سریال‌سازی مذهبی؛ درخشش دیروز، رکود امروز

گروه سینما و تلویزیون هنرآنلاین: فیلم‌‌ها و سریال‌های مذهبی به ویژه در قالب تاریخی و با محوریت زندگی و شخصیت پیامبران الهی و حضرات معصومین (علیهم السلام)، همواره با علاقه و استقبال مخاطبان رسانه ملی مواجه شده و اگر این آثار با غنای کافی و برگرفته از حقایق تاریخ اسلام و نیز به صورت هنرمندانه ساخته شود، بدون اغراق، هر سلیقه‌ای را در بین مخاطبان جذب خود می‌کند و تجربه هم همین را نشان داده است.

* «امام علی (ع)»؛ آغاز پرقدرت سریال‌سازی مذهبی

اولین پروژه مهم تاریخی و مذهبی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را می‌توان سریال «امام علی علیه السلام» دانست. سریالی که هنوز که هنوز است، مشتاقان و مخاطبان بسیاری دارد و گاهی حتی بخش هایی از آن در قالب ویدئوهایی در فضای مجازی منتشر می‌شود‌. «امام علی» اولین سریال مذهبی فاخری است که به کارگردانی داوود میرباقری تولید و در سال 1375 از سیما پخش شد.

این سریال را می‌توان یک پروژه دینی با درون‌مایه معارف اسلام سیاسی دانست که سکانس‌های ماندگار آن، همچنان برای بازخوانی و یادآوری برخی حقایق سیاسی اجتماعی دین اسلام، کارایی و جذابیت دارد.

* از «تنهاترین سردار» تا «ولایت عشق»

پس از آن بود که سریال های خوب دیگری مانند «تنهاترین سردار» و «ولایت عشق» تولید و پخش شد که به ترتیب، به بخشی از ابعاد سیاسی، اجتماعی دوران زندگی و امامت امام حسن مجتبی علیه السلام و امام رضا علیه السلام می‌پرداخت.

«تنهاترین سردار» به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده در سال 1377 از شبکه یک سیما به روی آنتن رفت. این سریال به روایت بخشی از وقایع دوران امامت حضرت امام حسن مجتبی (ع) و ماجرای پیمان صلح ایشان با معاویه و شرایط جامعه اسلامی در آن روزگار و بخشی از اتفاقات پس از شهادت ایشان می‌پردازد.

سریال «ولایت عشق» هم اثر دیگری از مهدی فخیم‌زاده است که با موضوع زندگی و زمانه حضرت امام رضا (ع) و ماجرای هجرت اجباری ایشان از مدینه به خراسان ساخته و در سال 1379 از رسانه ملی پخش شد و اتفاقا خیلی خوب مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت.

البته در این میان، باید به دو سریال «مردان آنجلس» با موضوع ماجرای اصحاب کهف و «مریم مقدس» با موضوع زندگی حضرت مریم (س) و تولد پیامبر الهی حضرت عیسی بن مریم (ع) هم اشاره کرد که هرکدام در جای خودشان، اثرگذاری مناسبی داشتند.

پس از این چند سریال، کار برجسته دیگری در سیما تولید نشد و تنها «مسافر ری» بود که به مخاطبان عرضه شد و به روایت زندگی و هجرت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) به شهر ری و اقامت و فعالیت‌های تبلیغی ایشان پرداخت.

* تحول دوباره با «یوسف پیامبر» و «مختارنامه»

پس از این چند سریال، فعالیت تلویزیون در حوزه سریال‌های مذهبی ویژه و رده یک، برای مدتی با توقف روبرو شد تا اینکه «یوسف پیامبر» به کارگردانی زنده‌یاد فرج‌الله سلحشور در سال 1387 از راه رسید و در 45 قسمت از شبکه اول سیما پخش شد. سریالی قرآنی با موضوع زندگی حضرت یوسف (ع) که با در نظر گرفتن محتوا و فرم آن، تقریبا با اطمینان می‌توان گفت که کاری هم‌تراز آن تاکنون تولید و به مردم عرضه نشده است.

