بیش‌فعالی؛ اختلال رشد عصبی
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) یک مشکل رفتاری رشد عصبی است که می‌تواند خفیف تا شدید باشد. ADHD یا همان بیش‌فعالی انواع مختلفی دارد، کودکان مبتلا به اختلال توجه و بیش‌فعالی (ADHD)، بیقراری، تکانش‌گری و یا بی‌توجهی مداوم را از خود نشان می‌دهند.
طبق جدیدترین نسخه کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV-TR)، سه الگوی رفتاری وجود دارد که نشان دهنده بیش‌فعالی است. مبتلایان به بیش‌فعالی و نقص توجه ممکن است علائم بی‌توجهی را به طور مداوم نشان دهند. آنها ممکن است به مراتب بیش از سایر کودکان همسن خود، الگوی بیش‌فعالی و تکانشی داشته باشند. یا ممکن است هر سه نوع رفتار را نشان دهند.
به نظر می‌رسد از هر ۲۰ کودک، یک کودک دچار اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) است، این اختلال می‌تواند در عملکرد روزمره این کودکان تأثیرات مخرب زیادی داشته باشد طوری که در سنین مدرسه دچار اختلال یادگیری می‌شوند و در سنین بلوغ دچار افسردگی و آسیب‌های اجتماعی و در بزرگسالی نمی‌توانند جایگاه‌های مناسب شغلی را کسب کنند. سن طلایی تشخیص و درمان بیش‌فعالی سه تا هفت سالگی است و مراجعه زودهنگام به کلینیک‌های کاردرمانی و درمان دارویی آنها کمک بسیاری می‌کند.
برچسب بیش‌فعالی را دائم به کودک گوشزد نکنیم
ملینا شیرانی روانشناس بالینی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص ویژگی‌های کودکان بیش‌فعال، اظهار می‌کند: بیشتر افراد بر این باور هستند که کودک بیش‌فعال باید حرکت‌های فزون حرکتی و فعالیت بیش از اندازه داشته باشد اما نکته مهم اینکه در زیرمجموعه این اختلال دو اصطلاح بیش‌فعالی و کمبود توجه وجود دارد و بعضی کودکان ممکن است هر دو مورد را داشته باشند و علاوه بر اینکه فزون حرکتی دارند و نمی‌توانند یکجا بنشینند و تمرکز خود را حفظ کنند و یا به صحبت کسی گوش بدهند، وسعت توجه این کودکان هم بسیار کم است.
وی اضافه می‌کند: احتمال دارد یک کودک بیش‌فعالی نداشته باشد و بسیاری از حرکت‌های او از نرمال باشد اما برای تمرکز کردن دچار مشکل شود این کودک هم جزو این دسته تشخیصی محسوب می‌شود و باید والدین قبل از اینکه کودک دچار ناکامی‌های تحصیلی شود به او کمک کند تا بتواند توجه خود را به مسائل بیشتر کند.
تنبیه کودکان بیش‌فعال کمکی به بهبودی نمی‌کند
پیرحاجی تصریح می‌کند: در ابتدا مهمترین چیزی که والدین کودکان بیش‌فعال باید از آن آگاهی داشته باشند این است که آنها هیچ اراده و اختیاری نسبت به رفتار خود ندارند و تنبیه و سرکوب رفتار و احساساتشان نه تنها به بهبودی کمکی نمی‌کند بلکه در کنار مشکلات رفتاری مشکلات روحی روانی این دسته از کودکان را نیز تشدید می‌کند.
وی می‌افزاید: کودکان دارای اختلال ADHD در سه حوزه دچار مشکل هستند، دسته اول کودکانی که تنها نقص توجه و تمرکز دارند، دسته دوم کودکانی که تنها تکانش‌گر و بی‌قرارند و دسته سوم که ادغام شده از هر دو مشکل است، این دسته از کودکان به صورت ناخودآگاه و غیرارادی به دستورات توجهی ندارند و محرک‌های محیط دائم حواس آنها را پرت می‌کند و در سازمان دادن کارها مشکل دارند مثل اینکه مدام وسایل خود را گم می‌کنند.
این روانشناس اظهار می‌کند: این گروه از فرزندان هر چه از کودکی به سمت بزرگسالی نزدیک می‌شوند به ملاک‌های کمتری برای تشخیص نیاز دارند و بی‌قراری‌های جسمی به بی‌قراری‌های درونی و ذهنی تبدیل می‌شود، برای مثال بزرگسالان بیش‌فعال به شدت تنوع‌طلب هستند و بیشتر به موادمخدر و الکل و یا سیگار تمایل نشان می‌دهند، اولین خط درمان این کودکان داروست و فرزندپروری به شیوه درست و مدیریت رفتار آنها از جانب یک بزرگسال می‌تواند به این کودکان کمک زیادی کند.
باید محیط آموزشی کودکان بیش‌فعال غنی باشد
پیرحاجی تاکید می‌کند: محیط آموزشی این کودکان باید غنی باشد و والدین به طور دائم بازی‌هایی را با آنها انجام دهند که به بهبودی در نقص توجه و تمرکزشان کمک می‌کند، درس را باید برای آموزش به آنها به قطعات کوچک و قابل فهم تقسیم کرد، باید برای برنامه‌های هفتگی و روزانه یک جدول داشته باشند، لازم است در تکالیف آنها بازی و جذابیت را دخیل کنیم تا بهتر یاد بگیرند.
وی اظهار می‌کند: وسایل و محرک‌هایی که حواس آنها را پرت می‌کند نباید جلوی دیدشان باشد، کودکان عادی با تشویق‌های گاه به گاه به انجام کارهایشان ترغیب می‌شوند اما کودکان بیش‌فعال نیاز به تشویق دائمی و سریع دارند، به تلاش کودک بیش‌فعال باید جایزه بدهیم چرا که شکست مداوم باعث سرخوردگی این دسته از کودکان می‌شود.
این مشاور کودک و نوجوان اضافه می‌کند: این کودکان از نگهداری ذهنی کمی برخوردارند پس باید برای هر تنبیه و تشویق به آنها توضیح قابل فهم ارائه دهیم، بهتر است برای این دسته از کودکان در منزل از علامت‌های به خصوصی استفاده کرد به دلیل اینکه از جلوی دید والدین دور می‌شوند و ممکن است خطرآفرین باشند، کودک بیش‌فعال اصلاً انگیزه درونی ندارد برای همین نباید سعی کنیم از طریق این انگیزه‌ها او را به کاری تشویق کنیم، این کودکان اراده‌ای برای انجام فعالیت‌های تکانشی خود و خراب کاری‌هایشان ندارند پس توهین، تحقیر و تنبیه بدنی تنها به تشدید اختلال آنها دامن می‌زد، مهمترین اصل صبوری والدین و کمک گرفتن از روانشناس کودک و روانپزشک به طور مداوم است.