نگاهی به دریاچه ارومیه از گذشته تاکنون

دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین دریاچه‌های بسیار شور جهان، زمانی با مساحت حدود ٥هزار کیلومترمربع طی دو دهه گذشته دچار بحران کم‌آبی شده است. آرتمیا سخت پوست کوچکی است که در آب‌های بسیار شور زندگی می‌کند. این سخت‌پوست غذای برخی از پرندگان مهاجر را تشکیل می‌دهد و در صنعت آبزی‌پروری نقش مهمی در تغذیه و پرورش میگو، ماهیان خاویاری، ماهیان زینتی و انواع آبزیان دارد. آرتمیا اورمیانا گونه منحصربه‌فردی از آرتمیا در این دریاچه زندگی می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که افزایش مصرف آب در حوضه آبریز، خشکسالی‌های متوالی و گرم شدن هوا عوامل اصلی کاهش سطح آب دریاچه هستند. دریاچه ارومیه به‌عنوان دومین دریاچه بسیار شور بزرگ جهان دارای اهمیت زیادی است. این دریاچه سال ١٣٥٠ توسط کنوانسیون رامسر به‌عنوان تالاب دارای اهمیت بین‌المللی معرفی و  سال ١٣٥٥ توسط یونسکو به‌عنوان ذخیره‌گاه بیوسفر شناخته شد. نتایج نشان‌دهنده روند معنی‌دار افزایش دما و کاهش منطقه‌ای بارندگی در سراسر حوضه آبریز است. آزمایشات همچنین یک کاهش عمومی در میزان جریان آب حوضه را نشان می‌دهند که در ایستگاه‌های پایین‌دست مشهود‌تر است.سال ١٣٧٨، بخشی از آب زرینه‌رود به‌عنوان منبع اصلی آب دریاچه در جنوب که بیش از ٥٠‌درصد ورودی سالیانه را تامین می‌کند، برای تامین آب آشامیدنی شهر تبریز (بزرگترین شهر حوزه با ٧٧/١‌میلیون نفر جمعیت) تغییر جهت داده شد. سیمینه رود و رودخانه گدار ٣٥‌درصد آب دریاچه را تامین می‌کنند. بیشتر آب این رودخانه‌ها توسط سدهای مخزنی یا انحرافی برای آبیاری، تامین آب آشامیدنی، تولید برق و مصارف صنعتی مورد مصرف قرار گرفت. به علاوه، چندین پروژه سدسازی و تامین آب درحال حاضر در دست مطالعه و ساخت هستند. همچنین آب‌های زیرزمینی توسط چاه‌های غیرقانونی درحال مصرف‌شدن بوده و سفره آب زیرزمینی در حوضه آبریز حدود ٢ متر کاهش یافته است. این امر می‌تواند میزان ورود آب به دریاچه را از طریق آب زیرزمینی و چشمه‌ها کاهش دهد، ولی بزرگی این اثر اندازه‌گیری نشده است.باوجود این تغییرات در میزان بارندگی و دما به نظر می‌رسد مشکل آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اغلب ساخته بشر و عدم‌مدیریت، کارایی پایین آبیاری و گسترش کشاورزی محصولات دارای مصرف بالای آب است که منجر به مصرف آب بیشتر از ظرفیت قابل دسترس در حوضه آبریز شده است.کاهش سطح آب دریاچه ارومیه تاثیر منفی شدیدی روی جنبه‌های فیزیکی نظیر شور شدن زمین‌ها، کاهش تنوع محصولات کشاورزی، نابودی باغات و مراتع، افزایش آلودگی منابع آبی و محیط‌های روستایی داشته است، همچنین بیشترین اثر منفی کاهش سطح آب روی ابعاد اجتماعی و اقتصادی شامل کاهش اشتغال در بخش‌های غیرکشاورزی، درآمد روستاییان، تنوع شغلی و غیره بوده است.به طور خلاصه، مدیریت باید سطح آب دریاچه ارومیه را تا ١٢٧٤متر یعنی سطح اکولوژیکی بالا ببرد تا اکوسیستم را احیا کرده و کارایی تالاب‌ها و جزایر را بازگرداند. تلاش اصلی باید در جهت کاهش مصرف آب در حوضه آبریز صورت گیرد تا از تخریب بیشتر منابع آب جلوگیری شود. برای رسیدن به چنین سطحی، مدیریت کشاورزی باید کشاورزان را به سوی کشت محصولات دارای مصرف آب کم سوق دهد و کنتور آب در تمام چاه‌های آب حوضه آبریز نصب شود. این یک کار بزرگ است و همکاری بین بخش‌های مختلف و مشارکت ذینفعان برای ایجاد راه‌حل‌های پایدار ضروری است.