نحوه تقسیم ارث بین ورثه از نظر قانون چگونه است؟

بعد از این که فردی فوت می‌کند مالکیت وی با اموالش قطع می‌شود و به طور قهری و غیرارادی اموال و ماترک متوفی (آنچه باقی مانده) به ورثه تعلق می‌گیرد و به ارث می‌رسد. ورثه و کسانی که ارث می‌برند به خویشاوندانی گفته می‌شود که از نزدیکترین درجه و طبقه شروع می‌شوند و تا دورترین درجات خویشاوندی پیش می‌رود.

معنای حقوقی ارث به معنای عرفی آن بسیار نزدیک است، به لحاظ عرفی، ارث مالی است که بعد از فوت شخص به بازماندگان و وارثان او تعلق می‌گیرد که البته در این خصوص مقررات و قواعد تقسیم ارث باید مورد رعایت قرار بگیرد بر اساس مقررات قانونی، ارث عبارت است از انتقال قهری حقوق (انتقال مال منقول یا غیر منقول یا مطالبات کسی به دیگری است بدون این که بین آن دو توافقی صورت گرفته باشد) و دارایی متوفی به ورثه او که از زیر مجموعه‌های حقوق مدنی است.

این معنا از ارث مشابه مفهوم ترکه نیز است، ترکه عبارت است از همه اموال و حقوق مالی که پس از پرداخت شدن تعهدات شخص متوفی به بازماندگان یا وارثان شخص تعلق می‌گیرد. نکته مهمی که در خصوص ارث وجود دارد آن است که تقسیم ارث تنها پس از ادای حقوق و دیونی که بر عهده میت است امکانپذیر است، ابتدا باید هزینه‌های کفن و دفن میت، بدهی‌های مالی او و وصیت او انجام شود و سپس نوبت به تقسیم ارث می‌رسد.

بنابراین پس از فوت متوفی، شیوه تقسیم ارث او همواره یکی از اصلی‌ترین مسائل در خانواده‌ها است، لازم ذکر است که سهم الارث ورثه در قوانین ارث مشخص شده که با آگاهی نسبت بدان بسیاری از مشکلات در خانواده‌ها در این زمینه حل خواهد شد.

نحوه دریافت گواهی انحصار وراثت

برای دریافت گواهی انحصار وراثت ابتدا باید به اداره ثبت احوال مراجعه کرد تا موضوع فوت در بانک اطلاعاتی آن‌ها ثبت شود، با باطل شدن شناسنامه فرد فوت شده، گواهی فوت برای او صادر می‌شود، پس از صدور گواهی تمامی اموال او به صورت قهری به ورثه انتقال داده می‌شود. بعد از آن ورثه برای تعیین سهم خود به شورای حل اختلاف محل خود مراجعه کرده و گواهی انحصار وراثت را دریافت می‌کنند.

چه کسانی می‌توانند تقاضای انحصار وراثت کنند؟

وارثان متوفی و افراد ذی‌نفع می‌توانند به صورت کتبی در خواست گواهی انحصار وراثت بدهند، منظور از افراد ذی‌نفع کسانی هستند که از متوفی طلب دارند، وصی او هستند یا از اثبات وراثت فرد دیگری سود می‌برند. در درخواست‌نامه کتبی اطلاعات درخواست‌ کننده شامل نام و مشخصات کامل، محل اقامت، نسبت بین متوفی و وارث درج می‌شود و دادگاه آن را بررسی می‌کند، زمان رسیدگی به درخواست گواهی انحصار وراثت متفاوت است.

مدارک لازم انحصار وراثت

برای انحصار وراثت مدارکی لازم است که بدون آن‌ها فرایند انحصار وراثت شکل نمی‌گیرد، برای انحصار وراثت قبل از مراجعه به مراجع رسمی، این مدارک باید تهیه شوند، تهیه این مدارک هم از جمله مواردی است که هزینه انحصار وراثت محسوب می‌شود.

شناسنامه و گواهی فوت متوفی

اداره ثبت احوال پس از فوت، مراتب آن را ثبت می‌کند و شناسنامه فرد را باطل می‌کند، به این ترتیب گواهی فوت صادر می‌شود، برای انحصار وراثت اصل گواهی فوت و کپی برابر اصل آن به انضمام درخواست، لازم است.

