زندگی تلخ در حاشیه دریاچه پایتخت

حالا و با گذشت چندسال از اعلام نتایج این تحقیق (که همشهری برای نخستین‌بار بخش‌هایی از آن را منتشر می‌کند) نکته مهم این است که بسیاری از پیش‌بینی‌ها و نکات منفی و هشدارهای داده‌شده ازجمله افزایش بار ترافیک منطقه بدون تامین زیرساخت‌های لازم، تراکم شدید جمعیت، کمبود انواع امکانات و در نهایت چالش‌های اجتماعی به حقیقت پیوسته است.

اگرچه همزمان با ساخت دریاچه خلیج‌فارس ارزیابی کلی درخصوص تبعات اجتماعی ساخت این دریاچه و اثرات آن بر منطقه و زندگی ساکنان‌شان و در نهایت اثری که بر شهر تهران دارد انجام شده است اما ساخت دریاچه و آپارتمان‌های اطراف آن بدون توجه به هشدارهایی که در این ارزیابی داده شد، انجام گرفت و حالا مشکلات زیادی گریبانگیر ساکنان منطقه شده است. منطقه‌ای که قرار بود یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری درون‌شهری مردم تهران محسوب شود اکنون با بار ترافیکی بالا خصوصا در روزهای پایانی هفته و کمبود امکانات اولیه همچون مراکز بهداشتی و درمانی، مراکز تحصیلی، مراکز خرید و... روبه‌روست. ایده راه‌اندازی دریاچه خلیج‌فارس ایجاد یک مکان تفریحی در غرب تهران با چشم‌انداز تفرجگاه فرامنطقه‌ای و در نهایت جلب توریست و ایجاد درآمد گردشگری و در مرحله بعد تلطیف هوای منطقه22 و حتی تهران بود. اما در ارزیابی تأثیرات اجتماعی ساخت این دریاچه در غرب تهران، مواردی مدنظر قرار گرفت که اگرچه مدیران شهری وقت تهران به نتایج آن توجه چندانی نکردند اما در نهایت نتایج حاصل از این ارزیابی به مرور رنگ واقعیت به‌خود گرفت و اکنون آنچه در سال90 در نتایج حاصل از این تحقیق برآورد شده بود کاملا در منطقه محسوس است.

یافته این ارزیابی در سال90 نشان می‌داد در هنگام بهره‌برداری از دریاچه، منطقه با افزایش بار ترافیک بسیار شدید در روزهای تعطیل و آخر هفته مواجه می‌شود، همچنین راه‌اندازی دیرهنگام سیستم حمل‌ونقل عمومی در منطقه‌ای که به یکباره ده‌ها هزار شهروند را در خود جای داده باعث می‌شود تمایل به استفاده از حمل‌ونقل عمومی کم شده و استفاده از خودروی شخصی باعث تولید بار ترافیک زیادتر در منطقه شود. از سوی دیگر جاذبه‌های توریستی و تجاری موجود در منطقه باعث افزایش جمعیت منطقه بیشتر از پیش‌بینی‌ها شده و همین مسئله کیفیت زندگی در منطقه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

در نتایج این ارزیابی اشاره شده که با آبگیری دریاچه به‌دلیل افزایش چشمگیر حجم ترافیک و مراجعان، امنیت اجتماعی در منطقه کاهش پیدا کرده و شاهد بروز مسائل اخلاقی، شکل‌گیری اقامتگاه‌های تفریحی در کنار فقدان زیرساخت‌های ترافیکی و جاده‌ای و فقدان تأمین امنیت در منطقه و حاشیه دریاچه خواهیم بود. همچنین براساس این تحقیق به‌دلیل افزایش ترافیک در منطقه شاهد آلودگی هرچه بیشتر منطقه، تراکم جمعیتی و کاهش کیفیت زندگی ساکنان دائمی حاشیه دریاچه خواهیم بود ‌که افزایش میزان تصادفات در منطقه و محدوده دریاچه نیز دور از انتظار نخواهد بود. درنهایت افزایش مهاجرت به منطقه به‌دلیل جذابیت‌های سکونتی و اقتصادی ناشی از احداث دریاچه، افزایش مهاجرت ساکنان اطراف دریاچه به‌دلیل مشکلات ترافیکی و تراکم جمعیتی در منطقه و حاشیه دریاچه را شاهد خواهیم بود.

