امر مختومه به چه معناست و اعتبار امر مختوم چقدر است؟
این اصطلاح حقوقی قصد بیان این قاعده و اصل را دارد که وقتی یک دعوایی یا شکایتی انجام شد و برای آن حکم صادر شد دیگر همان اشخاص نمی توانند دوباره برای همان دعوا یا شکایت اقامه دعوا کنند.
زیرا این امر و یا این پرونده مختوم شده یا خاتمه یافته است که اصطلاحا به آن امر قضاوت شده یا امر مختومه نیز می گویند اما در ادامه به نکات و شرایط امر مختومه در پرونده های حقوقی و کیفری اشاره خواهیم کرد.
نظم عمومی ایجاب میکند که اگر دعوایی طرح شد و حکمی هم در ایم راستا صادر شد افراد حق اعتراض به آن داشته باشند تا اشتباهات قضایی کمتر بشود و قانون هم این حق را به طرفین داده که در موردی که حکم علیه آنان صادر می شود بتواند در تجدید نظر به آن اعتراض کنند.
اما فقط حق اعتراض دارند و اگر حکم هر چه بود باید قبول کنند (البته راه ای اعتراض زیاد هستند) لذا افراد نمی توانند به جای اعتراض کردن همان دعوا را دوباره در دادگاه طرح کنند زیرا آن دعوا یک بار طرح شده و خاتمه یافته است.
این قضیه هم در دعاوی حقوقی و هم شکایت های کیفری وجود دارد.
اعتبار امر مختومه در دعاوی کیفری
اگر فردی برای جرمی شکایت کند دادگاه و قبل از آن دادسرا به آن رسیدگی می کند و درباره آن حکم صادر میکند از این حکم می توان تجدید نظر کرد یعنی کسی که به ضرر وی حکم صادر شده می تواند به آن اعتراض کند و از راه هایی که قانون تعیین کرده اعتراض خود را انجام دهند اما نمی توانند برای همان جرم دوباره شکایتی را از اول شروع کنند و این شکایت رد خواهد شد.
در واقع این قاعده باعث می شود اولا نظم حفظ شود و کسی دوبار محاکمه نشود و این که نظر قضایی دادگاه ها استحکام خود را حفظ کنند.
اعتبار امر مختوم در امور حقوقی
در امور و دعوای حقوقی هم چنین قاعده ای وجود دارد یعنی اگر در دعوای حقوقی مثل مهریه و مطالبه طلب حکمی صادر شد دوباره همان دعوا بین همان اشخاص قابل طرح نیست و اگر طرح شود دادگاه رسیدگی نمیکند مگر آنکه دلیل جدیدی در میان باشد پی اگر دلیل جدیدی وجود داشته باشد می توان شکایت دوباره مطرح کرد.
اما باید دقت کنیم در مواردی که طبع پرونده و جریان ممکن است در حال تغییر باشد یا تغییر یابد این قاعده جاری نیست و می توان دوباره شکایت کرد برای مثال اگر دعوای زن برای طلاق به استناد عسر و حرج رد شده می توان بعدا نیز این دعوا را مطرح کند یا اینکه اگر دعوای تعدیل مهریه رد شده می توان با توجه به شرایط این امر را دوباره در دادگاه طرح کرد.
دعوای تمکین و دعوای ملاقات با فرزند هم به همین شکل امر مختوم ندارند.
شرایط اعتبار امر مختومه
برای این که ما نمی توانیم یک شکایت را دوبار مطرح کنیم این شرایط باید موجود باشد و گرنه می توان دوباره شکایت را مطرح کرد.شاکی و متهم یک نفر باشند.
- برای مثال اگر شما علیه الف شکایت توهین مطرح کرده اید دوباره نمی توان به خاطر همان توهین علیه الف شکایت کنید اما میتوان علیه ب یا شخص دیگر که متهم میدانید برای همان توهین شکایت کنید.
یکی بودن عنوان جرم شکایت شده.یعنی درست است که شما اگر قبلا علیه الف برای جرم توهین شکایت کرده اید نمیتوانید باز هم برای توهین شکایت کنید اما میتوان علیه همین شخص الف شکایت با جرمی دیگر مثل قذف یا ضرب و جرح مطرح کنید.
سبب و علت شکایت واحد باشد.
- مثلا ما شکایت اول را مطرح کرده ایم برای مجازات شخص حال که حکم صادر شده می توان در دادگاه حقوقی هم طرح دعوا کرد علیه همان شخص برای جبران خسارات مالی وارد شده پس اینجا سبب ها متفاوت است.
اعتبار امر مختوم در قرار های دادسرا
قرار منع تعقیب
وقتی برای جرمی شکایتی انجام می شود ممکن است دادسرا آن را جرم تلقی نکند مثلا تخریب مال غیر عمدی تشخیص دهد و… در اینجا قرار منع تعقیب صادر میکند که قابل اعتراض است و اگر اعتراض انجام شد و تمام مراحل را رفت و باز هم تایید شد دیگر اعتبار امر مختوم دارد و همان شکایت را علیه همان شخص نمی توان مطرح کرد.حال ممکن است دادسرا منع تعقیب صادر کند به دلیل کافی نبودن ادله در اینجا اگر شخص دلیلی جدید پیدا کند اعتبار امر مختوم نداریم و قابل شکایت دوباره هست.
قرار موقوفی تعقیب
اگر درباره جرمی شکایت شود در مواردی تعقیب موقوف می شود یعنی شخص قابل محاکمه نیست برای مثال متهم فوت شده، یا آن جرم در قانون نسخ شده یا در موارد توبه و شمول عفو یا همین اعتبار امر مختوم در این موارد هم پس از اعتراض اگر این قرار باز تایید شد قابل شکایت دوباره نیست و اعتبار امر مختوم دارد.
مشاوره حقوقی راجع به امر مختوم
برخی دعاوی با این که شرایط امر مختوم را ممکن است داشته باشند اما مشمول آن نمی شوند به دلیل حدوثی بودن و تغییر اوضاع و احوال لذا در هر مورد و پرونده باید جداگانه بررسی بشود.