مهاجرت ایرانیان یکی از مهمترین پدیده‌های اجتماعی سال‌های اخیر کشور بوده است. با توجه به تشدید مشکلات اقتصادی، آمار مهاجرت ایرانیان در چند سال گذشته افزایش یافته است.
به گزارش رکنا، پرکاربردترین شیوه مهاجرت ایرانیان، مهاجرت‌های پناه جویی هستند. بعد از آن هم مهاجرت‌های تحصیلی، دومین شیوه پرکاربرد مهاجرت ایرانیان را تشکیل می‌دهند. مهاجرت‌های کاری و سرمایه گذاری و نهایتا مهاجرت‌های خانوادگی (پیوستن به اعضای خانواده در خارج از کشور)، در دسته سوم و چهارم پرکاربردترین شیوه‌های مهاجرت ایرانیان قرار دارند.
چند ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کنند؟
در سال‌های اخیر تشدید دشواری‌های معیشتی، افزایش میزان بروز آسیب‌های اجتماعی، اوضاع نامناسب فرهنگی، اطمینان نداشتن از آینده و افزایش جاذبه‌های شغلی و تحصیلی سایر کشورها نسبت به ایران، منجر به رشد آمار مهاجرت در میان ایرانیان شده است. این در حالی است که در چند سال گذشته میل به مهاجرت نیز در میان مردم ایران بیشتر شده است و به همین دلیل، بعید نیست که در صورت تداوم وضعیت نامناسب اجتماعی و اقتصادی کشورمان، آمار مهاجرت قشر‌های مختلف از کشور در سال‌های آتی افزایش یابد.
بر اساس تعاریف بین المللی، به افرادی مهاجر گفته می‌شود که بیش از یک سال به دلایل مختلف از وطن خود دور شده باشند. بر این اساس اگر بخواهیم به آمار کل ایرانیان مهاجر در سطح جهان پی ببریم، به آمار‌های مختلفی برمی‌خوریم که یکی از آن‌ها آماری است که زمستان سال گذشته توسط وزارت خارجه و دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور منتشر شد که مطابق آن، ۴ میلیون و ۳۵ هزار نفر ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کنند.
البته بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران معتقد است که، چون این آمار بر مبنای اطلاعات کلی به دست آمده و حتی اطلاعات ایرانیانی که در خارج از کشور به دنیا آمده اند و فرزندان حاصل از ازدواج ایرانیان با اتباع کشور‌های دیگر محسوب می‌شوند، اما هیچ وقت به ایران نیامده اند نیز در آن ثبت شده است، بنابراین باید در استناد به آمار وزارت خارجه، دقت و توجه لازم را داشت، چون ممکن است این آمار به روشنی تبیین کننده وضعیت جامعه ایرانیان خارج از کشور نباشد.
عضو پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف ادامه داد: آمار دیگری که درباره تعداد ایرانیان خارج از کشور منتشر شده، آماری است که توسط برخی سازمان‌های بین المللی از جمله بانک جهانی و سازمان ملل ارائه شده که براساس آن، هم اکنون حداقل ۱.۹ میلیون ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کنند که این آمار، بهترین آماری است که می‌توان درباره تعداد ایرانیان خارج از کشور به آن استناد کرد.
افزایش میل به مهاجرت ایرانیان در سال‌های اخیر
مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در بخش دیگری از صحبت هایش، به صدور دستور منع ورود اتباع برخی کشور‌های مسلمان از سوی ترامپ در سال ۲۰۱۷ اشاره کرد و گفت: کشور آمریکا همواره یکی از مقاصد اصلی ایرانیان برای مهاجرت بوده است و صدور این دستور از سوی رئیس جمهور وقت ایالات متحده باعث افت محسوس آمار مهاجرت ایرانیان به این کشور شد. همچنین شیوع کرونا در جهان نیز باعث شد که آمار مهاجرت ایرانیان از سال ۲۰۲۰ با کاهش بیشتری مواجه شود که البته باید توجه داشت آمار مهاجرت اتباع سایر کشورها نیز در دوره کرونا افت کرده است.
