زهرا تجویدی- بیماری آلزایمر یک اختلال عصبی پیش‌رونده است که عمدتاً بر حافظه، تفکر و رفتار تأثیر می‌گذارد. به‌عنوان شایع‌ترین علت زوال عقل، این بیماری بر میلیون‌ها فرد و خانواده‌های آن‌ها در سراسر جهان تأثیر می‌گذارد. با وجود تحقیقات گسترده، هنوز درمان قطعی برای آلزایمر وجود ندارد و این موضوع اهمیت پیشگیری و مداخله زودهنگام را برجسته می‌کند. در این نوشته به بررسی علل آلزایمر، درمان‌های موجود و از همه مهم‌تر اقدامات عملی برای کاهش خطر ابتلا و جلوگیری از آلزایمر خواهیم پرداخت.
بیماری آلزایمر چیست؟
بیماری آلزایمر یک بیماری مزمن و تحلیل‌برنده عصبی است که با تجمع پلاک‌های آمیلوئید و کلافه‌های تاو در مغز مشخص می‌شود. با گذشت زمان، این ناهنجاری‌ها منجر به مرگ سلول‌های مغزی و کوچک شدن بافت‌های مغز می‌شوند که در نهایت باعث کاهش شناخت و از دست دادن حافظه می‌شود. علائم معمولاً به‌تدریج ظاهر می‌شوند و با گذشت زمان تشدید می‌یابند تا جایی که در فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد می‌کنند.
بیماری آلزایمر ۶۰ تا ۸۰ درصد از موارد زوال عقل را در سراسر جهان شامل می‌شود.
این بیماری در افراد بالای ۶۵ سال شایع‌تر است، هرچند که آلزایمر زودرس می‌تواند در سنین پایین‌تر نیز رخ دهد.
سازمان بهداشت جهانی (WHO) تخمین می‌زند که بیش از ۵۵ میلیون نفر در سراسر جهان با زوال عقل زندگی می‌کنند و این رقم تا سال ۲۰۵۰ سه برابر خواهد شد.
علل ایجاد بیماری آلزایمر
برای بیماری آلزایمر علل بیولوژیکی، عوامل ژنتیکی و عوامل ناشی از سبک زندگی و اثرات محیطی برمی‌شمرند که در ادامه درباره آن‌ها می‌خوانید.
۱. پلاک‌های آمیلوئید: تکه‌های پروتئینی چسبنده که بین سلول‌های عصبی تجمع کرده و ارتباط آن‌ها را مختل می‌کنند.
۲. کلافه‌های نوروفیبریلاری: رشته‌های پیچیده پروتئین تاو که درون سلول‌های مغزی ایجاد شده و عملکرد آن‌ها را مختل می‌کنند.
۳. التهاب و استرس اکسیداتیو: التهاب مزمن و آسیب ناشی از رادیکال‌های آزاد به مرگ نورون‌ها منجر می‌شود.
۴. ژن APOE-e4: افرادی که دارای این نوع ژن هستند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آلزایمر قرار دارند.
۵. آلزایمر خانوادگی: نوع نادری از بیماری که به دلیل جهش در ژن‌های خاصی مانند APP، PSEN1 و PSEN2 ایجاد می‌شود.
۶. سن: خطر ابتلا به آلزایمر پس از ۶۵ سالگی به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
۷. جنسیت: زنان بیشتر از مردان به آلزایمر مبتلا می‌شوند.
۸. بیماری‌های مرتبط: فشار خون بالا، دیابت، چاقی و بیماری قلبی خطر را افزایش می‌دهند.
۹. انتخاب‌های سبک زندگی: سیگار کشیدن، مصرف بیش از حد الکل و عدم فعالیت جسمانی با احتمال بالاتر ابتلا به آلزایمر مرتبط است.
درمان‌های موجود برای آلزایمر
مهارکننده‌های کولین استراز مثل داروهایی مانند دونپزیل و ریواستیگمین سطح استیل کولین، یک انتقال‌دهنده عصبی مرتبط با حافظه، را افزایش می‌دهند.
ممانتین که فعالیت گلوتامات را تنظیم کرده و از تحریک بیش از حد سلول‌های عصبی جلوگیری می‌کند.