استشهادیه محضری

در فرمی که دادگستری در اختیار متقاضی قرار می‌دهد باید اسم تمام وارثان نوشته شود، دو تن از کسانی که وراث و درگذشته را می‌شناسند، باید فرم را امضا کنند و آن را در دفتر استاد رسمی گواهی کنند.

رسید گواهی مالیات بر ارث

وراث باید پس از فوت متوفی سیاهه‌ای از تمام دارایی‌های منقول و غیرمنقول او را به اداره دارایی تحویل بدهند و رسید آن را دریافت کنند، این رسید با تقاضای گواهی انحصار وراثت به دادگاه ارائه می‌شود.

آگهی فوت

معمولاً در جریان درخواست انحصار وراثت، دادگاه با هزینه متقاضیان، یک آگهی فوت در روزنامه منتشر می‌کند تا وراث احتمالی یا کسانی که ادعایی دارند، برای ثبت آن به دادگاه مراجعه کنند.

کپی برابر اصل شده شناسنامه وراث

وارثانی که تقاضای انحصار وراثت دارند، باید علاوه بر شناسنامه خود، کپی برابر اصل شده شناسنامه وراث دیگر را هم به دادگاه تقدیم کنند، همچنین مدیر دفتر دادگاه، اصل شناسنامه‌ها را هم خواهد خواست.

مالیات بر ارث

مالیات بر ارث مالیاتی است که به دارایی‌های متوفی تعلق می‌گیرد. تا زمانی که مالیات اموال او تعیین نشده باشد، انتقال اموال ممکن نیست، برای درخواست گواهی انحصار وراثت باید با مراجعه به اداره مالیات، اموال فرد درگذشته را در اظهارنامه مالیات بر ارث گزارش کرد.

مالیات بر ارث بر تمام اموال متوفی تعلق نمی‌گیرد، وجوهی مثل مستمری بازنشستگی که بیمه آن را پرداخت می‌کند، مشمول مالیات بر ارث نمی‌شود، علاوه بر آن سنوات پایان کار، دیه و خسارت بیمه عمر از مالیات بر ارث معاف هستند.

ترتیب تقسیم اموال

پس از فوت متوفی اموال باقی مانده با توجه به نسبت خاصی بین وراث تقسیم می‌شود، ترتیب وراث برای تقسیم ارث به صورت همسر، پدر و مادر و سپس فرزندان خواهد بود، یعنی اگر پدری فوت کند و همسر وی در قید حیات باشد یک هشتم از اموال غیرمنقول به او می‌رسد، سپس سهم ارث پدر و مادر در صورت حیات و پس از آن نیز فرزندان به نسبت ذکر شده ارث خواهند برد.

وکیل تقسیم ارث

وکیل تقسیم ارث یا انحصار وراثت فردی است که با آگاهی کامل به قانون امور حسبی، مراحل انحصار وراثت برای صدور گواهی را انجام می‌دهد، این وکیل باید تمام مسائل و جزئیات آن را بداند و کوتاه‌ترین راه برای دریافت گواهی انحصار وراثت را طی کند.

قانون ارث و نحوه تقسیم ارث

رابطه سببی و نسبی در ارث

مطابق ماده ۸۶۱ قانون مدنی موجب ارث دو امر است: سبب و نسب.

ارث به موجب سبب:

به واسطه ازدواج با متوفی رابطه ارث بری ایجاد شده و وارث متوفی محسوب می‌شود، نکته قابل توجه این که ارث به موجب نکاح دائم ایجاد می‌شود و شرط توارث در نکاح موقت باطل است و به بیان دیگر در ازدواج موقت زن و مرد از یکدیگر ارث نمی‌برند.

ارث به موجب نسب:

افرادی که با داشتن رابطه خونی با متوفی، خویشان او محسوب می‌شوند و از او ارث می‌برند.

طبقات ارث

طبقات سه گانه ارث اولویت‌بندی در راستای خویشان نسبی و نیز سببی متوفی را به هنگام ارث بردن، به ما نشان می‌دهد، به‌طور کلی خویشان در سه طبقه جای می‌گیرند.

نزدیکان سببی و نسبی با توجه به آن‌چه که ضمن فقه بیان شده است از هم دیگر ارث می‌برند، نزدیکان نسبی بنا بر زاد و ولد ایجاد می‌شوند که آن نیز نسبت به متوفی در سه طبقه بنا بر الویت خود، جای می‌گیرند، تا به هنگامی که یک وارث از طبقه قبلی وجود داشته باشد، به طبقه بعد نیز از متوفی ارث نخواهد رسید.

