قاچاق کتاب در روز روشن

کتاب‌ها را تازه روی میز تازه‌های کتاب چیده‌اند؛ از هرکدام 5 نسخه. کتاب‌ها از سلسله کتاب‌های بنیانگذاران فرهنگ امروز است. «فردوسی» نوشته زنده‌یاد محمدامین ریاحی، «دکارت» اثر تام سورل با ترجمه حسین معصومی همدانی، «اسپینوزا» از راجر اسکروتن با ترجمه اسماعیل سعادت، «سید رضی» نوشته محمدمهدی جعفری و... . به تاریخ انتشار کتاب‌ها نگاه می‌کنم. چاپ چهارم کتاب برای سال1393 است اما قیمت کتاب‌ها به‌روز شده است. ناشر کتاب‌ها انتشارات «طرح نو» است. کتاب‌های دیگری هم از این انتشارات در قفسه‌ها به چشم می‌خورد ازجمله کتاب «عقل و اعتقاد دینی» با ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی و «معنای متن» از نصر حامد ابوزید و «منتقدان فرهنگ» از لزلی جانسون با ترجمه ضیاء موحد. چند سالی است که مجوز انتشارات طرح نو لغو شده، اما کتاب‌هایش همچنان‌ در بازار موجود است.
500 نسخه برای 10سال!
نخستین‌بار یکی از مؤلفان و صاحبان آثار در گفت‌و‌گو با همشهری از انتشار غیرقانونی آثار خود در بازار گله کرده‌ بود. او که مایل نبود اسمش عنوان شود، گفت: «من مشغول ویرایش تازه‌ای از کتابم بودم که پیش از آن 3 بار منتشر شده بود. می‌خواستم چند فصل تازه به کتاب اضافه کنم و آن را به انتشارات بسپارم، اما مدیر انتشارات طرح نو گفت که سفارشی چندصدتایی برای کتاب من وجود دارد و اگر موافق باشید یک چاپ 500 نسخه‌ای از کتاب منتشر کنیم که هم آن سفارش 200تایی را تأمین کنیم و هم تا ویرایش تازه کتابتان را تحویل دهید 300نسخه باقیمانده به فروش برسد. اما الان نزدیک به 10سال از آن ماجرا می‌گذرد ولی هنوز چاپ چهارم کتابم در بازار موجود است و عملا امکان انتشار چاپ تازه اثرم وجود ندارد!»
کتاب‌های بسیاری هستند که معمولا یک چاپ هزارتایی از آنها در طول 2، 3 سال به فروش می‌رسد چراکه هم کتاب‌های جریان‌ساز و تأثیرگذار در حوزه‌های گوناگون علوم انسانی‌اند، هم منابع کارشناسی ارشد و دکتری محسوب می‌شوند و دانشجویان سراغشان می‌آیند. با این همه سال‌ها از انتشار این کتاب‌ها گذشته است اما می‌توان آنها را در همه کتابفروشی‌ها پیدا کرد.
اهل قلم ترجیح می‌دهند شکایت نکنند
چه‌کسی این کتاب‌ها را به بازار می‌فرستد؟ آیا سود حاصل از فروش این کتاب‌ها به‌حساب نویسنده یا ناشر می‌رود یا کس دیگری در این میان منتفع می‌شود؟ آیا نهادهای صنفی ناشران می‌توانند این ماجرا را پیگیری کنند؟    
عباس حسینی نیک، مدیر انتشارات مجد (ناشر کتاب‌های حقوقی) و بازرس اتحادیه ناشران و کتابفروشان می‌گوید: «قانون درباره کتاب‌هایی که مجوز ندارند یا کتاب‌هایی که حق مؤلف یا مترجم را ضایع می‌کنند حساس نیست و می‌گوید باید شاکی خصوصی وجود داشته باشد تا امکان پیگیری حقوق اثر فراهم شود؛ شاکی خصوصی هم معمولا وجود ندارد. دشواری‌های شکایت آنقدر زیاد است که اهل قلم ترجیح می‌دهند در فرایند طولانی شکایت و پیگیری کارهای قضایی نیفتند.»
باز هم نقص قوانین مرتبط با حقوق مؤلف خودش را نشان می‌دهد. قانون اغلب درباره حقوق مؤلف نقص دارد و ساکت است. بسیار پیش آمده که صاحبان آثار به‌دلیل نقص‌های قانونی از پیگیری حقوق خود منصرف شده‌اند. در این میان سودجویان هستند که از خلأهای قانونی سوءاستفاده می‌کنند و کتاب‌ها را به فروش می‌رسانند.
حسینی نیک می‌گوید: «در شرایط اینچنینی ادعا این است که ناشر به جای 500 یا 1000 نسخه، 20 هزار نسخه چاپ کرده است، اما اثبات این ادعا دشوار است. اینکه بگویید ناشر دیگر وجود خارجی ندارد و کسی این کتاب‌ها را منتشر می‌کند یک جرم کیفری است که پدیدآورنده می‌تواند شکایت کند و از طریق مراجع قضایی به نتیجه برسد.»
