NPT چیست و خروج از آن چه عواقبی دارد؟

فرارو - اخیراً در شورای حکام سازمان بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای ضدایرانی به تصویب رسیده است و همین موضوع دست‌مایه اظهارنظر برای برخی از سیاسیون کشور شده است. با این حال کاظم غریب‌آبادی معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امورخارجه در مصاحبه‌ای اعلام کرد که پاسخ ایران در قبال قطعنامه ضدایرانی شورای حکام خروج از NPT نیست، اما معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یا NPT چیست و خروج از آن چه عواقبی برای کشورها دارد؟ 

معاهده منع سلاح‌های هسته‌ای یا NPT چیست؟ 

به گزارش فرارو، معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (Non-prolieration treaty) در سال ۱۹۸۶ توسط ایرلند به سایر کشورها پیشنهاد شد در دوران جنگ سرد به امضای آمریکا و ۵۶ کشور رسید. ایران نیز جز اولین کشورهایی بود که این معاهده پیوست و بر اساس این پیمان نامه برنامه‌های هسته‌ای خود را تغییر داد. در حال حاضر ۱۸۶ کشور عضو آن هستند البته کره شمالی چند سال پیش از پیمان نامه خارج شد و کشورهای پاکستان، کوبا، هند و اسرائیل نیز تاکنون درخواست عضویت نداشتند. 

این معاهده در برگیرنده تعهداتی است که دو دسته از کشورها را شامل می‌شود: کشورهای دارای سلاح‌های هسته‌ای یعنی کشورهای آمریکا، انگلستان، فرانسه و روسیه و چین و گروه دوم نیز شامل همه کشورهای فاقد سلاح‌های هسته‌ای می‌شود. به کشورهای گروه اول این اجازه داده شده است که همچنان سلاح هسته‌ای داشته باشند؛ اما متعهد شدند تا در توسعه انرژی صلح‌آمیز به سایر کشورها کمک کنند. کشورهای فاقد سلاح هسته‌ای نیز متعهد شده‌اند تا به دنبال سلاح هسته‌ای نباشند. 

نظارت بر اجرای معاهدهNPT و پروتکل الحاقی آن بر عهده آژانس بین المللی انرژی اتمی است که در سال ۱۹۷۵ با هدف تسهیل استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای در وین اتریش آغازبه کار کرد. 

 مفاد مهم معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یا NPT

 کشورهای امضاکننده پیمان و معاهده ملزم به رعایت مفاد معاهدات NPT هستند که مهم‌ترین آن‌ها موارد زیر هستند:

 بر اساس ماده ۱، هر کدام از کشورهای دارای سلاح‌های هسته‌ای و عضو پیمان از واگذاری سلاح‌های هسته‌ای به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در قالب ادوات انفجاری هسته‌ای به سایر کشورها خودداری نمایند.

در این ماده عنوان شده است هر یک از دولت‌های طرف این پیمان که سلاح‌های هسته‌ای ندارند، متعهد می‌شوند که از پذیرش مستقیم یا غیرمستقیم انتقال سلاح‌های هسته‌ای یا سایر تجهیزات انفجاری هسته‌ای، یا کنترل بر این سلاح‌ها و تجهیزات از هر منبعی خودداری کنند. همچنین، آن‌ها به‌هیچ‌وجه سلاح‌های هسته‌ای یا سایر تجهیزات انفجاری هسته‌ای تولید نکرده و به دنبال کسب آن‌ها نروند و در جستجوی کمک برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای یا سایر تجهیزات انفجاری هسته‌ای نباشند. 

اعضای معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای بر اساس ماده ۵ اساسنامه باید امکانات و شرایط مورد نظر استفاده صلح‌آمیز از سلاح‌های هسته‌ای را برای کشورهای عضو فراهم کنند. 

هر یک از طرفین پیمان متعهد می‌شوند که بر اساس ماده ۶ با حسن نیت و جدیت کامل، مذاکراتی را در خصوص اقدامات مؤثر برای توقف هر چه سریع‌تر مسابقه تسلیحات هسته‌ای آغاز کنند. همچنین، آن‌ها باید به دنبال برگزاری مذاکراتی در زمینه خلع سلاح هسته‌ای و امضای پیمان خلع سلاح عمومی و کامل تحت نظارت شدید و مؤثر بین‌المللی باشند. 

اگر هر یک از طرفین پیمان تشخیص دهد که حوادث فوق‌العاده‌ای مرتبط با موضوع این پیمان، مصالح عالی کشورش را به خطر انداخته است، براساس ماده ۱۰ بند ۱ حق دارد در راستای اعمال حق حاکمیت ملی خود از پیمان خارج شود. طرف مربوطه باید این تصمیم را با اعلام قبلی سه ماهه به تمامی دولت‌های دیگر طرف پیمان و همچنین به شورای امنیت سازمان ملل متحد اطلاع دهد. اخطار باید شامل توضیح و تشریح حوادث غیرمعمولی باشد که به نظر دولت مربوطه، منافع عالی کشور را به خطر انداخته است. 

 خروج کشورها از NPT چه عواقبی دارد؟ 

 دولت‌ها می‌تواند با ارسال اخطار سه‌ماهه به تمامی اعضای معاهده و شورای امنیت سازمان ملل، از حق خود در ماده ۱۰ معاهده برای خروج استفاده کند و از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و پروتکل الحاقی آن جدا شوند اما خروج کشورها از آن تبعاتی نیز برایشان دارد.

معاهده NPT چون از معاهداتی است که ارتباط مستقیم با امنیت ساختار بین الملل دارد، یک ماهیتی امنیتی دارد لذا ارتباط مستقیمی با شورای امنیت سازمان ملل پیدا می‌کند، در حقیقت خروج کشورها از این معاهده را می‌توان تهدیدی برای امنیت جهانی دانست و برای کشور خارج شده شرایط حساس و چالش‌زا ایجاد کند. اعمال تحریم‌های سیاسی و اقتصادی یکی از تبعات خروج کشورها از NPT است که مشکلات داخلی و سیاسی زیادی ایجاد خواهد کرد و عملاً کشور خارج شده از معادلات بین‌المللی کنار گذاشته خواهد شد.