سیاست خارجی متوازن دولت سیزدهم و دیپلماسی اقتصادی
به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار خود بر اولویت سیاست همسایگی و منطقه‌ای تاکید کرد و آن را مهمترین عامل ایجاد ثبات و روابطی سازنده بر مبنای گفتگوهای دوجانبه و چندجانبه معرفی کرد. سفر اخیر آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان به قطر نیز در همین راستا انجام شده است، رئیس‌جمهور صبح روز دوشنبه ۲ اسفند پیش از عزیمت به قطر در جمع خبرنگاران درباره اهداف سفر دو روزه‌اش، گفت: «هدف اول توسعه روابط دوجانبه با کشور دوست، برادر و همسایه قطر و هدف دوم شرکت در مجمع کشورهای تولید و صادرکننده گاز در جهان است که این چندمین نشستی است که به میزبانی قطر برگزار می‌شود. ما در فعال شدن دیپلماسی همسایگی به ویژه با کشورهای حاشیه خلیج فارس، این سفر را گامی در جهت فعال شدن ارتباطات بین این کشورها و استفاده از ظرفیت‌های آنها در جهت توسعه روابط سیاسی و اقتصادی به ویژه با کشور قطر که میدان مشترک گازی داریم می‌دانیم.»
حمیدرضا دهقانی پوده، سفیر کشورمان در قطر، سفر آیت‌الله رئیسی به قطر را از جهت زمان آن و همچنین موضوعات مورد بحث، بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: این سفر یک سفر دوجانبه است و آقای شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر برای انجام آن از رییس‌جمهور کشورمان دعوت کرده است؛ از این رو دو موضوع اصلی این سفر، دیدار با امیر قطر و برخی از مسئولان قطری و از سوی دیگر مشارکت در اجلاس کشورهای صادرکننده گاز است که در سطح سران برگزار می‌شود. او افزود که امضای تفاهمنامه‌ها و قراردادهای متعدد و همچنین بحث و گفت‌وگو و مشورت پیرامون روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی از اهداف دوجانبه این سفر خواهد بود.
سفیر ایران، قطر را شریکی خوب برای ایران معرفی کرد و گفت که امیدواریم این تفاهمنامه‌ها در ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در گسترش و تعمیق روابط میان دو کشور موثر باشد. دهقانی پوده افزود که ما در همه ابعاد با قطر، توافق و همکاری داریم و همواره به‌دنبال این هستیم که این همکاری‌ها و توافقات را به‌ویژه در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گسترش دهیم.
موقعیت ژئوپلتیک ایران و غفلت از دیپلماسی اقتصادی
ایران در یکی از حساس‌ترین موقعیت‌های ژئوپلیتیکی جهان قرار دارد و این موقعیت کشورمان را به یکی از کانون‌های پرجاذبه دیپلماسی منطقه‌ای در حوزه های مختلف تبدیل کرده است. مروری بر سیاست های پیشین در حوزه سیاست خارجی نشان می دهد دولت های مختلف تاکنون به خوبی نتوانسته اند از فرصت دومین کشور پر همسایه جهان به خوبی استفاده کنند. ایران دارای ۷ همسایه مرزی و ۱۰ همسایه ساحلی است که می توانند فرصت های بی شماری را برای ایجاد روابط دیپلماتیک در حوزه اقتصادی و فرهنگی فراهم آوردند. ایران شاهراه حمل و نقل منطقه است و موقعیت سوق الجیشی کشورمان برای رونق بخشیدن به منطقه از طریق توسعه و تقویت ترانزیت و کریدورهای مختلف و خطوط انرژی به همسایگان مناسب است.
نگاهی تاریخی به روابط اقتصاد بین الملل در طول چهار دهه گذشته نشان می دهد که دولت‌های مختلف پس از پیروزی انقلاب اسلامی به موضوع کلیدی دیپلماسی اقتصادی کمتر توجه کرده‌اند یا در اجرای آن موفق نبوده‌اند، دیپلماسی اقتصادی در جامعه بین الملل یکی از ابزارهای مهم برای تعامل در فضای جهانی و اتصال به اقتصاد جهانی است، دیپلماسی اقتصادی راهی موثر در راستای افزایش رشد اقتصادی و مقاوم کردن اقتصاد کشور در برابر تحریم‌های یکجانبه اقتصادی است. اولویت دادن به ارتباط اقتصادی سازنده و اثربخش با جهان در قالب دیپلماسی یک ضرورت اجتناب ناپذیر برای ایران است.
