اگرچه در موضوع تشدید تنش‌ها بین روسیه با آمریکا و ناتو، همه نگاه‌ها به سمت اوکراین معطوف شده است، اما در این میان پروژه خط لوله انرژی که برای انتقال مستقیم گاز روسیه به آلمان از مسیر دریای بالتیک در نظر گرفته شده نیز بخش جدایی ناپذیر موضوع است.
پروژه مورد بحث نورد استریم۲ ، یک خط لوله ۱۱ میلیارد دلاری متعلق به روسیه است که واشنگتن و برخی از متحدان اروپایی آن را در موقعیت دشواری قرار داده است. در واقع این پروژه باعث تفرقه در میان کشورهای اروپایی شده و موقعیت اوکراین را هم به شدت تضعیف کرده است.
ایالات متحده می‌خواهد به هر طریقی شده مانع از تکمیل نهایی و فعال شدن پروژه شود. کاخ سفید در این راستا از همان گزینه همیشگی خود یعنی دروغپردازی رسانه‌ای بهره می‌برد و با بزرگ‌نمایی تهدیدی که احتمال وقوع آن بسیار اندک است، می‌خواهد تنش را به اوج برساند و برای خود ائتلافی از کشورهای اروپایی تشکیل دهد. «ویکتوریا نولند» معاون وزیر ایالات متحده در امور سیاسی تهدید کرد اگر روسیه به هر شکلی به اوکراین حمله کند، ما با آلمان همکاری خواهیم کرد تا اطمینان حاصل کنیم که (خط لوله) پیشرفت نمی کند.
تارنمای «Counter Punch» در گزارشی به گذشته و وضعیت حال این ابرپروژه پرداخته و آورده است از دهه ۱۹۶۰ که برای نخستین بار واردات گاز روسیه به اروپا آغاز شد، واشنگتن انرژی روسیه را تهدیدی برای رهبری جهانی خود و امنیت انرژی اروپا دانسته است. به تازگی، ایالات متحده با استفاده از فناوری فرکینگ (شکست هیدرولیکی در اعماق زمین برای استخراج گاز)، به بزرگترین تولیدکننده گاز در جهان و صادرکننده اصلیLNG (گاز طبیعی مایع) تبدیل شده است. واشنگتن تلاش دارد در بازار بزرگ اروپا، جانشین گاز روسیه شود اما با تکمیل نورد استریم ۲ که اکنون منتظر تایید مقررات آلمان است، این روند دچار مشکل جدی می‌شود.
واشنگتن ظرفیت انرژی روسیه را تهدیدی برای رهبری جهانی خود و امنیت انرژی اروپا می‌پندارد.
اندکی پس از آغاز ساخت این خط لوله در سال ۲۰۱۸، ایالات متحده قانونی را تصویب و کشتی سوئیسی حمل کننده لوله را تحریم کرد. سوئیس از پروژه خارج شد و دو کشتی روسی با وجود تحریم‌ها جای آن را پر کردند. ایالات متحده پیمانکاران آلمانی را نیز تهدید کرد، اما آنها به کار خود ادامه دادند.
در سال ۲۰۲۱، زمانی که پروژه درحال تکمیل بود «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان به آمریکا رفت و بر ضرورت نورد استریم ۲ پافشاری کرد. رئیس جمهور بایدن به نوعی با آن موافقت کرد زیرا می‌خواست روابط خود را با قدرتمندترین کشور اتحادیه اروپا بهبود ببخشد.
نورد استریم۲ مانند سلف خود نورد استریم ۱ به عنوان یک سرمایه گذاری مشترک (۵۱ درصد گازپروم روسیه، ۴۹ درصد رویال داچ شل و همچنین شرکت‌های اتریشی، فرانسوی و آلمانی) کلید خورد. سپس آژانس دولتی لهستان به بحث ورود و شرکای اروپایی را مجبور کرد که از سهم خود صرف نظر کنند و همین امر تاخیر دیگری ایجاد کرد. شرکت‌های اروپایی سهم خود را کنار گذاشتند اما به عنوان سرمایه گذاران مالی در خط لوله باقی ماندند.
پس از واگذاری سهام اروپایی‌ها، گازپروم تنها مالک خط لوله شد. این کشور همچنین بزرگترین تامین کننده گاز جهان است که در روسیه انحصار خط لوله گاز را دارد و می‌خواهد گاز خود را از طریق خط لوله خود به اروپا برساند. از سوی دیگر، اتحادیه اروپا به منظور تشویق رقابت در بازار از سال ۲۰۰۹ اعلام کرد اپراتورهای خطوط لوله نمی‌توانند مالک گازی باشند که حمل می‌کنند. پس از شروع ساخت نورد استریم ۲، اتحادیه اروپا قوانین خود را به خطوط لوله دریایی جدید که منشأ خارجی دارند نیز تعمیم داد.