دو سال بعد از کار ماندگار سلحشور، در سال 1389 کار جدید داوود میرباقری بعد از چند سال تلاش تیم تولید، به ثمر نشست و به روی آنتن رفت. سریال «مختارنامه» که به داستان قیام مختار ثقفی و انتقام خون شهدای کربلا می‌پردازد، توانست یکی از مهمترین کارهای فاخر مذهبی باشد که در کارنامه سیمای جمهوری اسلامی ایران قرار داشته است؛ به گونه‌ای که علاوه بر ایران، در برخی کشورهای مسلمان از جمله عراق نیز با استقبال چشم‌گیر مردم مواجه شد.

* چشم‌انتظاری مخاطبان برای «سلمان» و «موسی (ع)»

حالا هم تیم تولید میرباقری مشغول تولید سریال عظیم «سلمان فارسی» هستند؛ هرچند هر از چندگاهی خبرهایی درباره سنگ‌اندازی در مسیر پروژه به گوش اهالی رسانه و علاقمندان این ژانر سریال‌سازی می‌رسد که باید دید مدیران رسانه ملی چقدر برای رفع موانع پیش روی این پروژه مذهبی، همت دارند.

در کنار این پروژه، سریال «حضرت موسی (ع)» هم که جمال شورجه آن را کارگردانی می‌کرد، حالا با شدت گرفتن بیماری این کارگردان متعهد، چند سالی است که توسط ابراهیم حاتمی کیا دنبال می‌شود و باید منتظر اتمام آن بود.

* نیاز معطل مانده مخاطب امروز

البته نمی‌توان گفت که تنها سریال‌های الف ویژه مانند «امام علی(ع)»، «تنهاترین سردار»، «ولایت عشق» و «مختارنامه» از آن جهت که به صورت مستقیم‌تری به زندگی ائمه اطهار (ع) می‌پردازند، جزء کارهای مذهبی سیما محسوب می شوند، بلکه هستند سریال های دیگری که با آنها هم تاثیرات قابل توجهی در بین مخاطبان داشته‌اند؛ «معصومیت از دست رفته»، «شب دهم» و در کل بسیاری از سریال های مذهبی مناسبتی که به ویژه در ایام محرم و ماه رمضان از شبکه های مختلف سیما و در طی تمامی سالیان گذشته پخش شده است، نمونه‌هایی از این آثار هستند.

در هر صورت، نباید فراموش کرد که جامعه ایرانی، در کل جامعه‌ای دین‌باور و مذهبی است؛ بنابراین حقشان هم این است که در بین تولیدات هر سال صدا و سیما، سریال های مذهبی و فاخری برای آنها تولید و عرضه شود. بدون شک ساخت این سریال ها نه تنها در تعالی روحی و معنوی جامعه بسیار تاثیرگزار است، بلکه مخاطبان بسیاری به ویژه در مناسبت‌ها خواهد داشت. بنابراین سرمایه گذاری در ساخت سریال های مذهبی، یک سرمایه‌گذاری فرهنگی بلندمدت است‌.

اما بدون شک سریال مذهبی ویژگی هایی باید داشته باشد که در صورت رعایت نکردن آنها، نمی‌توان نتیجه دلخواه را انتظار داشت؛‌ کارهای جدیدی که ساخته می‌شود، باید زیر نظر علمای دینی و کارشناسان مذهبی نگارش شود، تا ناخواسته باعث تحریف و اشتباه نشود؛ همچنین از لحاظ حرفه ای و تخصصی نیز باید کاملا به دور از شعار و تکلف بوده و اتفاقا با زبانی ساده و قابل باور برای مخاطب سخن بگوید. از طرف دیگر، نباید ابعاد مهم درام را فراموش کرد و به روایت صرف تاریخ بدون جذابیت های داستانی بسنده کرد.

یادمان نرود که دین و آیین ما پر از مفاهیم ناب و اصیل و متعالی است که می توان بسیار خوب از آن‌ها بهره گرفت و با زبان هنر، آنها را برای مخاطب بازگو کرد.