از زمانی که به عنوان مدیر شبکه آموزش سیما مشغول به کار شدید، این شبکه چقدر توانسته در راستای اهداف و مأموریت‌هایی که برای آن در نظر گرفته شده عمل کند و موفق باشد؟ ارزیابی شما از عملکرد این شبکه تلویزیونی چیست و نقاط مثبت و منفی کنونی‌اش را در چه می‌دانید؟
این اولین گفت‌وگوی من از زمان آمدنم به شبکه آموزش سیماست و این مصاحبه با جام‌جم را به فال نیک می‌گیرم. شبکه آموزش سیما در سال‌های 81 و 82 ابتدا به صورت آزمایشی و بعد رسمی کار خودش را آغاز کرد. در واقع راه‌اندازی شبکه آموزش یک اتفاق بزرگ در نقشه رسانه‌ای کشور محسوب می‌شد و بر مبنای بحث جنبش نرم‌افزاری و سند نهایی آموزش کشور و نیز نیازی که کشور در اوایل دهه 80 احساس می‌کرد، شبکه آموزش به میدان آمد. راه‌اندازی این شبکه یک رخداد بزرگ بود که توانست نقشه رسانه‌ای سازمان صدا و سیما را تکمیل کند. شبکه برای مدتی در فرازهای مختلف در حوزه‌های فرهنگ و ادب، علم، آموزش‌های رسمی و درسی و آموزش‌های غیررسمی و مهارت‌ها در سطح کشور تاثیر جدی داشت. اما این نکته را هم در نظر داشته باشیم که به دلایل مختلف، جهشی که با راه‌اندازی این شبکه اتفاق افتاد، در ادامه مسیر از قدرت یکسانی برخوردار نشد. گاهی با فراز مواجه بود و گاهی با فرود. البته این فراز و فرود اقتضای یک شبکه رسانه‌ای است و حرکت‌های هر شبکه تصویری فراگیر، سینوسی است. چیزی که من در خصوص وضعیت امروز شبکه می‌گویم، این است که شبکه آموزش سیما یک بار دیگر به فراز حرکت سینوسی خودش برمی‌گردد.
دلیل این اوج نگرفتن چیست؟ اصلی‌ترین دلایل عدم پیشرفت شبکه را در چه می‌دانید؟
این که چرا هنوز نتوانسته‌ایم به آن نقطه اوج برسیم را باید از سه منظر نگاه کرد. منظر اول، دلایل درون‌رسانه‌ای و درون‌سازمانی است. منظر دوم، دلایل ملی و برون‌سازمانی و منظر سوم که به نظرم مهم‌ترین رکن است را باید ذات این حرکت بدانیم.
درخصوص دلایل درون‌رسانه‌ای، شبکه آموزش سیما که با درخشش راه‌اندازی شد، در دوره‌های مختلف گرفتار مسائل گوناگون مالی شد. در واقع این گرفتاری‌ها از نیمه دوم دهه 80 تا امروز نه‌تنها گریبان این شبکه، بلکه گریبان کل سازمان صدا و سیما را گرفت و در شبکه‌های تازه‌تأسیس و بویژه شبکه‌هایی که در اصطلاح رسانه‌ای «پلی‌اوت» نیستند، بیشتر احساس می‌شود. منظورم شبکه‌هایی است که برنامه‌سازی و استودیوهای تولید و پخش دارند.
