سندرم کوشینگ چیست؟
سندرم کوشینگ نوعی اختلال هورمونی است و این عارضه زمانی روی می‌دهد که بدن به مدت طولانی، بیش از حد هورمون کورتیزول ترشح کند. کورتیزول را هورمون استرس نیز می‌نامند، زیرا به بدن کمک می‌کند تا به استرس واکنش نشان دهد. به علاوه، کورتیزول به شرایط زیر نیز کمک می‌کند:
- حفظ فشار خون
- تنظیم قند خون
- کاهش التهاب
- تبدیل غذا به انرژی
غدد فوق کلیوی یا غده‌های آدرنال، هورمون کورتیزول را تولید می‌کنند. ابتلا به سندرم کوشینگ امری نادر است. تخمین زده می‌شود که از هر یک میلیون نفر، حدود ۴۰ تا ۷۰ نفر به این عارضه مبتلا می‌شوند.
عوامل خطرزا در ابتلا به سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ اغلب در بزرگسالان، معمولاً سنین بین ۳۰ تا ۵۰ سال، دیده می‌شود، اما کودکان نیز ممکن است به این اختلال دچار شوند. تقریبا زنان، سه برابر بیشتر از مردان به این عارضه دچار می‌شوند. در افرادی که دیابت نوع ۲ داشته و سطح قند خون آنها به مدت طولانی بالاست و همچنین فشار خون نیز دارند، احتمال ابتلا به این سندرم بیشتر است. به علاوه، مصرف دارو‌های موسوم به گلوکوکورتیکوئید‌ها نیز می‌توانند احتمال ابتلا به سندرم کوشینگ را افزایش دهند.
عوارض سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ می‌تواند منجر به بروز مشکلات زیر شود:
- حمله قلبی و سکته مغزی
- لخته شدن خون در پاها و ریه‌ها
- عفونت
- پوکی استخوان و شکستگی
- فشار خون بالا
- سطح کلسترول غیر طبیعی
- افسردگی یا دیگر تغییرات روحی
- زوال حافظه یا مشکل تمرکز
- مقاومت به انسولین و پیش دیابت
- دیابت نوع ۲
اگرچه سندرم کوشینگ معمولاً قابل درمان است، اما در صورت عدم درمان می‌تواند کشنده باشد.
علائم سندرم کوشینگ
علائم و نشانه‌های سندرم کوشینگ متفاوت هستند. افرادی که به مدت طولانی، سطح کورتیزول آنها بسیار بالا بوده است، احتمالاً علائم واضح‌تری را از خود نشان می‌دهند. از جمله:
- افزایش وزن
- بازو و پا‌های لاغر
- صورت گرد و گلگون
- افزایش چربی در اطراف گردن
- قوز و برآمدگی میان شانه‌ها
- کبود شدن پوست به راحتی
- ترک خوردگی‌های وسیع و بنفش رنگ، عمدتاً روی شکم، سینه، باسن و زیر بغل
- ضعیف شدن عضلات
بیشتر بخوانید:
نسخه‌ای معجزه آسا برای کاهش استرس
قرص دروسبلا؛ موارد مصرف، تداخل دارویی و عوارض آن
سردردها از کدام بیماری‌‌ها خبر می‌دهند؟
کودکان مبتلا به سندرم کوشینگ نسبت به دیگر کودکان، اضافه وزن داشته و به کندی رشد می‌کنند. زنان ممکن است مو‌های زائد زیادی در صورت، گردن، قفسه سینه، شکم و ران خود داشته باشند و همچنین ممکن است دوره قاعدگی در آنها نامنظم یا متوقف شود. به علاوه، مردان ممکن است دچار کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ شوند.
