دست‌خالی معلولان از بودجه
مینا عباسپور| هر سال در هفته بهزیستی یا در سالروز جهانی معلولان صحبت از قانونی می‌شود که با فراز و نشیب‌های فراوان تصویب شد اما اجرایی نمی‌شود. در واقع سال 1383 بود که مقدمات شکل‌گیری قانونی برای حمایت از معلولان مطرح شد. آن زمان طرح قانون جامع حمایت از حقوق معلولان توسط نمایندگان مجلس تدوین و به تصویب مجلس رسید؛ اما به دلیل تأمین نشدن اعتبارات مالی با مشکل مواجه شد و قانون به اجرا درنیامد. بعد از نزدیک به ۱۰ سال با پیگیری‌های جامعه معلولان، دولت در سال ۹۲، شروع به تدوین لایحه‌ای برای حمایت از معلولان کرد که تدوین آن تا سال ۹۴ به طول انجامید. این لایحه سرانجام بعد از دو بار برگشت از شورای نگهبان در ۲۰ اسفند ماه ۹۶ در مجلس تصویب شد.
ابلاغ این قانون تا اردیبهشت‌ماه ۹۷ زمان برد و همین تأخیر باعث شد هیچ بودجه‌ای برای اجرای این قانون در نظر گرفته نشود. به همین دلیل عملا اجرای این قانون در سال ۹۷ غیرممکن شد. اواخر پایان سال ۹۷ در شرایطی که جامعه معلولان، چشم‌انتظار تخصیص اعتباری برای اجرای «قانون حمایت از حقوق معلولان» در لایحه بودجه سال ۹۸ بودند، این اتفاق صورت نگرفت و بعد از تجمع معلولان در مقابل سازمان برنامه‌وبودجه کشور قرار شد تا هزار و 100 میلیارد تومان برای اجرای این قانون در نظر گرفته شود. البته این مبلغ یک‌دهم مبلغ پیشنهادی برای اجرای این قانون بود. همین میزان از بودجه در نظر گرفته‌شده نیز قرار شد از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی تأمین شود که هنوز ممکن نشده است. بااین‌حال بسیاری از فعالان حقوق معلولان تأمین نشدن اعتبارات مالی را یک بخش ماجرای اجرا نشدن این قانون می‌دادند. همه اینها باعث شد که تعداد 31 تشکل‌های مردم‌نهاد حوزه معلولیت با انتشار بیانیه‌ای خواستار پیگیری و نظارت نمایندگان مجلس بر اجرای قانون «حمایت از حقوق معلولان» شوند.
کمپین پیگیری حقوق افراد دارای معلولیت (کمپین معلولان)، شبکه ملی سازمان‌های مردم‌نهاد ناشنوایان ایران، موسسه نابینایان بصیر مهرگستر شمال غرب، باشگاه فرهنگی و ورزشی توان یاب همدان، انجمن حمایت از معلولان نشاط بهارستان، انجمن آسیب نخاعی خراسان رضوی، کانون مهر آفرینان سرزمین سکوت، موسسه فناوری‌های آموزشی منجی، انجمن معلولان ئاسوی هیوای بانه، انجمن آسیب نخاعی استان تهران، انجمن خانواده ناشنوایان ایران، موسسه نوای دستان همدان، موسسه رفاه نابینایان سقز، انجمن ندای معلولین ایران، انجمن مهر معلولین چرام، جمعیت توان‌یابان همدان، جمعیت معلولان همدان، کانون ناشنوایان مهاباد، کانون مهرآیین همدان، بنیاد الصابرین همدان، کانون ناشنوایان ایران، انجمن نابینایان ایران، دفتر فرهنگ معلولین، کلینیک مددکاری ایمان، جامعه معلولین ایران، انجمن معلولین اهواز، کانون معلولین توانا، انتشارات توانمندان، موسسه محام، انجمن برنا و کاکتوس از جمله تشکل‌ها، مؤسسات و انجمن‌هایی بودند که این نامه را امضا کردند.