در حوزه دلایل برون‌سازمانی، عدم توجه کافی دستگاه‌ها و سازمان‌های متولی فرهنگ و آموزش در نقشه جامع خودشان به توسعه رسانه‌ای، اصلی‌ترین دلیل است. این نهادها به توسعه رسانه‌ای خود به شکل متوازن بی‌توجهی نشان داده و به دلیل اشراف نداشتن به نقشه فرهنگی رسانه‌ای، در فرآیند کوچک‌رسانه‌های جدید گم شده‌اند. آنها به دلیل برداشت‌های مقطعی در زمان‌هایی تصور کردند که می‌توانند از این ابررسانه صوتی و تصویری فاصله بگیرند و لذا با این برداشت ناقص نه به میکرو رسانه‌ها رسیدند و نه در ابررسانه جایی پیدا کردند. این شبکه‌ها، هم توفیق شبکه و هم خودشان را کم کردند. امروزه بزرگ‌ترین مشکل ما در حوزه‌های مختلف، مشکلات مالی و روبنایی اقتصادی نیست؛ بلکه فرهنگ اقتصاد و مهارت و آموزش است. جامعه ما امروزه با بحران مهارت و آموزش مواجه است و برای این‌که بتواند از این بحران گذر کند باید به توسعه رسانه‌ای بیندیشد.
و منظر سوم به چه صورت اثرگذار است؟
در توسعه رسانه‌ای ما هیچ‌وقت به نقطه پایان نمی‌رسیم و همواره نسبت به دیروز کمی برتر و نسبت به فردا کمی کمتریم. با توجه به تغییرات روزافزونی که در همه عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی اتفاق می‌افتد، همواره برای فردا
کار بیشتری داریم. ویژگی جامعه مدرن این است و متخصصان رسانه معتقدند که باید نسبت به این تغییرات لحظه‌ای مراقب بود. امروزه دیگر تنها رکن آموزش ما آموزش‌های رسمی نیست، بلکه یادگیری از اهمیت برخوردار است و زمانی اتفاق می‌افتد که فرد بتواند مهارتی داشته باشد.
در بخشی از صحبتتان به مسائل مالی اشاره کردید و این انتقادی است که این روزها به بسیاری از شبکه‌ها وارد می‌شود. این روزها ضریب زیاد برنامه‌های کنکور را در شبکه شاهدیم که بی‌شک اسپانسرهای جدی هم دارند. توجیهتان برای این قضیه چیست؟
به نکته مهمی اشاره کردید. زمانی که نظام آموزش رسمی کشور به هر دلیلی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای آموزش‌پذیرنده‌ها باشد، آموزش‌های ثانویه شکل می‌گیرند و گریزی از این قضیه نیست. اگر نظام آموزش رسمی کشور نظامی مبتنی بر اقناع و ایجاب و کفایت باشد، دیگر نظام‌های ثانوی شکل نخواهند گرفت. شکل‌گیری این نهادها و نظام‌ها، یکی از اشکال اثبات ناکارآمدی در نهاد رسمی است و وقتی این اتفاق در بطن جامعه چند میلیونی دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان رخ می‌دهد، نظام رسانه‌ای برای پاسخگویی وارد عرصه می‌شود و برنامه‌سازی می‌کند و بالا بردن مهارت‌های آموزشی را رواج می‌دهد. با این حال باز این سوال مطرح است که چرا این آموزش‌ها در نظام رسمی آموزشی ما به قدر کفایت وجود ندارد؟ اخیرا وزارت آموزش و پرورش و شخص دکتر بطحایی با حساسیت تمام این موضوع را پیگیری کرده‌اند که ناکارآمدی‌های آموزش کشور را تبدیل به کارآمدی کنند. راه‌اندازی مدرسه‌های مهارت‌محور هم در این راستا قابل تعبیر است. البته گستردگی شبکه آموزشی ملی و بحران‌های از پیش ساخته و حتی نهادینه شده آنچنان است که برای رسیدن به این هدف مهم دکتر بطحایی، یعنی مدرسه‌محوری از همه ابعاد، همه باید کمک کنیم و نباید آموزش و پرورش را در این تغییر چرخه تنها بگذاریم.
و در سازمان صدا و سیما ساز و کار و نظارتی بر ساخت این برنامه‌های آموزشی وجود دارد؟
مدتی است در تلاش برای احیای شورای آموزش سازمان صدا و سیما، برای تمرکز بیشتر و ساماندهی دوباره برنامه‌های آموزشی هستیم. با دکتر میرباقری، معاون سیما هم صحبت کرده و پس از ارائه نکات، موافقت ایشان را گرفته‌ایم تا محوریت برنامه‌ریزی برای برنامه‌های آموزشی، با مرجعیت شبکه آموزش سیما باشد.
