تأثیر بریکس بر روند دلارزدایی

 رویداد ایران - توحید ورستان

در تاریخچه تاریخ مالی، کمتر روایتی به‌اندازه صعود دلار ایالات متحده جذاب است. از زمان توافقنامه مهم برتون وودز در سال ۱۹۴۴، دلار آمریکا نفوذ بی‌نظیری داشته و ادعای خود را به‌عنوان ارز اصلی جهان مطرح کرده است. دلار آمریکا با تثبیت استاندارد جهانی پذیرفته شده طلا و تکمیل مؤسسات مالی بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول و IBRDبانک جهانی کنونی که هر دو از طریق دلار برای توسعه کشورهای نوظهور سرمایه‌گذاری می‌کنند، روند بی‌نظیر را آغاز کرد. هم‌زمان، همکاری بین ایالات متحده و کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه در حوزه تجارت نفت، دلار را با گره‌زدن آن به قدرت نفت تقویت کرد. برای دهه‌ها، به نظر می‌رسید که سلطه دلار بر اقتصاد جهانی در برابر چالش‌ها غیرقابل‌نفوذ است. باتوجه‌به اینکه بیشتر تجارت بین‌المللی، ذخیره ارز خارجی و سرمایه‌گذاری‌های مالی به دلار آمریکا انجام می‌شود، به نظر می‌رسید که هیچ رقیب معتبری در افق وجود ندارد. 
ظهور چین
بااین‌حال، چرخ‌های تاریخ اغلب به روش‌های غیرمنتظره‌ای می‌چرخند. ظهور چین به‌عنوان یک غول اقتصادی در قرن بیست و یکم تأثیر بسیاری در سراسر جهان ایجاد کرده است. ایالات متحده، در پاسخ به این چالش قدرتمند، استراتژی‌های اقتصادی و سیاست خارجی را بادقت طراحی کرده است. اینها شامل جداسازی اقتصادی و به طور قاطعانه‌تر، استقرار نیروهای نظامی و کمک به مناطق مورد مناقشه مانند دریای چین جنوبی و تایوان است. بااین‌حال، این تلاش‌ها برای جلوگیری از رشد بی‌وقفه چین کافی نیست. جالب اینجاست که چالش با موقعیت آمریکا به رقبای سنتی محدود نمی‌شود. هند، در دهه گذشته، شاهد رشد اقتصادی بی‌نظیری بوده و خود را به‌عنوان یک مقصد اصلی برای سرمایه‌گذاری در تولید، اقدامی استراتژیک توسط غرب برای کاهش وابستگی به تولید چین برای عایق‌سازی سیاسی، معرفی کند. ایالات متحده و بلوک غرب به طور سنتی روی حمایت و همکاری هند در تلاش‌های خود حساب می‌کنند. بااین‌حال، درگیری روسیه و اوکراین این پویایی را تغییر داده است. قدرت اقتصادی هند اکنون به دهلی این امکان را داده که مسیر خود را در امور بین‌المللی متضاد ترسیم کند. در راستای سیاست تاریخی عدم تعهد، هند از اتخاذ موضع قوی در قبال درگیری اوکراین خودداری کرده و علی‌رغم تحریم‌های غرب روابط اقتصادی خود را با روسیه حفظ کرده است. قابل‌ذکر است، آنها توافق کرده‌اند که با ارزهای دیگری غیر از دلار، از جمله یوان چین و درهم امارات، معامله کنند. اگرچه مذاکرات برای تجارت با روپیه و روبل به نتیجه موفق نرسید.
