شرح پریشانی پارک‌های جنگلی

این روزها محیط زیست به جای مدیریت عرصه‌های طبیعی، واگذاری آنها را مدیریت می‌کند اما مسئولان سازمان جنگل‌ها که مالکیت این عرصه‌های طبیعی را در اختیار دارند، می‌گویند قضیه به این سادگی‌ها هم نیست و باید سازمان حفاظت محیط‌زیست برای هر گونه واگذاری از آنها اجازه بگیرد و با این سازمان هماهنگ شود. ماجرای واگذاری پارک‌های جنگلی به نهادهایی مانند شهرداری و استانداری هنوز تکرار می‌شود. زخم تخریب دره ارغوان ایلام هنوز التیام نیافته، پارک پردیسان هنوز بلاتکلیف است که زمزمه‌هایی واگذاری پارک سرخه حصار دوستداران محیط‌زیست را نگران کرده است. معاون فرهنگی‌-اجتماعی شهرداری منطقه 13 در جمع خبرنگاران اعلام کرد بزودی بهره‌برداری سرخه حصار به شهرداری واگذار می‌شود. این نخستین توافق عیسی کلانتری به عنوان سکاندار سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور با شهرداری نیست. پس از آنکه سال گذشته مدیریت پارک پردیسان به شهرداری واگذار شد از افزایش تعداد نگهبان‌ها و ساماندهی فضای سبز این پارک به‌عنوان نکات مثبت تفاهم بین دو مجموعه یاد شد در حالی که به کار افتادن‌علف‌تراش‌های شهرداری، بسیاری از گونه‌های علفی بومی تهران را از بستر پردیسان حذف کرد و صدای فعالان محیط‌زیست و گیاه‌شناسان را درآورد. حتی فعالان محیط‌زیست تجمعی اعتراضی برای واگذاری پارک پردیسان به شهرداری و رفتار مسئولان این مجموعه در مدیریت پردیسان برگزار کردند که صدای این اعتراض چندان هم شنیده نشد. حالا نوبت به پارک سرخه حصار رسیده است. پارکی که زیستگاه همان اندک موجودات زنده باقی مانده در فضای دود گرفته تهران است، زیر تیغ واگذاری به شهرداری قرار گرفته است. این پارک همواره در معرض تهاجم و تصرف دستگاه‌های مختلف بود. سرخه حصار نه‌تنها با دملی به نام تعاونی زیتون مواجه است که بخشی از عرصه آن را میان کارمندان وزارت جهاد کشاورزی تقسیم کرده‌اند و مدتی پیش نیز با ساخت بزرگراه شهید شوشتری به محل مناقشه بین شهرداری و محیط زیست تبدیل شد. حالا هم با اعلام یک مقام مسئول در شهرداری، گویا برخی برای مدیریت سرخه حصار به تفاهم رسیده‌اند!
پارک شهری، پارک جنگلی
پارک جنگلی سرخه‌حصار تنها پارکی نبوده که به شهرداری برای مدیریت واگذار شده است. پارک‌های دیگری در شهرهای دیگر هم هستند که در اختیار شهرداری قرار گرفته‌اند، اما این واگذاری‌ها منجر به نتیجه مطلوب برای کشور نشده است. مرتضی شریفی، عضو پیشین شورای‌عالی جنگل در گفت‌وگو با «جام‌جم» نخستین تجربه واگذاری پارک جنگلی به شهرداری را مربوط به دوران ریاست کرباسچی می‌داند که به محض تفاهم بین سازمان جنگل‌ها و شهرداری، در دل پارک جنگلی ویلایی برای اهداف شهرداری ساخته می‌شود. او ادامه می‌دهد: بارها این مساله را مطرح کردیم که مقوله پارک‌های شهری از پارک‌های طبیعی جداست. پارک‌هایی که شهرداری دارد در ارتباط با بحث فراغت شهروندان برنامه‌ریزی می‌شود و اولویت اول پارک‌های شهری در زمان انتخاب درخت و گل و بوته، خدمت به اوقات فراغت شهروندان است و تا 90درصد فضای این پارک‌ها را هم می‌توان به تفرج اختصاص داد. به گفته شریفی، پارک‌های طبیعی از پارک جنگلی گرفته تا مناطق چهارگانه تحت مدیریت محیط‌زیست، در ارتباط با حفظ طبیعت شکل می‌گیرند. در حاشیه این هدف، در حد پتانسیل پارک، برنامه تفرج هم می‌توان داشت اما هدف اصلی پارک‌های جنگلی حفظ طبیعت است. او عنوان می‌کند: هدف پارک جنگلی دست کاشتی نظیر سرخه حصار این است که برخی گونه‌های بومی در آنجا جمع‌آوری و یک محیط شبه جنگلی تدارک دیده شود.