درمان‌های جدید و پیشرفت‌های اخیر شامل آنتی‌بادی‌های مونوکلونال مانند آدوکانوماب است که پلاک‌های آمیلوئید را هدف قرار می‌دهند.
درمان تحریک شناختی (CST) که بیماران را در تمرینات حافظه و وظایف حل مسئله درگیر می‌کند.
موسیقی و هنر درمانی که احساسات و خاطرات را تحریک کرده و کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد. تغییرات سبک زندگی مثل برنامه‌های غذایی، ورزشی و اجتماعی اختصاصی در درمان آلزایمر موثر هستند.
برای جلوگیری از آلزایمر چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
در حالی که هیچ روشی تضمین‌کننده پیشگیری کامل نیست، تحقیقات چندین راهبرد مبتنی بر شواهد را برای کاهش خطر ابتلا به آلزایمر پیشنهاد می‌دهند. با انجام این اقدامات و توجه به سلامتی جسمانی و روانی، می‌توان خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را کاهش داد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. پیشگیری از این بیماری نیازمند تلاش مستمر و تصمیمات آگاهانه در طول زندگی است.
رژیم غذایی سالم
انتخاب رژیم غذایی مناسب یکی از مؤثرترین راه‌ها برای حفظ سلامت مغز است. رژیم مدیترانه‌ای که شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، آجیل و روغن زیتون است، می‌تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهد. همچنین، رژیم DASH که برای کاهش فشار خون طراحی شده است، نیز با حمایت از سلامت مغز مرتبط است. مصرف مواد مغذی مانند اسیدهای چرب امگا ۳ (موجود در ماهی‌های چرب)، آنتی‌اکسیدان‌ها (در توت‌ها و سبزیجات برگ‌دار) و ویتامین‌های گروه B می‌تواند عملکرد شناختی را بهبود بخشد.
فعال ماندن از نظر جسمانی
ورزش منظم یکی از قوی‌ترین عوامل محافظتی برای مغز است. فعالیت‌های هوازی مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری که حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته انجام شوند، می‌توانند جریان خون به مغز را افزایش دهند و التهاب را کاهش دهند. علاوه بر این، تمرینات قدرتی نیز می‌توانند به حفظ ساختارهای مغزی کمک کنند.
درگیر شدن در فعالیت‌های شناختی
درگیر شدن در فعالیت‌هایی که مغز را به چالش می‌کشند، مانند حل جدول، یادگیری زبان جدید، یا یادگیری یک مهارت جدید، می‌تواند ذخیره شناختی را افزایش دهد. همچنین، تعاملات اجتماعی و شرکت در فعالیت‌های گروهی یا داوطلبانه نیز به تحریک بخش‌های مختلف مغز کمک می‌کنند.
اولویت دادن به خواب
کیفیت خواب نقش بسیار مهمی در سلامت مغز دارد. اختلالات خواب، مانند بی‌خوابی یا آپنه خواب، می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند. ایجاد یک روال منظم خواب، اجتناب از مصرف کافئین در ساعات پایانی روز و استفاده کمتر از صفحات نمایش قبل از خواب می‌توانند به بهبود کیفیت خواب کمک کنند.
مدیریت بیماری‌های مزمن
بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا، چاقی و کلسترول بالا می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند. مدیریت این بیماری‌ها از طریق دارو، تغذیه مناسب و فعالیت بدنی می‌تواند به جلوگیری از آلزایمر کمک کند.
اجتناب از مواد مضر
ترک سیگار را حتما در اولویت قرار دهید. سیگار کشیدن خطر زوال عقل را دو برابر می‌کند. سیگار کشیدن و مصرف بیش از حد الکل به طور قابل توجهی سلامت مغز را تهدید می‌کنند. ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل از جمله اقدامات مهم در پیشگیری از آلزایمر هستند.
مدیریت استرس
استرس مزمن می‌تواند به مغز آسیب برساند و حافظه را تحت تأثیر قرار دهد. تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن ذهن‌آگاهی، یوگا و تمرینات تنفس عمیق می‌توانند به کاهش سطح استرس کمک کنند. همچنین، مشارکت در فعالیت‌هایی که لذت‌بخش و آرامش‌بخش هستند، می‌تواند به تقویت سلامت روانی کمک کند.