حکم پلمب گرفتیم اما ناشر پلمب را شکست
اما آیا پدیدآورندگانی که «طرح نو» ناشر آثارشان بوده تاکنون برای شکایت و پیگیری از حقوق قانونی خود اقدام کرده‌اند؟
خشایار دیهیمی که این روزها چندان حوصله مطبوعات را ندارد وقتی به پرسش‌های ما درباره طرح نو می‌رسد به سخن می‌آید، انگار که زخم کهنه‌اش سر باز کرده باشد. «من و 11نفر دیگر از مؤلفان و مترجمان که به من وکالت داده بودند، علیه انتشارات طرح نو شکایت کردیم. کارشناسان تأیید کردند که چاپ‌های موجود در بازار، چاپ قدیم کتاب نیست. دادگاه علیه انتشارات طرح نو حکم داد، اما ارشاد در آن دوره اعتنایی نکرد. بعدها در دولت یازدهم مجوز انتشارات لغو شد. ما حکم پلمب انبار انتشارات را گرفتیم اما ناشر توانست پلمب را بشکند. الان کتاب‌ها دوباره به بازار آمده است. مدیر انتشارات طرح نو مدعی است که چاپ دیجیتال را فرد دیگری می‌زند. من بیشتر کارهایم را به ناشران دیگر داده‌ام اما ناشر تازه آثار من متضرر می‌شود چون کارها در بازار موجود است.»
«طرح نو» داوری ما را نپذیرفت
محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان به همشهری می‌گوید: «ماجرا مال دیروز و امروز نیست، اما مدیر انتشارات طرح نو داوری ما را به نفع مؤلفان نپذیرفت و کار از دست ما خارج شد. اتحادیه ناشران، کمیته حل اختلاف دارد و اختلافات میان مؤلفان و ناشران را در این کمیته بررسی می‌کند، اما همه اینها منوط به این است که ناشر حرف کمیته را بپذیرد. مدیر انتشارات طرح نو حرف ما را نپذیرفته است. اتحادیه ناشران نمی‌تواند مجوز انتشاراتی را لغو کند چون صادرکننده مجوز اتحادیه ناشران نبوده است.»
اما حسین پایا، مدیر انتشارات طرح نو همه ادعاها را تکذیب می‌کند و می‌گوید هیچ‌کدام از کتاب‌های موجود در بازار کار این انتشارات نیست و سودجویان آنها را به بازار فرستاده‌اند. «ما به اتحادیه ناشران شکایت کرده‌ایم اما سیستمی که قرار است جلوی پخش آثار غیرقانونی را بگیرد به سرعت سیستمی که آثار قانونی و رسمی را توزیع می‌کند، عمل نمی‌کند. کسانی هستند که کتاب‌های ما را به‌صورت دیجیتال چاپ و در بازار ارائه می‌کنند. هیچ‌کدام از این کتاب‌ها را من منتشر نکرده‌ام.»
پایا ادامه می‌دهد: پس از لغو مجوز انتشارات طرح نو تمام سرمایه من از بین رفته است. من بعضی از کتاب‌ها را به انتشارات «طرح نقد» منتقل کردم اما چون سرمایه من از بین رفته بود امکان انتشار همه کتاب‌ها در انتشارات تازه میسر نشد. حالا پیگیر فعال کردن دوباره انتشارات طرح نو هستم و مجوز فعالیت دوباره آن صادر شده است و به‌زودی با همان نام گذشته فعالیت خواهیم کرد.»
دنبال شرکت پخش نگردید
اما چه‌کسی کتاب‌های طرح نو را در بازار توزیع می‌کند؟ در جست‌و‌جوی پاسخ به این پرسش بار دیگر سراغ کتابفروشی‌های کریمخان و انقلاب می‌رویم. آقای کتابفروش تا نام طرح نو را می‌شنود، می‌گوید «ما کتاب از طرح نو نداریم. چند تا کتاب هست که از قبل مانده.» همکارش را صدا می‌کند و از پخش و توزیع‌کننده کتاب‌های طرح نو می‌پرسد. «نمی‌دانم. یکی از پخشی‌ها می‌آورد. دقیقا نمی‌دانم کدام شرکت پخش.» از پوریا فروشنده یکی از کتابفروشی‌های کریمخان می‌پرسم که کتاب‌های طرح نو را کدام شرکت پخش، توزیع می‌کند؟ «به‌عنوان یک کتابفروش سال‌هاست سؤال من همین است. کتاب‌های طرح نو سال‌هاست در بازار هست و هربار هم قیمتش به‌روز می‌شود. این کتاب‌ها مشتریان زیادی دارد. زمانی اصل کتاب‌ها با قیمت روز در کتابفروشی‌ها بود. بعد نویسنده‌ها شکایت کردند. الان به شکل افست در بازار هست، ولی افست‌ تر و تمیز؛ افستی که قیمت شناسنامه‌ای کتاب در آن تغییر کرده و شبیه افست‌های معمولی هم نیست.»
