بازی‌های رومیزی یونان باستان چگونه بودند؟؛ از پسیا تا پنج‌خط و چکرز

بازی‌های تخته و تاس یونان باستان بر روی سفال‌های مختلف سیاه و قرمز به تصویر کشیده شده است و این سفال‌ها اطلاعات جالبی درباره بازی‌های رومیزی یونان باستان به ما می‌دهد.

به نقل از گریک‌ریپورتر، یونانیان باستان برای وقت‌گذرانی، بازی‌های تخته و تاس مختلفی انجام می‌دادند که در منابع مختلف ادبی و تصویری ثبت شده است.

در یونان باستان اعتقاد بر این بود که این بازی‌ها حکمت و آموزه‌های خدایان را تجسم می‌بخشد و دانش و فضایل ارزشمندی به بازیکنان می‌دهد. می‌توان تصور کرد که  گروهی از دوستان در آگورا (بازار) جمع می‌شدند و بازی تخته‌ مورد علاقه‌شان را انجام می‌دادند، یا سربازانی در طول یک دوره طولانی دوری از خانه، برای رفع خستگی تاس می‌انداختند.

یکی از این بازی‌های رومیزی باستانی که با نام پسیا (Pesseia) شناخته می‌شود، جایگاه مهمی در ادبیات یونانی دارد و تخیل شاعران و فیلسوفان را به طور یکسان جذب می‌کند.

در زمان‌های بعد که اغلب با بازی رومی «لاترونکولی» اشتباه می‌شد، پسیا توسط افلاطون به تات یا توث، خدای دانش مصری نسبت داده شد که حس تقدس را به بازی اضافه می‌کرد. در حماسه هومر، ادیسه، خواستگاران پنه‌لوپه در این بازی شرکت می‌کنند که در ترجمه‌های امروزی به آن «چکرز» می‌گویند.

در حالی که قوانین کامل پسیا مبهم باقی مانده است، سوابق تاریخی نشان می‌دهد که این بازی روی تخته‌های مستطیلی انجام می‌شد و هدف شامل کنار زدن مهره‌های حریف در دو طرف صفحه و بیرون انداختن آن‌ها از صفحه بازی بود. محققان عموما موافقند که هدف نهایی حذف یا به دام انداختن تمام مهره‌های بازیکن حریف بود.

در بازی‌های امروزی معمولا از تخته‌های هشت در هشت استفاده می‌شود و هر بازیکن شانزده مهره دارد که می‌تواند در هر نوبت یک قدم در هر جهت حرکت کند. با این حال، این سازگاری‌های مدرن فاقد شواهد قابل توجه از منابع اولیه هستند.

با گذشت زمان، بازی دستخوش تغییراتی شد، به خصوص که توسط رومی‌ها پذیرفته شد. برخی از نسخه‌ها دارای یک قطعه رهبر بودند که احتمالا تحت تاثیر عناصر بازی‌های تازه معرفی شده توسط بازرگانان شرقی قرار گرفته بود. کشف تاریخچه بازی به دلیل کشف اینکه یونانی‌ها همین نام را برای انواع مختلف در طول قرن‌ها به کار می‌بردند، چالش‌هایی ایجاد می‌کند.

پنت‌گرامی یا پنج خط

پنت‌گرامی یا پنج خط یک بازی رومیزی محبوب در یونان باستان، به ویژه در آتیکا بود که تصاویر آن در کاوش‌های متعدد، از جمله در معابد، کشف شده است. محبوبیت این بازی در بیش از صد و شصت گلدان آتیک که تصاویری از چهره‌های افسانه‌ای آشیل و آژاکس درگیر مسابقه‌ای در طول نبرد تروی است، مشهود است.

منشا این بازی جذاب را می‌توان حداقل در ۶۰۰ سال قبل از میلاد جست‌وجو کرد. با وجود ناآگاهیمان به قوانین کامل بازی، مشخص است که تاس برای تعیین حرکت نشانگرها از خطوط بیرونی برای همگرا شدن در «خط مقدس» مرکزی ضروری است. الکیوس شاعر یونانی به وضوح بازی را با این کلمات توصیف می‌کند: «اکنون او دست بالا را می‌گیرد و سنگ را از خط مقدس جابه‌جا می‌کند»، در حالی که افلاطون از استعاره مشابهی هنگام بحث درباره مانورهای سیاسی یک رهبر آتنی در اثر خود، قوانین، استفاده کرده است.

بازی تابولا یا تخته

بازی تخته یونانی یا تابولا (Tabula) اغلب با بازی «Duodecim Scripta» اشتباه می‌شود. تابولا روی تخته‌ای بازی می‌شد که دارای دو ردیف دوازده فضایی بود و برای هر بازیکن پانزده قطعه یا مهر داشت. این بازی باستانی با تخته نرد مدرنی که امروزه می‌شناسیم، در تعدادی قانون اختلاف دارد.

به گفته دانشمند اسپانیایی ایزیدور سویل در قرن هفتم، اعتقاد بر این بود که تابولا مخلوق یک سرباز یونانی به نام آلئا است که در جنگ تروا شرکت داشت. در نتیجه، برخی از نسخه‌های معاصر این بازی، نام سرباز را برای ادای احترام به ریشه‌های افسانه‌ای آن برگزیده‌اند.

منبع: همشهری