چالشی برای آلمان و آمریکا
نورد استریم ۲ به دلیل تهدیدها و تحریم‌های ایالات متحده به تعویق افتاده است، مهمترین موضوع این است که پروژه فوق هژمونی آمریکا را به شکل قابل توجهی به چالش می‌کشد.
روزنامه «یو.اس.ای تودی» اعتقاد دارد در این دوره روسیه و آمریکا بار دیگر درگیر تنشی تازه در شکلی جدید شده‌اند. اکنون آنها اسلحه دیگری را به کار می‌گیرند که چیزی جز انرژی نیست. هر یک از دو کشور از این اهرم به نحوی استفاده می‌کنند و می‌خواهند منافع خود را تامین کنند.
دولت آلمان در شرایط سختی قرار دارد زیرا می‌خواهد مهمترین متحدش یعنی آمریکا را راضی نگه دارد و همزمان باعث آزار روس‌ها هم نشود.
تارنمای «یورواکتیو» هم در این زمینه نوشته است که آلمان در این بحران در شرایط سختی قرار گرفته است و مجبور است تصمیم سرنوشت سازی را در مورد پروژه نورد استریم اتخاذ کند.
طبق این تحلیل، اگر تنش جدی‌تر شود در واقع روسیه به عنوان تامین‌کننده گاز، برلین را در برابر متحدان امنیتی آن قرار می‌دهد که در هر صورت به ضرر آلمان تمام می‌شود. «مارسل دیرسوس» عضو مؤسسه سیاست امنیتی در دانشگاه کیل گفت: آلمان در شرایط سختی قرار گرفته است. دولت شولتز می‌خواهد آمریکایی‌ها را راضی نگه دارد زیرا آنها مهمترین متحد آلمان در خارج از اروپا هستند اما آنها نمی‌خواهند روس‌ها را هم آزار دهند. انجام این کار سخت است.
در هر صورت قطع انتقال گاز از روسیه خطر تشدید بحران عرضه گاز در اروپا را به همراه خواهد داشت و باعث افزایش قیمت انرژی در اروپا شده است. حدود ۳۵ درصد از گاز طبیعی اتحادیه اروپا از روسیه تامین می شود. از مجموع ۱۶۷.۷ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی وارداتی اروپا از روسیه در سال ۲۰۲۰، آلمان با ۵۶.۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی وارداتی از روسیه در صدر قرار دارد و ایتالیا با دریافت ۱۹.۷ میلیارد و هلند با ۱۱.۲ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.
نورد استریم۲ تنها خط لوله‌ای بود که تحت تأثیر مسائل سیاسی قرار گرفت و بقیه خطوط لوله تکمیل شده تا قبل از می ۲۰۱۹ از فشارها معاف بودند؛ به همین دلیل تکمیل پروژه به دلیل تحریم‌های ایالات متحده برای لوله‌گذاری به تعویق افتاد. گازپروم شکایتی مبنی بر اتخاذ سیاست تبعیض آمیز ارائه کرد. آگوست ۲۰۲۱یک دادگاه آلمانی درخواست تجدید نظر را رد کرد و گازپروم سپس به دادگاه عالی آلمان شکایت کرد.
صنعتگران آلمانی به دنبال گاز روسیه هستند. آلمان تنها ۱۷ روز ذخیره گاز دارد. نوسان کوتاه‌مدت قیمت‌ها بر مشکلات آنها افزوده است. واردات گاز اتحادیه اروپا به طور فزاینده‌ای در بازارها تغیر کرده زیرا قراردادهای کوتاه مدت بر مبنای قیمت نفت خام محاسبه می‌شوند.
نوسان در بازار انرژی
به نوشته پایگاه خبری تحلیلی «VOX» ایالات متحده این خط لوله را ابزار ژئوپلیتیک روسیه برای تضعیف امنیت انرژی و امنیت ملی اروپا می‌داند. اوکراین نیز به طور قطع شرایط را درک کرده است و می‌خواهد روند خط لوله متوقف شود. هنگامی که نورد استریم۲ فعال شود، روسیه دیگر مجبور به پرداخت هزینه‌های ترانزیت ارسال گاز از طریق اوکراین نیست. در عمل هم روسیه و هم اروپا دیگر نیاز کمتری به خط لوله ای که از اوکراین می‌گذرد، خواهند داشت.
آلمان نورد استریم۲ را به عنوان یک پروژه تجاری ضروری برای صنایع خود می‌بیند و مصمم است آن را عملیاتی کند. برخی از کشورهای اروپایی نیز با این تصمیم موافق هستند و برخی دیگر این را قبول ندارند یا نمی‌خواهند چیز زیادی در مورد آن بگویند.
