انفال: 12) هنگامی که پروردگارت به فرشتگان وحی می کرد که من با شما هستم ، پس کسانی را که ایمان آورده اند ثابت قدم بدارید
[25] - وَإِنَّ الشَّیَاطِینَ لَیُوحُونَ إِلَی أَوْلِیَآئِهِمْ لِیُجَادِلُوکُمْ ؛(انعام: 121) و در حقیقت، شیطان ها به دوستان خود وسوسه می کنند تا با شما ستیزه نمایند.
[26] - وَإِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَکِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ (اسرا، 44) هیچ چیز نیست مگر اینکه در حال ستایش تسبیح او می گوید ولی شما تسبیح آنها را درنمی یابید
[27] - اشاره به اینکه انبیای بزرگ بر جامعه نازل شدند و رسالت اجتماعی داشتند و با طاغواتیان به مبارزه برخاستند
[28] - قران
[29] - این بیت و 6 بیت قبل از آن ترجمه گونه ای از این ایه است: قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحَی إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا (کهف، ۱۱۰) بگو من هم مثل شما بشری هستم و[لی] به من وحی می شود که خدای شما خدایی یگانه است پس هر کس به لقای پروردگار خود امید دارد باید به کار شایسته بپردازد و هیچ کس را در پرستش پروردگارش شریک نسازد .
[30] - اشاره به روایت انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق و نیز شعر «بلغ العلی بکماله کشف الدجی بجماله »
[31] - همواره (لا إله إلا الله) محوری‌ترین شعار پیامبران خدا بوده است. اشاره به این است که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله نیز در نخستین روزهای دعوت خود از مردم مکه خواست تا شرک را کنار نهاده بندگی خدای یکتا را بپذیرند. فرمود: «یا قومی قولوا لا إله إلا الله تفلحوا»
[32] - وَ مِنْهَا طَبِیبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ قَدْ أَحْکَمَ مَرَاهِمَهُ وَ أَحْمَی مَوَاسِمَهُ یَضَعُ ذَلِکَ حَیْثُ الْحَاجَةُ إِلَیْهِ نهج البلاغه. خ. 108 و (پیامبر) پزشکی است که با طبّ خویش پیوسته در گردش است، داروها و مرهمهای خود را به خوبی آماده ساخته و ابزار داغ کردن را (برای سوزاندن زخم ها) تفتیده و گداخته کرده است، تا بر هر جا که نیاز داشته باشد بگذارد
[33] - جمعه،2 هو الذی بعث فی الالمیین رسولاً...
[34] - آیات 45 و 46 احزاب یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِیرًا وَدَاعِیًا إِلَی اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُنِیرًا
[35] - لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ (توبه ،۱۲۸). قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید به [هدایت] شما حریص و نسبت به مؤمنان دلسوز مهربان است (۱۲۸)
[36] - ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ وَ کانَ اللهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیماً (احزاب، 40). محمّد پدر هیچ‌یک از مردان شما نبوده است؛ ولی رسول خدا و ختم‌کننده و آخرین پیامبران است؛ و خداوند به همه چیز دانا است.
[37] - الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَائِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ ۚ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ ۙ أُولَٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ. (اعراف ، 157)
هم آنان که پیروی کنند از آن رسول (ختمی) و پیغمبر امّی که در تورات و انجیلی که در دست آنهاست (نام و نشان و اوصاف) او را نگاشته می‌یابند که آنها را امر به هر نیکویی و نهی از هر زشتی خواهد کرد و بر آنان هر طعام پاکیزه و مطبوع را حلال، و هر پلید منفور را حرام می‌گرداند، و احکام پر رنج و مشتقی را که چون زنجیر به گردن خود نهاده‌اند از آنان برمی‌دارد (و دین آسان و موافق فطرت بر خلق می‌آورد). پس آنان که به او گرویدند و از او حرمت و عزت نگاه داشتند و یاری او کردند و نوری را که به او نازل شد پیروی نمودند آن گروه به حقیقت رستگاران عالمند.