چکاپ‌های منظم پزشکی
غربالگری‌های دوره‌ای برای بررسی وضعیت سلامت شناختی و جسمانی، به‌ویژه برای افرادی که سابقه خانوادگی آلزایمر دارند، می‌تواند به تشخیص زودهنگام و جلوگیری از آلزایمر کمک کند. در واقع این موضوع امکان مداخلات به‌موقع و کاهش پیشرفت بیماری را فراهم می‌کند.
اهمیت به سلامت روان
افسردگی و اضطراب با افزایش خطر ابتلا به زوال عقل مرتبط هستند. درمان مشکلات روانی از طریق مشاوره، روان‌درمانی یا دارو می‌تواند به محافظت از مغز کمک کند. همچنین، ایجاد حس معنا و هدف در زندگی از طریق فعالیت‌های اجتماعی یا هنری می‌تواند سلامت روانی را بهبود بخشد.
استفاده از مکمل‌ها و داروهای پیشگیرانه
برخی از مکمل‌های غذایی مانند ویتامین D، کورکومین (موجود در زردچوبه) و عصاره‌های گیاهی خاص ممکن است به بهبود سلامت مغز و جلوگیری از آلزایمر کمک کنند. با این حال، استفاده از هرگونه مکمل باید با مشورت پزشک انجام شود.
تحقیقات نوظهور و مسیرهای آینده
پیشرفت‌های علمی و پژوهشی در زمینه آلزایمر نویدبخش روش‌های جدیدی برای تشخیص و درمان این بیماری هستند. یکی از این پیشرفت‌ها، استفاده از نشانگرهای زیستی است که از طریق آزمایش خون و تجزیه مایع نخاعی، پروتئین‌های آمیلوئید و تائو را شناسایی می‌کند. این رویکرد می‌تواند به تشخیص زودهنگام بیماری کمک کند. همچنین، تکنیک‌های تصویربرداری مانند اسکن PET و MRI امکان شناسایی تغییرات مغزی را قبل از بروز علائم فراهم می‌آورند، که این موضوع می‌تواند در مدیریت بیماری نقشی حیاتی داشته باشد.
در حوزه درمان، روش‌های آزمایشی مانند ژن‌درمانی در حال توسعه است. این روش با هدف قرار دادن جهش‌های ژنتیکی خاص، تلاش می‌کند تا خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهد. از سوی دیگر، واکسن‌هایی که سیستم ایمنی بدن را برای پاکسازی پلاک‌های آمیلوئید آموزش می‌دهند، در مراحل آزمایش قرار دارند و امیدهای زیادی را در جامعه علمی به وجود آورده‌اند.
ابتکارات جهانی نیز نقش مهمی در پیشبرد این تلاش‌ها ایفا می‌کنند. سازمان‌هایی مانند انجمن آلزایمر و سازمان جهانی بهداشت (WHO) با اولویت دادن به تحقیقات، آموزش و حمایت از مراقبان، به مبارزه با این بیماری و افزایش آگاهی عمومی کمک می‌کنند.
سخن آخر
بیماری آلزایمر چالش‌های قابل توجهی را برای افراد، خانواده‌ها و سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی در سراسر جهان ایجاد می‌کند. در حالی که درمان‌ها در حال بهبود هستند، پیشگیری همچنان قدرتمندترین ابزار ما در برابر این بیماری مخرب است. با اتخاذ یک سبک زندگی سالم برای مغز، مدیریت شرایط مزمن و فعال ماندن از نظر اجتماعی و ذهنی، می‌توانیم خطر آلزایمر را کاهش داده و سلامت کلی را ارتقا دهیم.
سفر به سوی درک و جلوگیری از آلزایمر همچنان ادامه دارد و هر یک از ما نقشی در این مسیر داریم. خواه از طریق انتخاب‌های سالم‌تر، حمایت از عزیزان یا حمایت از تحقیقات و آگاهی بیشتر. با هم می‌توانیم به سوی آینده‌ای حرکت کنیم که در آن دیگر آلزایمر بر زندگی ما سایه نیفکند.
منبع: etemadonline-695446