در جست‌و‌جوی شرکت توزیع‌کننده کتاب‌های طرح نو به پخش میعاد می‌رسیم، اما مدیریت پخش میعاد می‌گوید: «ما کتابی از انتشارات طرح نو توزیع نمی‌کنیم. زمانی ما توزیع‌کننده کتاب‌های طرح نو بودیم، اما الان کتاب‌های انتشارات طرح نقد را توزیع می‌کنیم. شاید چندتایی از کتاب‌های طرح نو در انبار مانده باشد اما این کتاب‌ها خیلی کم است.»
خشایار دیهیمی می‌گوید: که با ناشران دیگری برای انتشار کتاب‌ها حرف زده و خیلی از آنها را هم به ناشران دیگر سپرده است: «اما ناشر جدید از انتشار آثار ما متضرر می‌شود چراکه کتاب‌ها در بازار موجود است. من بارها از کتابفروشان، از توزیع‌کنندگان و از همه خواسته‌ام که این کتاب‌ها را عرضه نکنند اما کسی گوشش بدهکار نیست و کمتر کسی رعایت می‌کند.»
این مترجم و فعال حوزه نشر ادامه می‌دهد: «شما دنبال پخشی‌هایی که کتاب‌های طرح نو را توزیع می‌کنند، نگرد. نمی‌توانم بگویم کدام پخش، ولی می‌آورند.»   جالب اینجاست که نه پخش کتاب، نه ناشر و نه اتحادیه ناشران هیچ‌کدام پاسخ درستی نمی‌دهند. چرخی در کتابفروشی‌اش می‌زنم. 2نسخه «فلسفه سیاسی استوارت میل» نه به شکل افست بلکه به شکل کتاب چاپی هنوز در قفسه‌هایش موجود است. چند نسخه از «عقل و اعتقاد دینی» هم هست؛ کتاب‌هایی که انگار قرار نیست موجودی‌شان در بازار به صفر برسد و همچنان در بازار خواهند بود.
طرح و پول نو
خشایار دیهیمی یکی از مترجمانی است که آثار بسیاری را با طرح نو به بازار نشر فرستاده است. «فلسفه امروزین علوم اجتماعی» از برایان فی و «داستایفسکی؛ جدال شک و ایمان» ازجمله ترجمه‌های پرفروش دیهیمی در این انتشارات بوده‌اند. او علاوه بر ترجمه آثار بسیار در فلسفه سیاسی، در سال‌های آخر فعالیت رسمی طرح‌نو دبیر مجموعه نام‌آوران فرهنگ بوده است و کتاب‌های دیگری نیز با ویرایش دیهیمی در این انتشارات منتشر شده‌اند که ازجمله مشهورترین این کتاب‌ها «آینده آزادی» اثر فرید زکریاست؛ کتابی که با استقبال فراوان کتابخوانان ایرانی مواجه شده و به چاپ‌های متعدد رسیده است.
2چاپ از کتاب زکریا وجود دارد که 2 طرح جلد متفاوت دارند. جالب اینجاست که کتاب با هر دو طرح جلد در بازار موجود است. کتاب‌های مجموعه نام‌آوران فرهنگ نیز در قفسه بسیاری از کتابفروشی‌ها کنار هم ردیف شده‌اند؛ فلسفه جان‌راولز، فلسفه کامو، فلسفه عیسی و ... .
 از تجربه مدرنیته تا دریای ایمان
طرح نو یکی از تأثیرگذارترین ناشران ایران در دهه‌های 70 و 80 بود؛ ناشری که از سال‌های میانی دهه 70 فعالیت خود را آغاز کرد و با انتشار کتاب‌های گوناگون در حوزه‌های علوم انسانی به ناشری جریان‌ساز تبدیل شد. «خرد جامعه‌شناسی» از یوسف اباذری، «تجربه مدرنیته» از مارشال برمن با ترجمه مراد فرهادپور، «عقل و اعتقاد دینی» با ترجمه احمد (آرش) نراقی و ابراهیم سلطانی، «جوان مسلمان و دنیای متجدد» از سیدحسین نصر و «دریای ایمان» از دان‌کیوپیت با ترجمه حسن کامشاد از جمله کتاب‌های تأثیرگذار انتشارات طرح نو بودند. به این فهرست اضافه کنید کتاب‌هایی نظیر مجموعه «بنیانگذاران فرهنگ امروز» را که مجموعه تک‌نگاری‌هایی درباره بزرگان فرهنگ و اندیشه در ایران و جهان بود.