متن نامه معلولان به این شرح بود: «قانون حمایت از حقوق معلولان» در تاریخ بیستم اسفندماه ۹۶ توسط نمایندگان محترم تصویب و در هشتم اردیبهشت ۹۷ توسط رئیس‌جمهور محترم ابلاغ گردید اما با گذشت بیش از یک سال دستگاه‌های اجرایی تمرد کرده و مواد ۵، ۶، ۷، ۹، ۱۰، ۲۰، ۲۱، ۲۷، ۳۱ و ۳۲ از قانون را در مورد معلولان اجرا نمی‌کنند. ضمنا با استناد به تبصره ۳ ماده ۳۱ -کمیته هماهنگی و نظارت بر اجرای این قانون مکلف است هرسال، گزارش اقدامات انجام شده در راستای این قانون را دریافت، بررسی و پس از تائید در شورای عالی رفاه و تأمین اجتماعی از طریق دولت به مجلس شورای اسلامی ارسال کند. کمیسیون‌های اجتماعی، بهداشت و درمان، قضایی و حقوقی مکلف هستند ظرف مدت یک ماه پس از بررسی گزارش و صحت آن، خلاصه گزارش را در صحن علنی مجلس قرائت و نتایج آن را جهت اطلاع عموم منتشر کنند که این امر محقق نشده و نقض صریح قانون صورت گرفته است. شهروندان دارای معلولیت همواره دچار تبعیض و مشکلات عدیده روزافزون و مضاعفی نسبت به سایر شهروندان بوده‌اند و با توجه به عدم اجرای این قانون وضعیت آنان به‌مراتب اسفبارتر از هر زمان دیگری است. شهروندان دارای معلولیت همچنان به مجلس امید دارند تا قبل از پایان یافتن «دهمین دوره مجلس شورای اسلامی» با پیگیری و نظارت بر اجرای «قانون حمایت از حقوق معلولان» علاوه بر رفع مشکلاتشان باعث استیفا و ارتقای حقوق افراد دارای معلولیت گردیده و با درخشان‌ترین کارنامه در حوزه معلولیت (تصویب و پیگیری اجرای قانون معلولان) میراث ماندگاری از «مجلس دهم» در تاریخ به یادگار گذارند.»
آفتی که به جان قانون حمایت از حقوق معلولان افتاده
در همین راستا نیمه تیرماه سال جاری بود که معاون امور توان‌بخشی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به اینکه تاکنون حتی یک ریال از بودجه مربوط به اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان به بهزیستی پرداخت نشده است، گفت: بزرگترین آفت اجرا نشدن این قانون کمبود بودجه است.
محمد نفریه درباره روند اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان گفت: در حال حاضر مشغول جمع‌بندی عملکرد دستگاه‌های مختلف در مورد روند اجرای این قانون هستیم و بعد از بررسی عملکرد دستگاه‌ها آن را گزارش می‌دهیم. او با اشاره به اینکه مشکل قانون این است که بسیاری از بندهای آن برای اجرایی شدن نیاز به بودجه دارد، اظهار کرد: برآورد بودجه موردنیاز، قبل از تورم سال گذشته برای اجرای این قانون حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان بوده که از این میزان، در بودجه امسال تخصیص هزار و صد میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. معاون امور توان‌بخشی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه سال گذشته نیز برای اجرای این قانون ۲۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده بود که البته محقق نشد، تصریح کرد: البته بودجه امسال نیز در درآمد اختصاصی دولت پیش‌بینی شده است. درآمد اختصاصی دولت هم ممکن است محقق شود یا نشود، اما واقعیت این است که اگر درباره بیمه معلولان، مناسب‌سازی اماکن و غیره صحبت می‌کنیم نیاز به بودجه داریم. نباید فراموش کرد که بر اساس قانون قبلی که اصلاح‌نشده بود اجرای بندهای قانون در صورت محقق شدن بودجه انجام می‌گرفت، اما در قانون جدید بودجه باید پیش‌بینی شود. سازمان مدیریت برنامه‌وبودجه باید برای آن بودجه مشخصی در نظر بگیرد و قانون نیز حتما اجرایی شود. الآن بزرگترین آفت اجرا نشدن قانون حمایت از حقوق معلولان کمبود بودجه است. تاکنون نیز حتی یک ریال از بودجه مربوط به سال ۹۸ در این مورد پرداخت نشده است. اگرچه هزار و صد میلیارد تومان برای اجرای قانون پیش‌بینی شده اما تا این لحظه محقق نشده است این در حالی است که محمد باقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه دستور داد که هرماه باید 5/8 درصد از کل بودجه اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان باید پرداخت شود.
