اگر نگاهی به نقشه زبان فارسی در طول تاریخ بیندازیم، با کاهش تدریجی میزان قلمروی این زبان و به‌تبع، افراد مسلط به آن طی دو سده اخیر مواجه می‌شویم؛ امری که سبب شده تا گستره عظیم زبان فارسی از محدوده عراق تا چین، تنها به ایران، مناطقی از تاجیکستان و افغانستان محدود شود.
از جمله نواحی‌ای که حیات زبان فارسی در آن به‌مدت چند سده ادامه داشته و از این جهت پیوندی عمیق با فرهنگ مردم این مناطق دارد، جنوب آسیاست. کشور بنگلادش از جمله کشورهایی است که زبان فارسی در آن به‌مدت شش سده جریان داشته و زبان رسمی مردم این منطقه به شمار می‌رفته است. وجود تعداد قابل توجهی از نسخ خطی به‌زبان فارسی، آثار ادبی و هنری آمیخته با فرهنگ و زبان فارسی، پیوند با عرفان اسلامی ایرانی و ... همگی از جمله یادگارهای ماندگار حیات زبان فارسی در این منطقه است.
گفته می‌شود در خانه هر بنگلادشی، یک دیوان حافظ وجود دارد و اولین ترجمه شاهنامه نیز در این کشور توسط محمدخان انجام شده است. پیوند مردم بنگلادش با زبان فارسی و اندیشمندان و شاعران ایران فرهنگی پس از گذشت سده‌ها از فرمانروایی زبان فارسی بر این کشور، همچنان پابرجاست. این موضوعی بود که عباس واعظی دهنوی، سفیر سابق ایران در بنگلادش، در همایش بین‌المللی تأثیر زبان و ادب فارسی بر فرهنگ و زبان بنگالی، به آن اشاره کرد. او با اشاره به اهمیت زبان فارسی در منطقه شبه‌قاره گفت: همان‌طور که زبان عربی زبان اسلام است، زبان فارسی نیز زبان عرفان است. فارسی زبان مهربانی است. در بنگال در میان مردم مرسوم است هرکه زبان فارسی را بلد باشد، شخصیت والا و دانشمندی دارد.
علاقه بنگلادشی‌ها به ادبیات فارسی به ویژه ادبیات عرفانی سبب شده تا نوعی تساهل و تسامح در میان آنها ایجاد شود. سفیر سابق ایران در بنگلادش در همین رابطه به تأثیر اشعار مولوی بر جامعه بنگلادش اشاره و اضافه کرد: شعر فارسی هم در این کشور بسیار اهمیت دارد و حتی جامعۀ مولوی در این کشور داریم. در ایامی که داعش راه‌اندازی شد آنها هرگز در بنگلادش جایی پیدا نکردند و فرهنگ مدارا و آرامش اجازه نداد که در این کشور پا بگیرند.
حضور واژگان فارسی در زندگی روزمره مردم از دیگر نشانه‌های حیات زبان فارسی در بنگلادش است. محققان معتقدند حدود هشت هزار واژه فارسی در زبان بنگالی وجود دارد اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این رقم به ۲۰ هزار واژه نیز می‌رسد. با این حال، تلاش برای گسترش و تقویت زبان فارسی در جنوب آسیا و شبه‌قاره ادامه دارد.
غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و رئیس بنیاد سعدی، در همین همایش بر اهمیت تقویت زبان فارسی در این مناطق تأکید کرد و گفت: زبان فارسی قلب‌ها را به هم نزدیک می‌کند. این زبان، زبان مشترکی است که بر اساس آن فرهنگ‌های متفاوتی شکل گرفته است. این زبان در دوره‌های مهم تاریخی، مثل انگلیسی امروز، زبان رسمی کشورها و دربارها بوده است و افراد دانشمند و باسواد به این زبان آگاهی داشته‌اند. پس از زبان عربی، فارسی مهم‌ترین زبان جهان اسلام بود که در کشورهای شبه‌قاره اهمیت بیشتری پیدا کرد. در هند، بنگلادش، پاکستان و حتی نپال هم تأثیرگذار بود و آثار زبان فارسی در این کشورها بسیار اهمیت پیدا کردند.
او ادامه داد: امروز هم می‌بینیم که در کشور بنگلادش بزرگداشت‌هایی برای شاعران فارسی‌زبان چون سعدی و مولوی و حافظ برگزار می‌شود. ما نیز برای تربیت مدرسان زبان فارسی با آنها همکاری‌هایی داشته‌ایم. مجلس هند، سال گذشته در دهلی، سیاست جدیدی را تصویب کرد که بر اساس آن دانش‌آموز دبیرستانی می‌تواند زبان سوم را هم به‌صورت اختیاری بخواند. دولت هند ۱۰ زبان را به‌عنوان زبان‌های کلاسیک هند مشخص کرده است که دانش‌آموزان می‌توانند یکی از آنها را انتخاب کنند. فارسی یکی از این زبان‌هاست. در بنیاد سعدی، با تماس با مقامات هندی، کتابی برای تدریس زبان فارسی در شبه‌قاره تألیف کردیم که جلد اول آن منتشر شده است و سه جلد دیگر هم تألیف خواهد شد.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی یادآور شد: اسم این کتاب را «طوطی» گذاشته‌ایم و امیدواریم که این کتاب بتواند برای آموزش زبان فارسی مفید باشد.
۵۸۵۸