«استفان مایستر» رئیس برنامه نظم و دموکراسی بین‌المللی در شورای روابط خارجی آلمان به وکس می‌گوید: این پروژه پیش از این هزینه‌های مسکو را جبران کرده است. حتی اگر پروژه فعال هم نباشد، تا به حال بسیار خوب کار کرده است، زیرا روابط ایالات متحده، اروپا و آلمان را دچار مشکل کرده و اروپایی‌ها را از هم متفرق شدند. این یک موفقیت بزرگ است.
در سال ۲۰۲۰، قیمت‌های نقدی حدود نصف قراردادهای بلندمدت گازپروم بود اما در سال ۲۰۲۱ به دلایل متعدد تا ۷ برابر افزایش یافتند. احیای اقتصادی ناشی از همه گیری کرونا تقاضا برای گاز را در آسیا و اروپا افزایش داد. در سمت عرضه نیز منابع تولید انرژی سبز اروپای مرکزی نیز به دلیل روزهای ابری بدون باد کاهش داشت. همچنین تعطیلی نیروگاه های زغال سنگ و هسته‌ای موجب شد تا شرکت های برق به گاز طبیعی روی آورند.
سیاستمداران اروپایی، روسیه را مقصر قیمت بالای گاز دانستند، اما گازپروم اعلام کرد که طبق توافق همان مقادیر مقرر را صادر کرده است. این شرکت خواستار قراردادهای بلندمدت برای تامین هزینه‌های هنگفت سرمایه‌گذاری در میدان گاز و خط لوله شد.
نورداستریم ۲ و قطع منافع اوکراین و لهستان
تارنمای تحلیلی «Counter Punch» در ادامه آورده است: روسیه یک دولت نفتی و بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی در جهان و دومین صادرکننده بزرگ نفت پس از عربستان سعودی است. از طرف دیگر خطوط لوله و مسیرهای دریایی به بازار برای اقتصاد مسکو حیاتی هستند. روسیه تلاش می‌کند نفت و گاز خود را به خریداران در آسیا و اروپا بفروشد. به همین دلیل نورد استریم۲ ویژگی تجاری خوبی دارد و هیچ هزینه حمل و نقلی را تحمیل نمی‌کند و دسترسی به بازار هدف مسکو را بسیار کوتاهتر از قبل و از طریق اوکراین کرده است.
نکته اینجاست که نورداستریم۲ سود چند کشور اروپایی را که قبلا از انتقال گاز روسیه سود کسب می‌کردند قطع می‌کند به ویژه دو کشور اوکراین و لهستان که به نوعی متحد واشنگتن به شمار می‌آیند. اوکراین به هزینه‌های ترانزیت گازی که از طریق این خطوط لوله منتقل می‌شود وابسته است اما نورد استریم۲ این منبع مالی را قطع می‌کند.
درحالی که لهستان و اوکراین به شدت با نورداستریم۲ مخالفت می‌کنند، آلمان، اتریش، جمهوری چک و دیگر کشورها این پروژه را قبول دارند. از آنجاکه آلمان نفوذ زیادی در اتحادیه اروپا دارد، پس از حذف تدریجی سوخت‌های هسته ای و زغال سنگ، انرژی گاز را به عنوان سوخت جایگزین می‌بیند.
آمریکا به دنبال تشدید بحران است
بحران کنونی میان روسیه و آمریکا-ناتو از سال‌ها قبل در حال شکل‌گیری بوده است. طبق گزارش فوق، با انحلال اتحاد جماهیر شوروی، ناتو پذیرش اعضای جدید را به اروپای شرقی گسترش داد. این سازمان نظامی فرایند سیطره و رهبری ایالات متحده را تسهیل می‌کند و موجب می‌شود کشورهای اروپایی در کنار واشنگتن و مقابل مسکو قرار بگیرند. از دیدگاه روسیه، ناتو تحریک‌آمیز عمل می‌کند و یک تهدید است.
براساس توافقی که اساس فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را تشکیل می‌داد، غرب تضمینی را مبنی بر عدم گسترش به حوزه نفوذ روسیه داد؛ اما این تعهد در دوره اخیر از سوی ناتو با استقرار نیروها، کشتی‌ها و هواپیماها در امتداد مرزهای روسیه نقض شد. غرب روسیه را به مداخله در اوکراین متهم می‌کند. روسیه هم به کودتای ۲۰۱۴ و دخالت غرب در اوکراین استناد می‌کند.