درجات ارث

در هر طبقه نیز درجاتی وجود دارد که با وجود وراث درجه ۱، افراد درجه ۲ ارث نخواهند برد، در طبقه اول، فرزندان درجه یک و اولاد اولاد (نوه‌های متوفی) درجه دو، در طبقه دوم برادر و خواهر درجه یک و اولاد برادر و خواهر درجه دو و در طبقه سوم، عمو، عمه، دایی و خاله درجه یک و فرزندان آن‌ها درجه دو هستند.

موجبات انتقال ارث

در صورتی وارثان می‌توانند از متوفی ارث ببرند که اولاً از او مالی به جا مانده باشد و دوماً بین متوفی و وارث‌ها رابطه‌ی خویشاوندی (نسبی یا سببی) وجود داشته باشد، گفتنی است که در رابطه‌ی نسبی همیشه ارث منتقل می‌شود ولی در رابطه‌ی سببی در صورتی امکان انتقال ارث وجود دارد که توسط ازدواج دائم به وجود آمده باشد.

شرط دیگر آنکه مورث باید مرده و وارث در زمان فوت او زند بوده باشد؛ باید بدانید که جنین هم در صورت زنده متولد شدن از مورث خود ارث می‌برد، در صورتی که جنین مرده متولد شود از ارث محروم است، اما حتی اگر یک لحظه پس از تولد زنده باشد او وارث محسوب شده و طبق قانون ارث می‌برد.

ارث یا ترکه با توجه به شرایط مختلف به صورت‌های متفاوتی تقسیم می‌شود:

ارث زن از شوهر (سهم الارث زوجه)

اگر متوفی فرزند داشته باشد یک هشتم و اگر فرزند نداشته باشد، یک چهارم از ارث متوفی به او می‌رسد.

ارث شوهر از زن (سهم الارث زوج)

اگر متوفی فرزند داشته باشد، یک چهارم و اگر متوفی فرزند نداشته باشد، نصف ارث به او می‌رسد.

ارث اولاد از پدر

درصورتی‌که متوفی پسر نداشته باشد و تنها یک دختر داشته باشد، تمام ارث به دختر او می‌رسد. اما اگر تمام اولاد متوفی دختر باشند، ارث بین آنها به صورت مساوی تقسیم می‌شود، در صورتی که متوفی هم دختر و هم پسر داشته باشد، پسران دو برابر دختران ارث خواهند برد

تقسیم ارث بین دختر و پسر

برای این مورد چندین حالت وجود دارد: که عبارتند از

- اگر وراث متوفی پدر و مادر و یک دختر باشند، سهم ارث پدر و مادر هرکدام یک ششم می‌باشد و ارث دختر سه ششم است، در اینجا یک ششم از ترکه (اموال متولی پس از فوت) اضافه می‌آید که باقی مانده به نسبت سهم هریک از وراث بین آنان تقسیم می‌شود مگر در حالتی که متوفی علاوه بر پدر و مادر دارای چند خواهر یا برادر نیز باشد،

- اگرچه از ترکه سهمی ندارند ولی موجب خواهد شد که مادر نتواند بیش از یک ششم از ترکه ارث ببرد.

- اگر وراث متوفی پدر و مادر و چند دختر باشند، سهم پدر و مادر هر کدام یک ششم سهم دختران چهار ششم است.

-اگر وراث متوفی پدر و مادر یا یکی از این دو باشد و ما بقی پسر و دختر باشند، سهم پدر و مادر هر کدام یک ششم و و مابقی به نسبت دو به یک (پسر دو برابر دختر) بین پسر و دختر تقسیم می‌شود.

- حالت دیگر این است که متوفی دارای پدر و مادر و یک و یا چند فرزند پسر باشد، در اینجا یک ششم به پدر و یک ششم به مادر می‌رسد و مابقی به پسر یا پسران متوفی می‌رسد.

چه زمانی ارث به دولت می‌رسد؟

- اگر فرد متوفی جز همسر خود خویشاوند دیگری نداشته باشد، یک چهارم اموال به همسرش ارث می‌رسد و مابقی اموالِ شوهر به نفع دولت ضبط می‌شود.

- اگر تعداد همسران یک مرد بیش از یکی باشد، همان میزان ارث که برای زن مشخص شده به طور مساوی بین تمامی زن‌ها تقسیم می‌شود یعنی در نهایت سهم کمتری به هر کدام از آنها می‌رسد.

