همین امر سبب شده است این سازه‌ها کمتر از جنبۀ تاریخی و هنری، بررسی شوند. با اینکه اجزای تشکیلدهندۀ این نماد‌ها، مشخص بوده و بر نحوه ساخت آن‌ها اصول خاصی حاکم است؛ امّا در مقاطعی، اشیاء دیگری بر صندوقها و ضریح‌ها افزوده شده که از شاکلۀ اصلی آن‌ها نبوده است. پژوهشی با محوریت شناسایی، معرفی و تجزیه و تحلیل این اشیا و وسایل در صندوقها و ضریح‌های حرم رضوی به همت سعیده جلالیان کارشناس ارشد تاریخ و پژوهشگر اسناد آستان قدس رضوی انجام شده است، از این رو برای آگاهی هر چه بیشتر از نفایس و اشیاء موجود در حرم مطهررضوی گفت‌و‌گویی با این پژوهشگر صورت گرفته است که درادامه می‌خوانیم.
لطفا در ابتدا به شیوه نگارش این پژوهش و مباحث مطرح شده در آن اشاره بفرمایید؟
در این نوشتار به شیوه توصیفی_ تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای و آرشیوی تلاش شده است تصویری کامل از ویژگیهای انواع نفایس منصوب و منضم شده( ضمیمه و پیوسته) به صندوقها و ضریح‌های مرقد امام رضا(ع) ارائه شود و شناختی از واقفان، بانیان، اهداکنندگان، سازندگان و هنرمندان این آثار به دست آید. همچنین در این پژوهش سعی شده نمود‌های تمدن ایرانی، اسلامی با تکیه بر منابع دست اوّل تاریخی مورد بررسی و مداقه قرار گیرد و قدمت، ویژگی و سرنوشت هریک از آن‌ها را در طی ادوار مختلف بیان شود. شناخت بانیان و واقفان ساخت صندوقها، بررسی موقوفات و معرفی صندوق پوش ها از دیگر موضوعات این نوشتار است.
برای نگارش این پژوهش از چه منابع و اسنادی بهره برده‌اید؟
سکوت منابع در قرن سوم و نیمه نخست قرن چهارم هجری سبب شده اطلاعات دقیقی از چگونگی مدفن امام رضا(ع) وجود نداشته باشد، اما دربرخی از آثارهمچون «اسرار التوحید» محمد منور،«تاریخ نیشابور» و.. اطلاعات و منابعی وجود دارد که ما را با نصب صندوق در مدفن امام رضا(ع) آشنا می کند. سابقه نصب اولین صندوق در حرم رضوی به نیمه دوم قرن چهارم هجری قمری می رسد.
چه تعداد صندوق تا کنون بر مرقد امام رضا(ع) نصب شده است؟
در طول تاریخ به سبب علاقه مردم به خاندان پیامبر(ص) 4 نمونه از این نمادهای مذهبی و هنری بر مرقد امام رضا(ع) نصب شده است. در حال حاضر عموم مردم یا شناختی از این نمادهای هنری-مذهبی ندارد و یا اطلاعات آنان بسیار ناچیز است. حال آنکه در طول تاریخ 4 گونه صندوق تا کنون بر مرقد امام رضا(ع) نصب شده است.
در خصوص انواع و ویژگیهای صندوقهای نصب شده بر مرقد مطهر امام رضا(ع) توضیح دهید.
قدمت نخستین صندوقی که بر مزار حضرت قرار گرفته است به نیمه دوم قرن چهارم هجری قمری برمی‌گردد. دومین صندوق معروف به انوشیروان زرتشتی از اهالی اصفهان است که در پی مشاهده‌ی کرامتی از آن امام مسلمان شد و در سال 500 هجری قمری صندوق چوبی با روکش نقره بر مرقد مطهر حضرت رضا(ع) که در روی آن 4 ترنج نقره‌ای وجود داشته، نصب شده است. زمان نصب این صندوق به نیمه اول قرن ششم می‌رسد و دارای دو متر و 19 سانتیمتر طول، یک متر و18 سانتی‌مترعرض و یک متر و 20 سانتیمتر ارتفاع است..
سومین صندوق،صندوقی چوبی با روکش و میخ‌های طلا،معروف به صندوق عباسی بود که در سال 1022 هجری قمری بر روی مرقد نصب شد. این صندوق دارای تزئینات هنری و گران‌بهایی بود که پس از سال‌ها به علت متلاشی شدن ارکان و پایه‌های آن،از روی مضجع شریف در سال 1311 هجری قمری برداشته شد.
چهارمین صندوق نیز صندوقی سنگی از سنگ مرمر شاندیز به رنگ سبز لیمویی است که «حاج حسین حجارباشی زنجانی» در سال 1311 شمسی آن را تهیه کرد و بر روی مرقد منور امام نصب کرد.