علت ابتلا به سندرم کوشینگ
شایع‌ترین علت بروز سندرم کوشینگ، استفاده طولانی مدت از گلوکوکورتیکوئید‌های شبیه به کورتیزول است. این دارو‌ها برای درمان بیماری‌هایی همچون آسم، روماتیسم مفصلی و لوپوس استفاده می‌شوند. گلوکوکورتیکوئید‌ها اغلب برای درمان درد به مفصل تزریق می‌شوند. همچنین از این دارو‌ها پس از پیوند اعضا نیز استفاده می‌شود.
به علاوه، برخی افراد به این دلیل که بدن آنها کورتیزول زیادی تولید می‌کند، ممکن است به این سندرم مبتلا شوند. انواع مختلفی از تومورها از جمله تومور غده هیپوفیز، تومور غدد فوق کلیوی و تومور‌های نابجا در ریه، لوزالمعده، تیروئید و تیموس می‌توانند باعث ترشح بیش از حد کورتیزول در بدن شوند.
نحوه تشخیص سندرم کوشینگ
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک یا سندرم متابولیک، شبیه به علائم سندرم کوشینگ هستند. از این رو تشخیص این عارضه می‌تواند دشوار باشد. برای تشخیص سندرم کوشینگ، پزشک ابتدا شما را معاینه فیزیکی کرده و درباره علائم و دارو‌های مصرفی از شما سوال خواهد کرد. سپس پزشک ممکن است برای شما آزمایش ادرار، بزاق و خون تجویز کند. معمولاً پزشک برای تأیید تشخیص، از آزمایش‌های زیر استفاده می‌کند.
- جمع آوری ادرار ۲۴ ساعته و اندازه گیری کورتیزول آزاد در ادرار: در این آزمایش، ادرار بیمار به مدت ۲۴ ساعت جمع آوری می‌شود تا میزان کورتیزول موجود در آن اندازه گیری شود.
- تست کورتیزول بزاق در اواخر شب: در این آزمایش، میزان کورتیزول موجود در بزاق اندازه گیری می‌شود. به طور معمول، تولید کورتیزول پس از خواب کاهش پیدا می‌کند. در حالی که اگر مبتلا به سندرم کوشینگ باشید، سطح کورتیزول کاهش پیدا نخواهد کرد.
- تست فرونشانی دگزامتازون: در این آزمایش، بیمار در ساعت ۱۱ شب یک قرص دگزامتازون با دوز پایین مصرف می‌کند و سپس در صبح آزمایش خون می‌دهد. گاهی اوقات نیز، بیمار هر ۶ ساعت و به مدت ۴۸ ساعت، دگزامتازون مصرف می‌کند. سپس، ۶ ساعت پس از آخرین دوز، آزمایش خون گرفته می‌شود. به طور معمول، سطح کورتیزول در خون پس از مصرف دگزامتازون افت می‌کند. اگر سطح کورتیزول افت نکند، می‌تواند نشان دهنده سندرم کوشینگ باشد.
زمانی که آزمایش خون نشان دهد که بدن شما بیش از حد کورتیزول دارد، پزشک ممکن است آزمایشی به نام تست هورمون آزاد کننده دگزامتازون-کورتیکوتروپین (دگزامتازون-CRH) را برای شما تجویز کند.
- تست دگزامتازون-CRH: این آزمایش نشان می‌دهد که آیا کورتیزول اضافی در بدن ناشی از سندرم کوشینگ است یا چیز دیگر. برخی افراد ممکن است به طور نامنظم، سطح کورتیزول آنها بالا رود که این حالت در افرادی مشاهده می‌شود که دچار افسردگی یا اضطراب هستند، الکل زیاد می‌نوشند، قند خون آنها اغلب بالاست یا چاقی مفرط دارند؛ بنابراین از ترکیب این آزمایش با تست فرونشانی دگزامتازون برای تشخیص سندرم کوشینگ از سندرم شبه-کوشینگ استفاده می‌کنند.
نحوه تشخیص علت سندرم کوشینگ
پس از تشخیص سندرم کوشینگ، پزشک از آزمایش‌های دیگری برای تشخیص علت بروز این عارضه استفاده خواهد کرد. دانستن علت این عارضه برای انتخاب بهترین نوع درمان بسیار مهم است.