رهبر معظم انقلاب در نخستین دیدار با رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت سیزدهم فرمودند: باید تحرک ما در عرصه دیپلماسی افزایش پیدا کند و مضاعف بشود. بایستی در دیپلماسی، جنبه اقتصادی تقویت بشود
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در آخرین دیدار خود با رئیس جمهور پیشین و هیات دولت، با تاکید بر ضرورت اتخاذ موضع فعال در سیاست خارجی، گفتند: در مسائلی همچون مسائل منطقه که بسیار پیچیده و درهم تنیده است، باید با دقت و هوشیاری و قدرت فکر، و فعال و اثرگذار وارد میدان شد.
ایشان لزوم استفاده از ظرفیت دیپلماسی برای پیشرفت اقتصاد را نیز مورد تأکید قرار دادند و با اشاره به غیرقابل اتکا بودن رفتارهای ظاهری در فضای دیپلماسی، گفتند: تنها چیزی که در دیپلماسی می‌تواند مورد اعتماد قرار گیرد، کار ثابت، مُسلّم، امضاشده و قابل احتجاج است.
بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در نخستین دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت سیزدهم نیز به سیاست خارجی اختصاص داشت، ایشان با اشاره مستقیم به دیپلماسی اقتصادی فرمودند: سیاست خارجی خیلی مهم است، در مسائل کشور خیلی تأثیرگذار است. باید تحرّک ما در عرصه دیپلماسی افزایش پیدا کند و مضاعف بشود. بایستی در دیپلماسی، جنبه اقتصادی تقویت بشود؛ دیپلماسی اقتصادی یک چیز بسیار مهمّی است. امروز انسان مشاهده می کند که خیلی از کشورها وزیرخارجه هم دارند امّا خود رئیس‌جمهور در زمینه مسئله اقتصادی با کشورهای مختلف یا با فلان کشور خاص، بخصوص وارد می شود و [مسئله را] دنبال می کند؛ یعنی ارتباط با کشورهای مختلف در زمینه اقتصادی خیلی مهم است. این جنبه اقتصادی دیپلماسی را بایستی تقویت کرد.
اولویت دیپلماسی همه جانبه در حوزه منطقه‌ای
دولت سیزدهم سیاست همسایگی را در اولویت قرار داد، ابراهیم رئیسی از ابتدا تعامل حسنه و همکاری گسترده با همسایگان را به‌عنوان نقطه مرکزی دیپلماسی اقتصادی دولت سیزدهم تعیین کرد. رویکردی که در روند انتخابات نیز مطرح شده و با استقبال عمومی مواجه شد. آمادگی ایران به‌عنوان یک کشور تاثیرگذار در ابعاد مختلف اقتصادی، برای رونق دیپلماسی و همکاری‌های اقتصادی با همسایگان در جریان سفرهای متقابل مقامات ارشد و برگزاری همایش روسای نمایندگی‌های کشورمان پیگیری شد.
اگرچه به دنبال وقوع بیداری اسلامی منطقه خاورمیانه سال ها وضعیتی متشنج داشت اما با شروع سال ۲۰۲۱، وضعیت نسبت به گذشته تغییر کرد و با وجود ادامه درگیری بین فلسطین و رژیم اشغالگر قدس و همچنین سیطره کامل طالبان بر افغانستان، در روابط منطقه ای نشانه های از بهبود و ثبات ظاهر شد. قطع روابط دیپلماتیک در جهان عرب به پایان رسید و روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی و قطر احیا شد.
در حالی که هنوز عمر دولت سیزدهم به یک سال نرسیده، سیاست تعامل حداکثری در ابعاد تجاری و اقتصادی، نتایج ملموسی داشته، اقدامات اعتمادساز دولت منافع بسیاری برای مردم کشورمان به دنبال خواهد داشت
پس از روی کار آمدن جو بایدن، ایالات‌متحده راهبرد خاورمیانه ای خود را تعدیل کرد و سیاست دولت ترامپ در جهت تحریک کشورهای عربی علیه ایران پایان یافت و دولت بایدن در راستای توافق احیای برجام گام برداشت. تمامی این فاکتورها باعث شد که کشورهای عربی با درک محدودیت‌ها در نگرش منطقه ای خود تحول ایجاد کنند، به همین دلیل کشورهای عربی خصوصا عربستان در جهت بهبود روابط با ایران حرکت کردند. دولت سیزدهم نیز با قرار دادن دیپلماسی منطقه در اولویت های خود بهبود و پیشبرد روابط را سرعت بخشید.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در مجلس شورای اسلامی، صراحتا از سهم ۴۰ درصدی دیپلماسی اقتصادی در برنامه‌های وزارت امور خارجه یاد کرد. او بارها تصریح و تأکید کرده که دولت سیزدهم زندگی مردم را به برجام گره نخواهد زد و جمهوری اسلامی ایران از ظرفیت‌های بی‌پایان خدادادی خود برای رونق همه جانبه کشور و منطقه بهره‌برداری خواهد کرد.