مهاجرت سالیانه ۱۳ هزار دانشجو و دانش آموز ایرانی در ۱۰ سال گذشته
صلواتی با بیان این که هم اکنون حدود ۶۰ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور حضور دارند، اظهار داشت: در حالی که در سال ۲۰۱۴، حدود ۵۰ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور داشتیم، آخرین آمار‌های رسمی از حضور دانشجویان ایرانی که مربوط به سال ۲۰۱۹ است، نشان می‌دهد که در این سال حدود ۵۹ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور بودند و بر این اساس، می‌توان برآورد کرد که هم اکنون کمی بیش از ۶۰ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور حضور داشته باشند.
مدیر رصدخانه مهاجرت ایران ادامه داد: در ده سال گذشته سالیانه به طور متوسط ۱۳ هزار اجازه اقامت یا ویزای تحصیلی در هر دو بخش دانشجویی و دانش آموزی برای ایرانیان در خارج از کشور در کشور‌های میزبان که عمدتا از قاره‌های اروپا یا آمریکای شمالی هستند، صادر شده است.
البته به گفته عضو پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف، بخشی از این ویزا‌ها و اجازه‌های اقامت مربوط به افرادی است که قبلا به همراه خانواده خود از کشور خارج شده اند و پس از اقامت در این کشورها، وارد سیستم تحصیلی یا دانشجویی کشور میزبان شده اند، بنابراین باید توجه داشت که بخشی از این افراد از ابتدا به قصد مهاجرت تحصیلی از کشور خارج نشده اند.
وی در پاسخ به این سوال که دانشجویان کدام رشته ها، بیشتر از کشور مهاجرت می‌کنند، گفت: با توجه به این که مقاصد اصلی مهاجرت دانشجویان ایرانی، آمریکا یا اروپای غربی است، بنابراین بیشتر دانشجویان ایرانی که به کشور‌های خارجی مهاجرت می‌کنند، مربوط به رشته‌های فنی و مهندسی هستند و در رشته‌های علوم انسانی نیز کمترین آمار مهاجرت در میان دانشجویان ایرانی وجود دارد.
افزایش چشمگیر جمعیت ایرانیان حاضر در ترکیه در سال‌های اخیر
صلواتی در پاسخ به این سوال که کدام کشورها، مقاصد اصلی مهاجرت ایرانیان را تشکیل می‌دهند، توضیح داد: کشور‌های مناطق آمریکای شمالی و اروپای غربی از سال‌های قبل مهمترین مقاصد مهاجرت مردم ایران را تشکیل می‌دادند و هنوز هم این کشورها مقاصد اصلی مهاجرت ایرانیان هستند. تا چند سال پیش هم بعد از آمریکای شمالی و اروپای غربی، کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس مهمترین مقاصد مهاجرت ایرانیان را تشکیل می‌دادند.
اما به گفته مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، در سال‌های اخیر ترکیه جای کشور‌های عربی را گرفته و به یکی از مهمترین مقاصد مهاجرت ایرانیان تبدیل شده است؛ مهمترین علت‌های تبدیل شدن ترکیه به یکی از اولویت‌های مهاجرت مردم ایران در چند سال گذشته نیز نزدیکی جغرافیایی این کشور به ایران، فرهنگ نزدیک مردم ترکیه با ایرانیان، هم زبانی نسبی بخشی از مردم ایران با اتباع ترکیه، شرایط نسبتا آسان اخذ اقامت در ترکیه بخصوص با خرید ملک و عدم نیاز به دریافت ویزا برای سفر به ترکیه بوده و به همین دلیل در سال‌های اخیر، جمعیت ایرانیان حاضر در ترکیه افزایش چشمگیری یافته است.
عضو پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف ادامه داد: اساسا وقتی یک جامعه ایرانی در یک کشور خارجی شکل می‌گیرد، آن جامعه به نخستین پایگاه برای تبادل اطلاعات مربوط به فرصت‌های شغلی، تحصیلی و سایر فرصت‌های مهاجرتی آن کشور تبدیل می‌شود؛ بنابراین وجود این کانال ارتباطی در برخی کشور‌های اروپایی و آمریکای شمالی منجر به آن شده است که هنوز مقصد اصلی مهاجرت ایرانیان آن کشورها باشد.
