چرا چک‌های برگشتی زیاد شد؟

فردای اقتصاد: آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهند که سهم ارزش چک‌های برگشتی نسبت به ابتدای سال و حتی میانگین سال‌های گذشته (حدود ۸ درصد)، اعداد بالایی را نشان می‌دهد که به نظر می‌رسد یکی از دلایل این قضیه سیاست‌های انقباضی بانک مرکری و افزایش نرخ بهره باشد.

چک، نوشته ای است که بر اساس آن، صادر کننده به محلی که پول در آن قرار دارد، مثل بانک، دستور می‌دهد تا همه یا بخشی از پولی که نزد وی هست را به دارنده چک، بپردازد. به طور کلی چک را بر حسب صادرکننده می‌توان به دو نوع عادی و رمزدار تقسیم‌بندی کرد. چک عادی یکی از انواع چک است که صاحب حساب، آن را در وجه سایر افراد صادر می کند و  اعتبار پرداختی خاصی ندارند و تنها به اعتبار صاحب حساب، می‌توان به آنها، اطمینان کرد. از طرف دیگر چک رمزدار به چکی اطلاق می‌شود که بنا به درخواست مشتری توسط بانک  به عهده همان بانک یا شعب آن (چک تضمین شده) و یا بر عهده سایر بانک‌ها (چک رمزدار بین‌بانکی) برای تسریع و تسهیل در نقل و انتقال وجوه بین‌بانکی صادر گردیده و پرداخت وجه آن توسط بانک صادرکننده تضمین می‌شود.

از طرف دیگر بر اساس تایید چک جهت پرداخت، می‌توان آنرا به دو دسته وصولی و برگشتی تقسیم‌بندی کرد. چک وصولی چکی بوده که صحت آن مورد تایید بانک بوده و بانک نسبت به پرداخت آن اقدام نماید اما چک برگشتی به چکی اطلاق می‌شود که در هنگام ارائه به بانک جهت وصول به دلایلی اعم از کمبود موجودی، قابل پرداخت نباشدو در مورد چک‌های رمزدار برگشتی، به آنها چک عودتی گفته می‌شود. به مجموع چک‌های وصولی و برگشتی، چک‌های مبادله‌ای گفته می‌شود.

وضعیت چک‌های برگشتی

بر اساس گزارش بانک مرکزی، در شهریور ماه حدود ۷.۴ میلیون فقره چک عادی ( سهم ۹۶ درصد) به ارزش ۴۷۲ همت (سهم ۷۸ درصد) و ۲۹۷ هزار فقره چک رمزدار (سهم ۴ درصد) به ارزش ۱۳۰ همت (سهم ۲۲ درصد) مبادله شد. لذا مجموعا ۷.۷ میلیون فقره چک به ارزش ۶۰۲.۵ همت در این ماه مبادله شد که از نظر تعداد  ۷ درصد و از نظر ارزش ۱۲ درصد کاهش را نسبت به ماه قبل نشان می‌دهد.

از طرف دیگر در این ماه ۸.۶ درصد از چک‌های عادی با سهم ۱۲.۹ درصدی از ارزش چک‌ها برگشت خورده در حالی که در مورد چک‌های رمزدار ۱.۱ درصد از تعداد چک‌ها با سهم ۲.۶ درصدی از ارزش آنها برگشت خورده است که میزان بالای برگشتی در میان چک‌های عادی را نشان می‌دهد. به طور خاص ۶۱ همت از چک‌های عادی و ۳ همت از چک‌های رمزدار معادل ۱۰.۷ درصد از ارزش چک‌ها در این ماه برگشت خورده است. هر چند این اعداد نسبت به ماه گذشته که شاهد رشد بالای ارزش چک‌های برگشتی بودیم، کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته، با این حال نسبت به ابتدای سال و حتی میانگین سال‌های گذشته (حدود ۸ درصد)، اعداد بالایی را نشان می‌دهد.

به نظر می‌رسد که یکی از دلایل این قضیه سیاست‌های انقباضی بانک مرکری و افزایش نرخ بهره باشد که باعث می‌شود از طریق افزایش تنگای اعتباری، اشخاص و کسب و کارها موفق به اجرای تعهدات خود نشوند. از ابتدای سال نرخ بهره بین‌بانکی به ۲۳.۸ درصد رسید که بیشترین مقدار نرخ بهره بین‌بانکی از آذر ۱۳۹۴ محسوب می‌شود. این مورد در کنار روند کاهشی رشد نقدینگی که عمدتا از طریق کنترل ترازنامه بانکها انجام شده، منجر به کاهش حقیقی مانده تسهیلات بانکی شده و تائیدکننده سیاست‌های انقباضی شدید در این دوره زمانی است. مجموع این موارد باعث شده تا نرخ‌های بهره اوراق بدهی برای بنگاه‌ها تا معادل موثر سالانه حدود ۳۵ درصد برسد و نرخ‌های موثر غیررسمی وام برای اشخاص نیز در همین حدود و حتی بالاتر قرار گیرد.