و با گذشت 7سال از به‌دست آمدن نتایج حاصل از این تحقیق، بیشتر نتایج حاصله از آن به حقیقت پیوسته است. براساس تحقیقی که در سال1388 در منطقه22 تهران انجام گرفت سقف جمعیت این منطقه به 400هزار نفر رسیده بود، این تعداد در سال95 به 730هزار نفر افزایش پیدا کرد، حالا اما با تکمیل برج‌های مسکونی اطراف دریاچه و سرریز شدن جمعیت خارج از انتظار به این منطقه شاهد افزایش تراکم جمعیت در منطقه هستیم؛ همانطور که در تحقیق مربوط به ارزیابی تأثیرات اجتماعی ساخت این دریاچه در 7سال قبل به آن اشاره شده بود ولی هیچ نهاد مسئولی به نتایج حاصل از این تحقیق توجهی نکرد. همین تراکم جمعیت باعث نیاز روزافزون اهالی به امکانات و خدمات اولیه شهری همچون زمین‌ها و باشگاه‌های ورزشی، مراکز بهداشتی و درمانی دولتی، ‌مؤسسات آموزشی دولتی (مدرسه، آموزشگاه و...)، سامانه حمل‌ونقل عمومی (تاکسی، اتوبوس، مترو و...) و دیگر امکانات رفاهی شده است؛ درصورتی که در چشم‌انداز اولیه ساخت اطراف دریاچه تنها به ساخت برج‌های مسکونی بدون توجه به نیازهای اولیه ساکنان توجه شده و به مرور برخی از امکانات در اطراف برج‌ها در حال ساخته شدن است. حال آنکه در نهایت با راه‌اندازی دریاچه خلیج‌فارس مشخص شد که این دریاچه بیشتر از آنکه یک جاذبه توریستی برای منطقه باشد به یک چالش زیست‌محیطی و اجتماعی و شهری برای ساکنان تبدیل شده و جزو نیازمندی‌های اولیه مردم تهران نبوده است. در نهایت اینکه ساخت دریاچه خلیج‌فارس اگرچه با هدف درآمد‌زایی برای منطقه و جذب توریست انجام شد اما نه‌تنها درآمد بالایی را برای منطقه به ارمغان نیاورد، حتی سبب بروز مشکلات متعددی برای ساکنان منطقه و مناطق اطراف آن شد که در آینده‌ای نه‌چندان دور می‌تواند باعث مهاجرت ساکنان این مناطق به مناطق دیگر شود.

کمبود آب در آینده‌ای نزدیک برای آبگیری دریاچه با توجه به خشکسالی‌های چندسال اخیر موضوع دیگری است که در این تحقیق به آن اشاره شده است. ایده ساخت دریاچه با تأمین و منابع تامین آب آن گره خورده است. 3منبع آبی برای تامین آب دریاچه خلیج‌فارس درنظر گرفته شده که عبارتند از:‌ رواناب‌های سطحی، رواناب‌های حوزه بالادست منطقه شهری و رودخانه کن. بر این اساس برداشت آب از منابع آبی کن و تأثیراتی که روی این منطقه دارد همچنین تأثیر برداشت آب بر کشاورزی‌های بالادست و پایین‌دست منافع کشاورزان پایین‌دست را با مشکل روبه‌رو می‌کند. با وجود این برخلاف آنچه طرفداران اجرای طرح دریاچه خلیج‌فارس معتقد بودند وضعیت رودخانه کن برای آبگیری دریاچه چندان ثبات ندارد و با تشدید وضعیت خشکسالی و یا خشکسالی در سال‌های آتی می‌توان انتظار داشت که تامین آب دریاچه در وضعیت نامساعدی قرار بگیرد، چراکه هم‌اکنون هم در فصول پاییز و زمستان بخشی از منابع رودخانه کن به رودخانه کرج منتقل می‌شود. ضمن اینکه با انتقال آب رودخانه کن به دریاچه خلیج‌فارس بسیاری از زمین‌های کشاورزی اسلامشهر، کهریزک، شهرری و حسن‌آباد که از این رودخانه تغذیه می‌کنند به‌علت اجرای این طرح آسیب زیادی می‌بینند؛ به‌خصوص اینکه برخی از این مناطق در گذشته نیز به‌علت احداث سد امیرکبیر و قطع شدن جریان رودخانه کرج ضررهای زیادی را متحمل شده‌اند. اما حاصل تبعات اجتماعی این اتفاق بیکاری و مشکلات اقتصادی کشاورزان اطراف تهران به‌خصوص منطقه کن و مهاجرت آنها و خالی شدن روستاهای اطراف تهران خواهد بود.