استقلال معلولان در اولویت بهزیستی
در شرایطی که همچنان قانون مصوب شده حمایت از معلولان در پیچ‌وخم تأمین بودجه است، مدیرکل بهزیستی استان اصفهان از اقداماتی که در راستای توانمندسازی این قشر انجام شده سخن گفت. مرضیه فرشاد با بیان اینکه معلولان و زنان سرپرست خانوار تولیداتی از قبیل صنایع‌دستی را دارند ولی فروش آنها در سطح گسترده نه برای ما مقدور است و نه جزو تکالیف دولت است، اظهار کرد: بهزیستی با این شرایط نمایشگاه‌های موقت فصلی مناسبتی ایجاد می‌کند که البته همچنان پاسخگوی مراکز نبود. در این شرایط یک شرکت تعاونی با مشارکت مراکز زیرپوشش استان، با عنوان شرکت تعاونی مددجویان بهزیستی «تام» تأسیس شد و 2 یا 3 نمایشگاه موقت نیز برگزار شد، اما پیگیر نمایشگاه دائم هستیم که مراکز، محصولاتشان را در آن بفروشند، کار شروع‌شده ولی هنوز به نتیجه کامل نرسیده است. او با اشاره به استقبال کم خیران برای استفاده از منابع خود در شهرستان‌های دیگر، تصریح کرد: تلاش می‌شود که خیران را به مناطق کم برخوردارتر سوق دهیم ولی بعضی خیران اصرار دارند منابع در محل خودشان هزینه شود. فرشاد با بیان اینکه فرقی میان بودجه مددجویان در شهرستان‌های مختلف نیست، ابراز داشت: برای مددجویان نمی‌توان سرانه خاصی تعریف کرد زیرا سطح خدمات از صفر تا 100 است، به‌عنوان‌مثال یک مددجو فقط یک امکان می‌گیرد ولی یک مددجو مستمری و امکانات دیگری را نیز دریافت می‌کند. درواقع سرانه بستگی به نوع ارتباط، شدت ناتوانی، بی‌بضاعت بودن، اشتغال و حمایت‌های اجتماعی دیگری دارد که قابل‌تعریف نیست. او نسبت معلولیت در استان را مانند همین میازن در کشور یعنی 10 درصد از جامعه دانست و اذعان کرد: در حال حاضر استان اصفهان درمجموع کمتر از 120 هزار نفر معلول تحت پوشش بهزیستی دارد که با درصد معلولیت در کشور نمی‌خواند که این امر هم به دلیل این است که معلولان یا نخواستند خدمت بگیرند یا پرونده‌های آنها غیرفعال شده است. فرشاد درباره اینکه فضاسازی محیط برای رفاه حال معلولان را در استان چگونه ارزیابی می‌کند، گفت: سال گذشته 80 درصد از ادارات مرکز استان برای معلولان مناسب‌سازی شد. ادارات چه در مرکز و چه در شهرستان‌ها موظف به مناسب‌سازی هستند وگرنه 30 نمره جشنواره شهید رجایی را کسب نخواهند کرد و ادارات تذکر خواهند شنید. فرشاد با بیان اینکه در دوران گذر اقتصادی هستیم و شرایط سخت می‌گذرد و این وضعیت بیشترین مشکلات را برای مراکز حمایتی ایجاد می‌کند، تصریح کرد: اینکه خیران کمتر از سال‌های گذشته کمک می‌کنند از این نظر طبیعی است چون درآمد آنها نیز کمتر شده است؛ امید داریم گشایشی در بودجه بهزیستی بشود تا بتوانیم حداقل‌ها را برای مددجویان فراهم آوریم.
پیشگیری از معلولیت با آزمایش ژنتیک
این در حالی است که معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی استان اصفهان معتقد است توانمند کردن گروه‌های هدف در اولویت ما قرار دارد، به دنبال طرح‌هایی هستیم که معلولان بتوانند استقلال پیدا کنند و روی پای خودشان بایستند. مجتبی ناجی معاون بهزیستی استان اصفهان در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه هفته گذشته اظهار داشت: سازمان بهزیستی مشاوره‌های ژنتیکی را در اختیار عموم قرار داده تا زوج‌ها پیش از ازدواج بتوانند از متولد شدن کودکان معلول جلوگیری کنند، همچنین طرح غربالگری شنوایی و بینایی نوزادان نیز در دستور کار است تا چنانچه نوزادی دچار معلولیت است مورد درمان قرار گیرد. او با بیان اینکه برخی از معلولیت‌ها غیرقابل‌پیش‌بینی و غیرقابل درمان است، افزود: توانمند کردن گروه‌های هدف در اولویت ما قرار دارد، به دنبال طرح‌هایی هستیم که معلولان بتوانند استقلال پیدا کنند و بر روی پای خودشان بایستند؛ یکی از طرح‌های پیش‌بینی شده طرح خوداشتغالی معلولان است، در این طرح کارفرما‌هایی که معلولان را به اشتغال می‌گیرند می‌توانند از وام 50 میلیون تومانی با سود 4 درصد استفاده کنند. حدود 2 هزار خانواده در صف انتظار پذیرش کودکان بی‌سرپرست هستند، برخی از کودکان از سن نوزادی عبور کردند و یا برخی از آنها دچار معلولیت هستند، از خیران دعوت می‌کنیم که برای حمایت ازاین‌دست کودکان سازمان بهزیستی را یاری کنند.