قلعه خرگوشی یکی از همان ۹۹۹ کاروانسرایی است که به دستور شاه‌عباس صفوی و توسط معمارهای ندوشنی ساخته‌شده ولی دهه شصت و در تقسیمات جدید کشوری به اردکان ملحق شد که موجب نارضایی مردم منطقه ندوشن شده است. این کاروانسرا شامل صفه‌ها، حجره‌ها و اصطبل است. سردر آن دارای دوطبقه که طبقه دوم شاه‌نشین است. در داخل رباط هجده صفه وجود دارد، صفه بزرگ‌تر و صفه دیگری که در قسمت جنوبی قرار دارد و دارای محراب و نماز گاه است. در چهارگوشه رباط، چهار مدخل برای ورود به طویله دیده می‌شود و مخزن آب به‌صورت آب‌انبار در وسط رباط ساخته‌شده است. موقعیت بکر این کاروانسرا باعث شده که اکنون یکی از رصدگاه‌های کشور به شمار رود. متأسفانه به دلیل کم‌توجهی به این بنای تاریخی پایه‌ها و دیواره‌های سنگی کاروانسرا به‌مرورزمان در حال تخریب است و سودجویان ضربات مهلکی بر پیکره این بنا ارزشمند وارد کرده‌اند.
بودجه‌ای اختصاص نیافت
تقریبا ۷ سال پیش، تعدادی افراد سودجو با تخریب و سرقت کتیبه سردر کاروانسرای قلعه خرگوشی اردکان که به خط خطاط مشهور عصر صفوی، استاد علیرضا عباسی منقوش است، ضربه‌ی محکمی دیگری بر پیکر نحیف این میراث تاریخی ایران وارد کردند. سارقان پنج قطعه از قطعات میانی این کتیبه ۱۵ قطعه‌ای را از جای بیرون آورده و به دیواره اطراف آن نیز آسیب وارد کردند. هرچند بعداً این کتیبه و قطعات باز پس گرفته شد، اما دیگر قابل‌برگشت به بدنه‌ی بنا نبود.
معاون میراث فرهنگی استان یزد می‌گوید: اداره میراث فرهنگی، سال ۹۵ و ۹۶ اعتبار مرمت و بازسازی کاروانسرای قلعه خرگوشی را رقم ۲۰۰ میلیون تومان پیش‌بینی کرد ولی بودجه‌ای بدان تخصیص پیدا نکرد. حال در سال ۹۷، ما ۵۰۰ میلیون تومان برای مرمت این بنا پیش‌بینی کرده‌ایم که امیدواریم از محل اعتبارات استانی و ملی تأمین شود.
ساشا ریاحی مقدم در پاسخ به این سؤال که اداره میراث فرهنگی استان یزد، طی سال‌های اخیر چه اقدامی جهتِ جلوگیری از نابودی این بنای تاریخی انجام داده، گفت: طرحِ مرمت و بازسازی این بنا از سوی میراث فرهنگی استان یزد تهیه‌شده و به تصویب نیز رسیده است.
معاون میراث فرهنگی استان یزد با اشاره به تأخیر سه‌ساله تخصیص اعتبارات برای عملیاتی شدن این طرح، گفت: میراث فرهنگی، سال ۹۵ و ۹۶ اعتبار مرمت و بازسازی این کاروانسرا را رقم ۲۰۰ میلیون تومان پیش‌بینی کرده بود ولی علی‌رغمِ اینکه این اعتبار مصوب شده بود، بودجه‌ای بدان تخصیص پیدا نکرد. حال در سال ۹۷، ما ۵۰۰ میلیون تومان برای مرمت این بنا پیش‌بینی کرده‌ایم که امیدواریم بودجه آن از محل اعتبارات استانی و ملی تأمین شود. بااین‌وجود با توجه به شرایط و وضعیت اقتصادی کشور نمی‌توان به‌یقین گفت که آیا امسال هم این بودجه تخصیص پیدا می‌کند یا خیر. ولی این طرح جزو اولویت‌های ماست.
او گفت: تا چند سال پیش، کاروانسرا تحت تصرفِ افرادی بود که آن را تبدیل به آغل گوسفند کرده بودند و محل نگهداری احشام شده بود. طی اقدامی کاروانسرا تخلیه و بازسازی شد و ما چندین کامیون کود حیوانی ازآنجا بیرون بردیم. سپس عملیات استحکام‌بخشی پایه‌ها و مرمت‌های اضطراری آن انجام شد. این کاروانسرا به دلیلِ فاصله‌ای که با شهر اردکان دارد، سرکشی به آن سخت است که همین امر کار را برای مرمتگران سخت می‌کند. مضاف بر اینکه جاده‌ی مناسبی هم ندارد.
در جستجوی سرمایه‌گذار
ریاحی، این کاروانسرا را ازجمله جاذبه‌های گردشگری شهرستان اردکان دانست و افزود: یکی از پتانسیل‌های کاروانسرای قلعه خرگوشی همین دوری آن از شهر و آلودگی است. بازدیدکنندگان در آنجا می‌توانند یک گردشگری پاک داشته باشند و بدون هیچ نور مصنوعی، ستارگان را در آسمان شب رصد کنند. این کاروانسرا برای فعالیت‌های مکمل گردشگری بی‌نظیر است.
او درخصوص درخواست‌های متعدد برای سرمایهگذاری بخش خصوصی در این کاروانسرا بیان داشت: در حال حاضر، ما به دنبال یک سرمایه‌گذار هستیم. چندین درخواست هم برای سرمایهگذاری داشته‌ایم و امیدواریم این سرمایه‌گذارها در مرمت بنا مشارکت کنند. این درخواست‌ها باید توسط کمیته‌ی سرمایهگذاری اداره کل استان بررسی شود و هرکدام که شرایط مناسب‌تری از نظر تغییر کاربری بنا و پشتوانه‌ی مالی داشتند، انتخاب خواهند شد. ما کاروانسراهای دیگری هم مشابه وضعیت جغرافیاییِ این کاروانسرا داشته‌ایم که الآن سرمایه‌گذاران در آنجا دارند کار می‌کنند.
معاون میراث یزد افزود: با توجه به کاربری اصلی کاروانسرا صددرصد کاربری آینده‌ی آن اقامتی خواهد بود ولی فعالیت‌های مکمل گردشگری آن، با توجه به عمارت کاروانسرا و محیط پیرامونش، قطعا می‌تواند متنوع باشد. او با اشاره به تصرف کاروانسرا از سوی برخی افراد عنوان کرد: رباط قلعه خرگوشی، جزو میراث فرهنگی شهرستان اردکان به ثبت رسیده است اما اردکان و میبد بین این مرز سیاسی یک مقدار مشکل‌دارند. افرادی از سال‌‌ها پیش این بنا را تصرف کرده بودند. به این خاطر، بنا مشکل حقوقی پیداکرده و پرونده‌های آن در دست بررسی است. این مسئله کمی پروژه‌ی مرمت را به تعویق انداخته است. ولی این افراد هیچ‌گونه مالکیتی روی کاروانسرا ندارند چراکه اغلب این کاروانسراها، جزو بناهای عام‌المنفعه بوده‌اند.