گم شدن اهداف پارک جنگلی
عضو پیشین شورای‌عالی جنگل معتقد است وقتی پارک‌ها در اختیار شهرداری‌ها قرار می‌گیرد این محیط‌ها از هدف اصلی خود دور می‌شوند. در پارک‌های جنگلی هدف این است که برخی گونه‌های پیشگام پرورش داده شود تا زمینه برای استقرار گونه‌های طبیعی و بومی منطقه فراهم شود. کارشناسان تاکید دارند این روزها بسیاری از پارک‌های جنگلی کشور به مفهوم واقعی کلمه، محیط شبه‌جنگلی ندارند و نیازمند اقدامات مدیریتی زیادی برای بهبود شرایط آنها هستیم. این درحالی است که وقتی این پارک‌ها به شهرداری واگذار شود حفظ تنوع گونه‌ای در حاشیه قرار می‌گیرد. آن‌طور که شریفی می‌گوید، جنگل در قالب مدیریت امتیازی به شهرداری یا بخش‌خصوصی واگذار می‌شود اما پس از واگذاری، مدیریت پارک صرفا به سمت استقرار رستوران و بوفه هدایت خواهد شد. در حالی که مناطق حفاظتی پارک‌های جنگلی که 90درصد عرصه را شامل می‌شوند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.
بی خبری سازمان جنگل‌ها
از جزئیات تفاهم شهرداری و سازمان حفاظت محیط‌زیست برای مدیریت سرخه حصار اطلاعات کافی در دست نیست و تلاش‌های خبرنگار «جام‌جم» برای دریافت نظرات مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست و اداره کل محیط‌زیست استان تهران راه به جایی نمی‌برد. کامران‌پور مقدم، رئیس شورای‌عالی جنگل هم که از بحث واگذاری مدیریت سرخه حصار به شهرداری بی‌اطلاع است، با ارائه توضیحات تکمیلی، هرگونه واگذاری پارک‌های جنگلی را تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست به دیگر نهادها بدون مجوز سازمان جنگل‌ها، غیرقانونی اعلام می‌کند. او به جام‌جم می‌گوید: مدیریت برخی عرصه‌های طبیعی شامل پارک‌های جنگلی یا مناطق چهارگانه به محیط‌زیست واگذار شده است و این سازمان به‌عنوان قائم مقام سازمان جنگل‌ها، چنین عرصه‌هایی را مدیریت می‌کند اما هرگونه تغییر در مدیریت عرصه باید با اجازه ما باشد. پورمقدم ادامه می‌دهد: اگر قرار باشد سازمان حفاظت محیط‌زیست برای عرصه‌های طبیعی که مدیریت آنها از سوی ما به این سازمان تفویض شده مجری انتخاب کند،‌ به‌دلیل این‌که مالکیت این عرصه‌ها متعلق به منابع طبیعی است، باید طرح مورد نظر در سازمان جنگل‌ها مورد بررسی قرار گیرد و چارچوب‌های آن به تائید ما برسد. به گفته او، طبق قانون مالک عرصه‌های طبیعی کشور به نمایندگی از دولت، سازمان جنگل‌هاست و این سازمان نماینده دولت در عرصه‌های طبیعی به‌شمار می‌آید. به همین دلیل هر نوع قراردادی که با مجری جدید بسته می‌شود، نیاز به تعیین تکلیف از سازمان جنگل‌ها دارد.