در دسامبر ۲۰۲۱، روسیه پیش‌نویس توافقی را به ایالات متحده و ناتو ارائه کرد و در آن خواستار بازنگری کامل در ساختار امنیتی اروپا شد. روسیه بر اصل امنیت غیرقابل تقسیم و برابر برای همه کشورها تأکید کرد که ۵۶ عضو سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) در استانبول (۱۹۹۹) روی آن توافق داشتند و در آستانه (۲۰۱۰) دوباره مورد تایید قرار گرفت. اعضا آشکارا موافقت کردند که امنیت خود را به ضرر امنیت سایر اعضا تقویت نکنند و ایالات متحده نیز یکی از امضا کنندگان آن است.
در شرایطی که رهبران اوکراین در درستی گزاره واشنگتن تردید دارند، ایالات متحده با تکرار ادعاها در مورد تهاجم احتمالی روسیه، تنش‌ها را تشدید می‌کند.
رئیس جمهور پوتین هشدار داده است اگر غرب به سیاست های تهاجمی خود (گسترش ناتو و استقرار موشکی در شرق اروپا) ادامه دهد، روسیه هم اقدامات متقابل نظامی-فنی را اتخاذ می‌کند.
چند جلسه در سطوح عالی بین روسیه و ایالات متحده، ناتو و سازمان امنیت و همکاری اروپا برگزار شد. واشنگتن ۲۶ ژانویه پاسخ های کتبی خود را ارائه کرد که نشان می‌داد به دنبال محدود کردن بحث به اوکراین و آمادگی روسیه برای حمله است. روسیه بارها تاکید کرد که حمله‌ای را آغاز نخواهد کرد، اما در صورت حمله غرب به دونباس از آن حمایت خواهد کرد.
در شرایطی که رهبران اوکراین خود تردید دارند، ایالات متحده با تکرار ادعاها در مورد تهاجم احتمالی روسیه تنش‌ها را تشدید و حتی تهدید کرد تحریم‌های شدید و بی سابقه‌ای را علیه بانک‌های بزرگ روسیه، کالاهای با فناوری پیشرفته، سیستم مالی سوئیفت و نورد استریم ۲ وضع می‌کند.
فرانسه و آلمان به دلیل تاثیر منفی این تحریم‌ها بر اقتصادهای خود با آن مخالفت کردند. این کشورها می‌گویند هنوز متقاعد نشده‌اند که روسیه قصد حمله دارد مگر اینکه عاملی مسکو را تحریک کند.
روز ۲۶ ژانویه نمایندگان فرانسه، آلمان، روسیه و اوکراین حمایت خود از توافقنامه سال ۲۰۱۵ مینسک‌دو و آتش بس بی قید و شرط را تأیید کردند. توافق فوق از اوکراین می‌خواهد که با جمهوری دونباس درباره خودمختاری در چارچوب یک اوکراین فدرال مذاکره کند، اما تاکنون هیچ مذاکره‌ای انجام نشده است.
کوتاه سخن آنکه اتحادیه اروپا ۴۰ درصد گاز خود را از روسیه وارد می‌کند. برای روسیه، مسیرهای عبور از اوکراین و لهستان به دلیل دشمنی‌های موجود در هر دو کشور غیرقابل اطمینان است. اوکراین یک قرارداد بلندمدت با گازپروم برای ترانزیت گاز تا سال ۲۰۲۴ دارد و طبق آن هزینه سالانه ۲ میلیارد دلاری ترانزیت گاز را دریافت می‌کند و به شدت خواستار تداوم آن است. اوکراین برای بازار داخلی خود اما گاز روسیه را به صورت غیرمستقیم از لهستان، رومانی و اسلواکی می‌خرد.
با تحریم‌های غرب هر اتفاقی که بیفتد روسیه یک بازار راهبردی جدید در چین نیز دارد. خط لوله قدرت سیبری(Power of Siberia) دو سال پیش صادرات گاز از شرق سیبری به شمال شرق چین را آغاز کرد. دو کشور برای ساخت خط دوم توافق کرده‌اند. خط لوله فوق، گاز را از شبه جزیره یامال در قطب شمال روسیه به شمال شرق چین می‌رساند. این بدان معناست که گاز یامال می‌تواند به راحتی انتقال به اروپا، به چین هم منتقل شود.
شرایط کنونی خطرناک است و به راحتی می‌تواند تشدید شود. نورد استریم ۲ بسیار مهم است اما امنیت ملی بر همه چیز اولویت دارد. امنیت تنها زمانی حاصل می‌شود که جهانی باشد. تلاش‌های آمریکا برای مهار روسیه و حفظ سیطره بر اروپا کارساز نیست. حال جهان چند قطبی شده و نورد استریم ۲ در مرکز بحران کنونی قرار گرفته است.