برآمدگی تعبیه شده روی لوله توپ تانک‌ها چه کاربردی دارد؟

برآمدگی‌ای که روی لوله اصلی توپ تانک‌های مدرن دیده می‌شود، در واقع یک قطعه ساده اما کاربردی‌ست که وظیفه‌اش خارج کردن گازهای حاصل از شلیک گلوله است. این گازها سمی هستند و اگر وارد محفظه خدمه شوند، می‌توانند مشکلات فوق‌العاده جدی و حادی برای سربازان داخل تانک ایجاد کنند.

این برآمدگی که به عنوان دودگیر (bore evacuator) یا مکنده دود شناخته می‌شود، پس از جنگ جهانی دوم رواج پیدا کرد. ساختار آن شامل یک محفظه توخالی و استوانه‌ای‌شکل است (شبیه یک قوطی فلزی) که به لوله اصلی توپ متصل می‌شود.

زمانی که یک گلوله شلیک می‌شود، گازهای ناشی از احتراق آن، از طریق سوراخ‌هایی که در بدنه لوله تعبیه شده‌اند، به داخل دودگیر می‌روند. به‌محض اینکه گلوله از لوله خارج می‌شود، محفظه توخالی داخل این قطعه باعث ایجاد اختلاف فشار (افت ناگهانی فشار) شده و در نتیجه، یک نوع مکش به‌وجود می‌آید که دود، گازهای سمی و ذرات باقی‌مانده را به بیرون از لوله (انتهای لوله) می‌کشد. همین فرآیند است که باعث خروج پُفی از دود (در نوک لوله) بعد از شلیک می‌شود.

این سیستم را می‌توان در تعداد زیادی از تانک‌های اصلی میدان نبرد (MBT) مشاهده کرد—از جمله توپ‌های ۱۲۰ میلی‌متری استاندارد در تانک قدرتمند آمریکایی آبرامز M1A2، تانک لئوپارد ۲ آلمان، چلنجر ۲ بریتانیا و توپخانه‌های سنگین صحرایی. حتی در توپ‌های دریایی دفاعی ۷۶ میلی‌متری برای مقابله با موشک‌های ضدکشتی که در کشتی‌های جنگی مانند ناوشکن شفیلد نوع ۴۲ بریتانیا با توپ دریایی مارک ۸ استفاده می‌شوند، نیز به‌کار می‌روند.

این برآمدگی‌ها نقش حیاتی در حفظ ایمنی خدمه تانک دارند

با توجه به کاربردهای متنوع دودگیر، شاید اینطور تصور شود که اندازه توپ یا داشتن گلوله‌گذار خودکار (autoloader) عامل اصلی استفاده از آن‌هاست، اما این‌طور نیست؛ عامل اصلی، فشار بالایی‌ست که هنگام شلیک ایجاد می‌شود. به همین دلیل، توپ‌هایی با فشار و سرعت دهانه پایین، مانند توپ ۹۰ میلی‌متری زره‌پوش شناسایی فرانسوی Panhard AML-90 یا توپ ۷۶ میلی‌متری تانک سبک بریتانیایی FV101 Scorpion (سریع‌ترین تانک سبک جهان)، نیازی به این سیستم ندارند. در مقابل، توپ‌هایی با سرعت دهانه بالا، فشار بسیار شدید و ناگهانی ایجاد می‌کنند و همین امر باعث می‌شود استفاده از دودگیر در آن‌ها کاملاً ضروری باشد.

برخی از تانک‌های اصلی میدان نبرد، مانند AMX-30 و AMX-56 Leclerc ارتش فرانسه، به دودگیر مجهز نیستند؛ این تانک‌ها به جای استفاده از مکنده دود، مجهز به سیستمی هستند که پس از شلیک، با دمیدن هوا در داخل برجک، گازهای باقی‌مانده را از تانک خارج می‌کند. درست شبیه به سیستم‌هایی که در دوران جنگ جهانی دوم به کار می‌رفت. پس از جنگ، فرانسوی‌ها تعدادی از تانک‌های آلمانی Panther با توپ‌های ۷۵ میلی‌متری را در اختیار گرفتند و همین موضوع به آن‌ها این امکان را داد تا آن سیستم قدیمی را ارتقا داده و در تانک‌های مدرن خود به‌کار ببرند—بدون نیاز به استفاده از مکنده دود.

به‌همین ترتیب، توپخانه‌های بزرگ مانند هویتزر خودکششی M110 آمریکا که دارای طیفی از کالیبرهای سنگین قابل تعویض است، نیازی به این سیستم ندارند؛ چرا که در فضای باز عمل می‌کنند و دود و گاز به‌راحتی به هوای آزاد منتقل می‌شود.

از طرف دیگر، تانک روسی تی-۱۴ آرماتا که در جنگ اوکراین به‌کار گرفته شده نیز از این سیستم استفاده نمی‌کند. دلیلش این است که محفظه توپ در این تانک از بخش خدمه جداست؛ بنابراین نیازی به خارج کردن دود برای حفظ سلامت خدمه وجود ندارد.

منبع: روزیاتو