وظیفه شهرداری نیست
بیشتر کارشناسان می‌گویند شهرداری وظیفه ندارد پارک‌ها را بارویکرد حفاظت عرصه مدیریت کند. در واقع اگر جنگل‌کاری به شهرداری واگذار نشود این مجموعه ناچار به‌دنبال اجرای پارک‌های شهری خواهد رفت و به این شکل دست‌کم شرایط فضای سبز شهری بهبود می‌یابد. عضو پیشین شورای‌عالی جنگل تاکید می‌کند: اگر وظیفه شهرداری مدیریت پارک طبیعی است، سازمان جنگل‌ها و سازمان حفاظت محیط‌زیست با این ساختار عریض و طویل چه کاری انجام می‌دهند؟ اکوتوریسم یک مقوله جداست. در اکوتوریسم اگر بازدید کننده سبب شود یک پرنده از درخت بپرد یعنی برنامه‌ریز به وظیفه‌اش درست عمل نکرده است. کم نیستند کارشناسانی که این پرسش را مطرح می‌کنند؛ شهرداری با آن همه گرفتاری‌های شهری چگونه می‌خواهد وظایف دستگاه‌های عریض و طویلی مثل محیط‌زیست و سازمان جنگل‌ها را به‌عهده بگیرد. آنها نگران این هستند که شهرداری فقط روی مناطق تفرجی پارک سرمایه‌گذاری کند و به این شکل در قبال سودی که به دست می‌آورد دیگر نقش‌های اصلی پارک‌های جنگلی به فراموشی سپرده شود. لازم به یاد آوری است که همیشه بهانه سازمان جنگل‌ها برای واگذاری پارک‌های جنگلی این بوده است که اعتبار ندارد. در حالی که تجربه واگذاری پارک‌ها نشان می‌دهد هیچ‌گاه این واگذاری‌ها موفق نبوده است.
پارک‌هایی در لیست قرمز
دهم آبان 95 بود که فریبرز غیبی، رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور اعلام کرد که این سازمان قصد دارد در قالب دستورالعمل ماده سه، 144 پارک جنگلی دست‌کاشت و طبیعی به مساحت 28 هزار و 250هکتار واقع در محدوده جنگل‌های خارج از شمال 26 استان کشور را به متقاضیان واگذار کند. براساس این اعلام نام پارک‌های مکیدی در آذربایجان شرقی؛ میرآباد، پردانان در آذربایجان غربی، تنگ دالاب، چقاسبز و سیمره در ایلام، شیاسی و پروز در چهار محال و بختیاری،‌ گویینیک در خراسان شمالی، چشمه بناب در فارس؛ امیرآباد و اندرسا در کهگیلویه و بویراحمد و همچنین مخملکوه و گاماسیاب در لرستان در فهرست واگذاری قرار گرفت. تصمیم بر این بود که مدیریت این پارک‌ها به بخش خصوصی، جوامع محلی یا شهرداری‌ها واگذار شود. در زمینه تفویض مدیریت پارک‌های جنگلی به بخش خصوصی و شهرداری‌ها اختلاف نظرهای کارشناسی زیادی وجود دارد. این اختلافات باعث شد تا بدنه کارشناسی سازمان جنگل‌ها تلاش کند بند ج ماده 134 قانون برنامه پنجم را که بر اساس آن باید مدیریت پارک‌های جنگلی حاشیه شهرها به شهرداری واگذار می‌شد، از قانون برنامه ششم حذف کند. کارشناسان منتقد واگذاری مدیریت پارک‌های جنگلی معتقدند شهرداری یا بخش خصوصی به مساله مدیریت تنوع زیستی در پارک‌ها اهمیتی نمی‌دهد. آنها معتقدند که با واگذاری پارک‌های جنگلی اطراف تهران نظیر چیتگر یا پارک جهان نما در کرج، وضعیت تنوع زیستی این پارک‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته و اگرچه از نظر امکانات تفریحی برای مردم در این مناطق شاهد سرمایه‌گذاری شهرداری هستیم، اما هدف اصلی پارک که حفظ تنوع زیستی است، در این شیوه مدیریتی گم می‌شود. برخی از کارشناسان می‌گویند واگذاری پارک‌های جنگلی نور و سیسنگان در شمال کشور به بخش خصوصی سبب شده کتابچه اولیه طراحی پارک به دست فراموشی سپرده شود و سرمایه‌گذار بخش خصوصی با نقشه راه دیگری پارک را مدیریت کند. به همین دلیل این پارک‌ها از اهداف اولیه خود دور شده‌اند.