از جمله دلایلی که برای پخش برنامه‌های آموزشی و کنکوری ذکر می‌شود، این است که همه مخاطبان و دانش‌آموزان دسترسی یا بضاعت مالی این آموزش‌های خصوصی را ندارند و رسانه از این طریق آموزش رایگان در اختیارشان قرار می‌دهد. شما آموزش‌هایی را که در این شبکه ارائه می‌شود برای دانش‌آموزان کافی می‌دانید؟
رسانه به تعبیر صحیح آن یک دانشگاه عمومی است و ما به دنبال این هستیم که در وهله اول درست اندیشیدن، تمرکز و مهارت‌های فکری فرد را بالا ببریم. پس هدفمان حل مسائل نیست؛ بلکه آموزش شیوه حل مسائل است. ما در شبکه هفت سیما به عنوان شبکه آموزش یک شعار محوری داریم: «مردم، آموزش، مهارت» و خلاصه این سه کلمه «مام» است؛ به عبارتی ما شبکه مادر فرهنگی- آموزشی کشور هستیم. دکتر علی‌عسکری رئیس محترم سازمان
در رهنمودهای خود برای این شبکه بر مهارت‌محوری و حرکت برای توسعه جامعه مهارت‌مدار تاکید جدی کرده‌اند. از منظر ایشان شبکه هفت سیما باید با محوریت و مرجعیت مردم، نگرانی‌های عمومی نسبت به بی‌مهارتی در نسل جوان و کارنابلدی را تا حد زیادی برطرف کند. شبکه آموزش به تعبیر ریاست سازمان شتاب‌دهنده علمی - مهارتی کشور است. البته ما در راستای این رویکرد به دنبال استفاده از تجربیات کشورهای پیشرفته در این خصوص مثل کشور آلمان و نیز بین‌المللی شدن ارتباطات برنامه‌ای شبکه آموزش هستیم. این شبکه باید به عنوان شتاب‌دهنده رسانه‌ای عمل کند و این شرح وظایف ما را تعریف می‌کند.
شبکه آموزش در دوره‌هایی برنامه‌های موفقی داشته که خیلی هم رویکرد آموزشی نداشتند. در دوران کنونی چرا تعداد برنامه‌های موفق کم است و برنامه‌های شاخص سال‌های گذشته چون رادیو هفت، مشاعره و قند پهلو را به شبکه برنمی‌گردانید؟
برنامه‌های شاخصی که اشاره کردید، همه در حوزه آموزش‌های عمومی و یادگیری مهارتی بودند، نه آموزش رسمی. یادگیری یک حوزه عمومی است و به شکلی غیرمستقیم آموزش می‌دهد و حمل فرهنگی می‌کند. ما در دوره جدید قرار است بازشاخص‌سازی کنیم و برنامه‌های شاخص در قالب‌های نوتعریف در شبکه ایجاد می‌شوند. البته این قضیه نیازمند نوسازی هم هست و برنامه‌ای که یک دهه قبل موفق بوده، لزوما نمی‌تواند در شرایط امروز هم موفق باشد.
از حرف‌هایتان این‌طور برداشت می‌کنم که خودتان هم موافق هستید شبکه در شرایط کنونی با نوعی سستی مواجه است و برنامه‌های آن جذابیت لازم را ندارند؛ درست است؟
این مقدمه بلند شدن ماست. ما روی باند پرواز و در انتظار اوج گرفتن هستیم و باید همه باهم برخیزیم. نیاز جامعه امروز ما، شبکه مهارت است و تصمیم داریم ضمن معرفی مدل‌های مهارتی موفق، خودمان هم موفق‌تر از قبل باشیم.