آزمایش خون
ابتدا باید میزان هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) در خون اندازه گیری شود. اگر سطح ACTH پایین باشد، احتمالاً به علت تومور غدد فوق کلیوی است.
اگر میزان ACTH طبیعی یا بالا باشد، احتمالاً علت آن، تومور هیپوفیز یا تومور‌های نابجا در ریه، لوزالمعده، تیروئید و تیموس است؛ بنابراین پزشک از دیگر آزمایش‌های خون مانند تست تحریک CRH و آزمایش سرکوب دگزامتازون با دوز بالا (HDDST) برای تشخیص تومور هیپوفیز از تومور‌های نابجا استفاده می‌کند.
اگر میزان ACTH طبیعی یا بالا باشد، احتمالاً علت آن، تومور هیپوفیز یا تومور‌های نابجا در ریه، لوزالمعده، تیروئید و تیموس است؛ بنابراین پزشک از دیگر آزمایش‌های خون مانند تست تحریک CRH و آزمایش سرکوب دگزامتازون با دوز بالا (HDDST) برای تشخیص تومور هیپوفیز از تومور‌های نابجا استفاده می‌کند.
دیگر آزمایش‌ها
پزشک همچنین ممکن است از آزمایش‌های تصویری مانند سی تی اسکن و ام آر آی یا نمونه برداری از سینوس پتروزال برای تشخیص تومور هیپوفیز از تومور‌های نابجا استفاده کند.
درمان سندرم کوشینگ
درمان این عارضه بستگی به علت آن دارد و ممکن است شامل جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی یا دارو‌های کاهش دهنده کورتیزول باشد. اگر این عارضه به علت استفاده طولانی مدت از گلوکوکورتیکوئید‌ها باشد، پزشک ممکن است به تدریج میزان مصرف داروی مورد نظر را کاهش داده یا در صورت امکان، نوع دارو را تغییر دهد.
۱. تومور غده هیپوفیز
شایع‌ترین درمان برای این نوع تومور استفاده از جراحی است که معمولا به میزان ۹۰ درصد موفقیت آمیز است. پس از برداشته شدن تومور، غده هیپوفیز به میزان کافی هورمون آدرنوکورتیکوتروپین تولید نخواهد کرد و در نتیجه غدد فوق کلیوی نیز کورتیزول کافی تولید نمی‌کنند. از این رو، پزشک به مدت ۶ تا ۱۸ ماه برای شما داروی کورتیزول تجویز خواهد کرد.
اگر جراحی موفقیت آمیز نباشد، پرتودرمانی گزینه دیگری است. پس از پرتودرمانی، سطح کورتیزول ممکن است تا چند سال به حالت عادی بازنگردد. در این شرایط، پزشک دارو‌هایی را برای شما تجویز خواهد کرد.
اگر جراحی موفقیت آمیز نباشد، پرتودرمانی گزینه دیگری است. پس از پرتودرمانی، سطح کورتیزول ممکن است تا چند سال به حالت عادی بازنگردد. در این شرایط، پزشک دارو‌هایی را برای شما تجویز خواهد کرد.
۲. تومور‌های نابجا در ریه، لوزالمعده، تیروئید و تیموس
اولین انتخاب برای درمان این نوع تومورها، جراحی است. اگر تومور سرطانی باشد، ممکن است به شیمی درمانی یا پرتودرمانی هم نیاز داشته باشید. به علاوه، از دارو هم برای کاهش سطح کورتیزول استفاده خواهد شد.
۳. تومور غدد فوق کلیوی
جراحی تومور غدد فوق کلیوی رایج‌ترین روش درمانی است. اگر مجبور شوید هر دو غده را بردارید، در این شرایط باید تا آخر عمر دارو‌هایی برای جایگزینی کورتیزول و دیگر هورمون‌های تولید شده در غدد فوق کلیوی، مصرف کنید.
