جهان، جهان جهان وسیع*

شرق: «خیلی دور، خیلی نزدیک» گزیده‌ای از داستان‌های کوتاه برزیل از اواخر قرن نوزدهم تا دوران معاصر است. 

کی. دیوید جکسن در این کتاب ضمن انتخاب داستان‌های کوتاه برتر از بزرگان ادبیات برزیل مانند ماشادو د آسیس، لیما بارتو، مونتیرو لوباتو، آنیبال ماشادو، گراسیانو راموس، اریکو وریسیمو و کلاریس لیسپکتور، روند شکل‌گیری و تحولات داستان کوتاه برزیل را در چهار دوره کلاسیک گرمسیری، مدرنیسم، مدرنیسم اواسط قرن بیستم و چشم‌اندازهای معاصر بررسی می‌کند. چنان‌که در مقدمه کتاب آمده است، داستان کوتاه به زبان پرتغالی بازتاب تاریخی و فرهنگی و یکی از پربارترین و محبوب‌ترین اشکال و گونه‌های موجود در ادبیات برزیل است و در این ‌میان چهار نویسنده، ماشادو د آسیس، گراسیانو راموس، ژوائو گیمارش روسا و کلاریس لیسپکتور سهم بسزایی در جایگاه داستان کوتاه در ادبیات برزیل دارند. «در ریودوژانیروی اواخر قرن نوزدهم، ماشادو د آسیس، برجسته‌ترین نویسنده برزیل، با قراردادن شخصیت‌هایش در بافت شهری، هم‌زمان به شکل‌گیری موازی و ارجاعات به آثار ادبی و فلسفی و تاریخی اروپاییان می‌پردازد. یک قرن بعد، هارولدو دِ کامپوس در شعر معروفش (آخر دنیا) اولیس قهرمان اساطیر و کلاسیک را در امتداد سفرش به غرب و سواحل برزیل می‌رساند. داستان‌نویسان برزیلی همگام با معرفی اقلیم و جغرافیایی جدید، قابلیت ساخت و عرضه ساحت ادبی جدید را داشتند که مبتنی بر منابع، سبک‌ها و خوانش‌هایی به زبان و روش زندگی خودشان بود. درون این قاره ادبی جدید، داستان اصیل‌ترین گونه و ژانر ادبی بود. ماشادو د آسیس یک بار در یکی از آثار طنز خود درباره مزیت داستان کوتاه بر رمان، در صورت داشتن کیفیتی متوسط از هر دو، کوتاه‌بودن را در قالب شاخصی حداقلی مطرح کرد». نکته جالبی که جکسن به آن اشاره می‌کند، این است که برزیلی‌ها ادبیات خود را جزء ادبیات آمریکای لاتین تلقی نمی‌کنند، ادبیات برزیل از دیرباز به پرتغال و فرانسه مرتبط بوده و ارجاعات عمده فرهنگی آن چشم‌اندازهای اغلب اروپایی و آتلانتیک داشته. برزیلی‌ها خود نیز به این نکته واقف‌اند که توصیف «آمریکای لاتین» تقریبا منحصر به آمریکای اسپانیایی‌زبان است. این شکاف تاریخی و جغرافیایی با توجه به پهنه وسیع برزیل، فقدان تماس تاریخی با آمریکای تحت سیطره اسپانیا و تلاش‌های طولانی پرتغال برای حفظ استقلال، باعث ایجاد تفاوت‌های سیاسی، زبانی و فرهنگی برزیل با بقیه همسایگان لاتین خود شده. اگرچه ادبیات برزیل، گاه با تعبیر «یک استثنا» در ادبیات آمریکای لاتین مطرح می‌شود، اما درواقع مهد بزرگ‌ترین نام‌های ادبیات جهان بوده است. داستان‌های کوتاه برزیلی قرن نوزدهم که در بسیاری موارد نسخه‌هایی از آن در اروپا ویرایش و چاپ شده، با توجه به تحولات موازی در ادبیات اروپا، از واقعیت‌‌های بومی برزیل نیز بهره می‌گیرد. چنان‌که ماشادو د آسیس نیز در تکنیک‌های روایی خود، با استفاده از ریشه‌های شفاهی و حماسی‌ داستانی، خوانندگان را با روایتی مستقیم و تخیل در زمان‌ها به مکان‌ها و رویدادهای دور می‌برد. نامه کامینا درباره کشف برزیل را می‌توان نخستین داستان کوتاه برزیل دانست که «دامنه پیچیده لحظه مواجهه چونان دیالکتیکی از آنجا و اینجا را نشان می‌دهد که نخستین شرح از ملتی در آینده است و درون را از منظر بیرون ابراز می‌کند». پدیده‌ای که وقایع آن به لحظاتی تعیین‌کننده برای کشوری در حال ساخت تبدیل می‌شود.

* عنوان شعری معروف از کارلوس دراموند آندراد