در حالی که هنوز عمر دولت سیزدهم به یک سال نرسیده، سیاست تعامل حداکثری با همسایگان در ابعاد تجاری و اقتصادی، نتایج ملموسی داشته، که در گزارش‌های رئیس جمهوری و وزیر خارجه بخشی از آن ها اطلاع‌رسانی شده است. اقدامات اعتمادساز دولت در منطقه و در کنار دیپلماسی اقتصادی فعال، دستاوردها و منافع بسیاری برای مردم کشورمان و منطقه به دنبال خواهد داشت.
چندجانبه‌گرایی اقتصادی و سیاست همسایگی
سیاست همسایگی که مقامات کشورمان از آن سخن می گویند در چارچوب چندجانبه‌گرایی اقتصادی معنا پیدا می کند. در واقع نقطه اشتراک سیاست همسایگی و پیشبرد منافع ملی در منطقه خاورمیانه، چندجانبه‌گرایی و رویکردی متوازن در سیاست خارجی است. نحوه عملکرد دولت سیزدهم نشان داده که نگاه کارگزاران سیاست خارجی کشورمان به منطقه بر توازن و تعامل با همه کشورها استوار است.
سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در سخنان خود در جمع مقام‌های شرکت کننده در بیست و یکمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای تاکید کرد که جهت‌گیری سیاست خارجی ایران تمرکز بر «چندجانبه‌گرایی اقتصادی» و تقویت «سیاست همسایگی» به معنی وسیع آن و تقویت حضور در سازمان‌های منطقه‌ای خواهد بود.
ابتکارات دولت سیزدهم در حوزه دیپلماتیک بر تغییر رویکرد کشورهای منطقه موثر بوده است، دولت سیزدهم توانسته کشورهای عربی را به بهبود روابط منطقه ای ترغیب کند.
رئیس جمهور کشورمان در چهارمین گفتگوی تلویزیونی خود با مردم نیز با تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی گفت: جمهوری اسلامی در عرصه بین‌المللی فعالیت‌ها و تلاش‌های بسیاری داشته و دارد، اما به شکل متوازن عمل نشده است. به عنوان مثال آنچنان که ارتباطات سیاسی کشور در عرصه بین‌الملل پیش‌برده شده، به ارتباطات و تعاملات اقتصادی و تجاری توجه نشده است و نوعی عقب‌ماندگی در این زمینه داریم. خطاب به کسانی که این بحث‌ها را مطرح می‌کنند می‌گویم که تا کنون متوازن عمل نشده و باید نوعی توازن در روابط خارجی کشور برقرار کنیم. چرا ما به همسایگان توجه نکردیم و چرا توجه نمی‌کنیم؟؛ ظرفیت عظیم تجاری و اقتصادی می‌تواند با ۱۵ همسایه کشور برقرار شود.
همچنین وزیر امور خارجه در گردهمایی سفرا و روسای نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران در کشورهای همسایه اعلام کرد که سیاست همسایگی باید به یک منظومه منسجم در سیاست خارجی تبدیل شود؛ به نحوی که همه همسایگان و جمهوری اسلامی ایران از توسعه و تحکیم روابط، مناسبات و اتخاذ این رویکرد نفع ببرند.
گفتنی است که تعامل با کشورهای همسایه عامل خنثی شدن تهدیدات منطقه ای خواهد بود، اگر چه میان کشورهای همسایه ایران به خصوص در حوزه خلیج فارس همواره رقابت‌ها و تنش‌های پنهانی وجود داشته، اما دیپلماسی هوشمندانه می تواند فرصت آفرین باشد و روابط را در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی تقویت کند. ابتکارات دولت سیزدهم در حوزه دیپلماتیک بر تغییر رویکرد کشورهای منطقه موثر بوده است و دولت سیزدهم توانسته کشورهای عربی را به بهبود روابط منطقه ای ترغیب کند.