بریکس و دلارزدایی
روسیه و چین مدت‌هاست که برای برقراری نظم جهانی جدید مبارزه می‌کنند، نظمی که غرب را مرکز و دلار آمریکا را ارز اصلی شکل‌دهنده نظام اقتصادی جهانی نخواهد داشت. در واقع، نظم نوین جهانی چندقطبی خواهد بود. در این راستا، امکان معامله بدون دلار وجود خواهد داشت. اما درحالی‌که ترتیبات ارزی چندقطبی و غیردلاری برخی از ویژگی‌های کلیدی نظم جدید را نشان می‌دهند به‌خودی‌خود مکانیسم‌هایی نیستند که به طور بالقوه می‌توانند نظم جهانی جدیدی را ایجاد کنند. برای امکان‌پذیر شدن نظم جدید، به کشورهای بسیار بیشتری از روسیه و چین نیاز است که از آن حمایت کنند. اخیراً، این امر از طریق آنچه تاکنون به‌عنوان BRICS شناخته می‌شود امکان‌پذیر شده است. یک گروه فرامنطقه‌ای از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی که غرب تا همین اواخر آن را بی‌اهمیت می‌دانست. بر اساس میزبان آخرین اجلاس بریکس، آفریقای جنوبی، تقریبا ۴۰ کشور برای پیوستن به این گروه ابراز علاقه کرده‌اند. این تعداد بسیار بیشتر از نامزدهای بالقوه ناتو در حال حاضر است و نه‌تنها نشان می‌دهد که باد جهانی به کدام سمت می‌وزد، بلکه نشان می‌دهد که آغازی بر پایان هژمونی غرب باشد. همان‌طور که گزارش‌های رسانه‌های جریان اصلی غربی اشاره کرده‌اند، دلیل اصلی افزایش علاقه به پیوستن به بریکس، نارضایتی فزاینده از «قدرت‌های سنتی غربی» است و کشورهای مایل نیز امیدوارند که عضویت در بریکس، مزایایی از جمله تأمین مالی توسعه و تجارت و سرمایه‌گذاری را افزایش یابد. چیزی که سیستم تحت سلطه غرب در طی دهه‌های گذشته نتوانسته آن را ارائه دهد. از همین روی، جایگاه ایالات متحده به‌عنوان یک هژمون جهانی در مقایسه با آغاز قرن حاضر کمتر استوار به نظر می‌رسد. هرچند بدبینان احتمالا استدلال کنند که چین به‌تنهایی فاقد نفوذ لازم برای تغییر وضعیت موجود است، ظهور اتحادهایی مانند بریکس چالش بزرگی است. تولید ناخالص داخلی آنها که از چندین اقتصاد قدرتمند تشکیل شده است، تریلیون‌ها دلار از تولید ناخالص داخلی ایالات متحده پیشی می‌گیرد. این کشورها به طور فزاینده‌ای در برابر فشارهای خارجی غیرقابل‌نفوذ شده‌اند و از روابط تجاری بر اساس شرایط آنها حمایت می‌کنند. در راستای تزلزل سلطه دلار، کشورهای بریکس در حال بررسی گزینه‌های جایگزین هستند. درحالی‌که برزیل آشکارا خواستار ایجاد یک ارز مشترک برای تجارت درون بریکس شده است، کشورهای عضو دیگر به طور فعال تجارت با ارزهای ملی خود - که هیچ یک از آنها دلار آمریکا نیست - ترویج می‌کنند. آغاز تجارت با ارزهای کشورهای بریکس، برتری دلار را به‌شدت تهدید می‌کند. حتی بدون یک واحد پول مشترک، تکثیر ارزهای مختلف برای تجارت بین‌المللی، محیطی را برای تنوع ایجاد می‌کند. علاوه بر این، بریکس اکنون اعضای جدیدی از جمله تولیدکنندگان بزرگ نفت مانند ایران، امارات و عربستان سعودی دارد. پیوستن این کشورها به بریکس این امکان را می‌دهد تا ارز مشترک آینده خود را باقدرت نفت، مشابه پترو دلار، تقویت کند. چین، به‌ویژه، با میانجی‌گری در مذاکرات تاریخی بین ایران و عربستان سعودی در سال جاری، مهارت خود را در هدایت تنش‌های بین‌المللی نشان داده است. علاوه بر این، ایجاد بانک توسعه جدید توسط بریکس به‌عنوان موازنه‌ای در برابرنهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی عمل می‌کند که نمادی از سلطه مالی غرب بوده‌اند و بر برتری جهانی دلار در توسعه بین‌المللی تأکید کرده‌اند.
چالش‌های بریکس
در مجموع، شرایط به‌گونه‌ای است که حتی پیش‌بینی‌های قبلی را به چالش می‌کشد. پیدایش سیستم‌های مالی جایگزین توسط کشورهای بریکس که برای رقابت با نهادهای ریشه‌دار تحت رهبری غرب طراحی شده‌اند، یک تحول مهم است. بااین‌حال، مسیر جهانی که در آن این سیستم‌ها به‌عنوان جایگزین‌های واقعی جهانی ظهور کنند، مملو از چالش‌ها است. بسیاری از کشورهای بریکس با مشکلات اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، درحالی‌که ایالات متحده موفق شده روندهای رکودی را به‌آرامی طی کند. علاوه بر این، بریکس هنوز یک اتحادیه رسمی نیست و آن را در معرض اختلافات سیاسی داخلی قرار می‌دهد. ایالات متحده، علی‌رغم چالش‌های داخلی، یک نهاد اقتصادی منحصربه‌فرد باقی می‌ماند که قادر است از توان اقتصادی خود به طور منسجم استفاده کند، درحالی‌که کشورهای بریکس برنامه‌های متفاوتی دارند که ممکن است همیشه همسو نباشند. شکاف‌های ژئوپلیتیکی، مانند مناقشات سرزمینی پایدار بین چین و هند، بر پیچیدگی‌های همکاری بریکس تأکید بیشتری می‌کند. در این عصر تغییر پارادایم‌ها، یک چیز مسلم است و اینکه سلطه بی‌چون و چرای دلار احتمالا با سخت‌ترین آزمایش خود روبرو شود. این که آیا کشورهای بریکس و ائتلاف در حال گسترش آنها از متحدانشان می‌توانند با موفقیت چالش بزرگ را برای حاکمیت دلار ایجاد کنند، هنوز جای سؤال دارد که در سال‌های آینده خطوط اقتصاد جهانی را شکل خواهد داد.