محاسبه سهم الارث افراد

زوج: در صورتی که متوفی فرزندی نداشته باشد سهم الارث او “یک دوم” و در صورتی که فرزندی داشته باشد سهم الارث او “یک چهارم” است و اگر تنها وارث متوفی، شوهر باشد کل ما ترک (آنچه باقی مانده) را به ارث می‌برد.

زوجه: در صورت فوت شوهر و بدون داشتن اولاد سهم زوجه “یک چهارم” است و با داشتن اولاد، سهم او به “یک هشتم” تغییر می‌یابد.

زنی که تنها وارث شوهر است بیش از «یک چهارم» ارث نمی‌برد، اما شوهر می‌تواند تمام اموالش را برای همسرش که تنها وارث اوست، وصیت کند که در این صورت زوجه “یک چهارم” ماترک را به عنوان ارث و «سه چهارم» مابقی را به عنوان وصیت می‌برد و زائد بر ثلث بودن وصیت، نیازی بر تنفیذ (اجرا کردن فرمان) حاکم ندارد.

در صورت تعد زوجات، ربع یا ثمن (ارزش) ترکه که تعلق به زوجه دارد، بین همه آن‌ها به مساوی تقسیم می‌شود.

پدر: در صورتی که متوفی اولاد داشته باشد پدر “یک ششم” از ترکه را به فرض و چنان چه اولاد نداشته باشد پدر به “قرابت” (خویشاوندی) ارث می‌برد. بدین نحو که اگر تنها باشد تمام ترکه و در صورتی که با مادر متوفی باشد مازاد “یک سوم” را به ارث می‌برد.

مادر: اگر متوفی اولاد نداشته باشد مادر “یک سوم” از ترکه و در صورتی که اولاد داشته باشد “یک ششم” از ترکه را به ارث می‌برد. حال اگر تنها یکی از ابوین زنده باشد و متوفی اولاد یا اولاد اولاد (از هر درجه که باشد) نداشته باشد در این صورت هریک از آن‌ها که زنده است تمام ماترک (آنچه باقی مانده) را به ارث می‌برد.

دختر: فرض دختر در صورتی که فرزند منحصر باشد “یک دوم” و اگر دو یا چند دختر باشند (بدون فرزند پسر) فرض آن‌ها “دو سوم” است.

اگر متوفی پدر یا مادر نداشته و یک یا چند اولاد داشته باشد ترکه به طریق ذیل تقسیم می‌شود:

اگر تنها یک فرزند داشته باشد، خواه پسر خواه دختر تمام ترکه به او می‌رسد، اگر اولاد متعددی داشته باشد ولی همه آن‌ها پسر یا همه آن‌ها دختر باشند، ترکه به میزان مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود. اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آن‌ها پسر و بعضی دختر، پسر دو برابر دختر ارث می‌برد. (دختر در کنار پسر قرابت (خویشاوندی) بر می‌شود)

آیا محروم کردن از ارث قانونی است؟

قواعد حاکم بر ارث از قواعد امری است و مورث نمی‌تواند وارثی را به طور مستقیم از ارث محروم کند مثل این که وصیت کند بعد از فوت او به یکی از وارثان چیزی از ما ترک نرسد. شخص می‌تواند با وقف یا هبه کردن تمام اموال خود، قبل از فوت به صورت منجر (قطعی)، عملاً موجب محروم شدن وارث از ارث شود؛ ماده ۸۳۷ قانون مدنی درباره بی اعتباری وصیت بر محرومیت یک یا چند نفر از ورثه بیان می‌دارد: «اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند وصیت مزبور نافذ نیست».

شرط ارث بردن نوادگان

اگر متوفی هم فرزند داشته باشد و هم نوادگان، هیچ یک از نوادگان او ارث نمی‌برند، به عبارت دیگر اگر حتی یکی از فرزندان متوفی زنده باشد و دیگران همه قبل از متوفی مرده باشند، نوادگان آن‌ها بر جای مانده باشند، نوادگان ارث نمی‌برند و ارث به فرزند متوفی می‌رسد.

نحوه تقسیم اموال منزل به چه صورت است؟

تقسیم اموال نیز مانند سایر اموال به صورت قانونی بین فرزندان تقسیم می‌شود و استثنایی برای اسباب و اموال منزل وجود ندارد.

آیا پسر از طلای مادر ارث می‌برد؟

طلا نیز مانند سایر اموال طبق قانون بین دختر و پسر تقسیم می‌شود.