حمله خرس و پلنگ به مناطق شهری شمال ایران

علت پرسه زدن برخی از وحوش نظیر گونه ارزشمند پلنگ در حوالی روستاهای حاشیه جنگل های مازندران به گفته کارشناسان امر به دلیل دخل و تصرف به قلمرو زیستگاهی، حذف غذای این حیوان به ویژه گرازها و در نهایت گرسنگی است.

 

هنگامی که زیستگاه های حیات وحش در همه جای کشور عزیزمان ایران به ویژه در استان گردشگری مازندران امنیت خود را با چالش های گوناگون نظیر جنگل خواری، کوه خواری، معدن کاوی، ساخت و سازها و قاچاق چوب از دست دهد، حیوان به علت احساس ناامنی، زیستگاه را ترک می‌کند و این اتفاق در ۵۰ سال اخیر بر سر وحوش آمده است که جمعیت آنان یکی پس از دیگری در حال کاهش و حتی در فهرست انقراض قرار گرفته‌اند.

 

تاسف بیشتر این که در این سالها، وحوش هم در کنار قامت بلند درختان، زخمی ترین عضو جنگل های شمال شده اند و زیستگاه های آنان از عفریت خشکسالی ها گرفته تا جهالت آدمی در این دنیای مدرن و زخم گلوله های سربی شکارچیان، عجیب در رنج است.

 

درد است که به خبرهای تکراری تلف شدن گونه های حیات وحش عادت کرده ایم و تن جنگل و قلمرو زیستگاهی وحوش همچنان از تکرار بی تدبیرها و نبود نظارت های قانونمند و زخم تیر و تبر دستان ناپاک غرق در اندوه است، آه! تا کی باید این روایت تلخ و تاریک جنگل را شنید؟

 

ای جنگل، ای انبوه خاطرات دیرین، سکوت و شکوه گذشته ات را می خواهیم و روزی که بر سفره سبز رنگین مهربانی ات می نشینیم آرزو داریم بدون غم باشی؛ از درد ننالی و مرثیه ای از داستان نعش وحوش و زخم بر قامت بخشنده ات را برای من نخوانی.

 

در همه جای ایران به ویژه شمال کشور - مازندران- هنگامی که عاشقانه پای به عرصه های جنگلی می گذاری، پرونده قطور چالش ها و ظلم های رفته بر این اکوسیستم زنده را می بینی که چنان در قبضه رفتارهای دروغین آدمی غمین شده که گویی فریاد یاری خواندت را کسی شنوا نیست.

 

افزایش تلفات وحوش به ویژه گونه های در حال انقراض فصل غم انگیز دیگر بوم سازگان ها و اکوسیستم های ایران است که هر از گاهی با حیل گوناگون و یا با شلیک یک گلوله به پلنگی بی پناه و یا زنده گیری آنها در صدر خبرهای محیط زیستی رسانه های ایران قرار می‌گیرد.

 

در آخرین این موارد غم انگیز، در بیستم آبان امسال در پی گزارش های مردمی مبنی بر مشاهده ردپای یک قلاده پلنگ در حوالی روستای کت گش بخش کجور نوشهر، محیط بانان با همراهی نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی منطقه پس از اعزام به محل، این حیوان را زنده گیری و به قفس های تعبیه شده انتقال دادند که به گفته دامپزشک معتمد سازمان حفاظت محیط‌ زیست براثر التهاب خونریری‌دهنده ناشی از آسیب و عفونت تلف شد.

 

همچنین در اواخر آبان حضور یک قلاده خرس قهوه ای در کنار یک رستوران در چالوس بسیار خبر ساز شده بود و پس از آن دهم آذرماه ورود خرس مادر و توله هایش در خانه های ییلاقی روستای ورزنه مازندران مورد توجه رسانه ها قرار گرفت.

 

آری - پلنگ از سویی نگران و دلتنگ مامن خود است، حال آهوان خوب نیست، شیون کل و بز روز افزون است، آسمان شاهد فریاد گرازان از خشونت هجوم انسان است، صدای روز افزون شیلک گلوله های سربی دیوار سکوت زیستگاه های حیات وحش را می شکند، دسته های وحوش با چشمان گرسنه در حاشیه روستاهای همجوار جنگل در خیال بره ای گم شده می گردند و با هزاران تاسف باید گفت منظومه غم انگیز تهدید و تصرف و خشونت انسان به طبیعت مازندران همچنان ادامه دارد.

 

برخی از کنشگران محیط زیست معتقدند احداث جاده‌ها و ساخت‌ و سازها، بهره‌برداری از معادن، بهره‌برداری غیرمجاز، چرای دام و دیگر چالش های یادشده باعث تخریب زیستگاه‌ها، انقراض برخی گونه‌ها و در نهایت کاهش جمعیت و نابودی حیات وحش می‌شود. پدرم می گفت ۵۰ سال پیش در برخی روستاهای مازندران علاوه بر خرس، گراز و گرگ - گونه پلنگ وجود داشت و می دیدند اما در زمان حاضر خبری از این ها در هر منطقه ای نیست.

 

آنان می گویند ساخت‌ و سازها عامل جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها هستند و موجب تجاوز به حریم حیوانات می‌شوند، به عنوان نمونه ویلاسازی در استان‌های شمالی کشور باعث شده جنگل‌ها کارکرد خود را برای حیات وحش از دست بدهند.

 

در این شرایط حیات وحش یا از بین می‌روند و یا با مهاجرت برای رسیدن به یک زیستگاه امن با هزاران خطر در مسیر مواجه می‌شوند، در بعضی موارد حتی فضای امنی برای خود پیدا نمی‌کنند و تلف خواهند شد.

 

خروج وحوش از عرصه های طبیعی و فیلم های منتشر شده در شبکه های اجتماعی از آنان در غرب مازندران به تاکید برخی از کنشگران محیط زیست به نشانه ازدیاد جمعیت و رونق زندگی آنها نبوده بلکه به خاطر تخریب و تهدید زیستگاه ها است، نباید پنداشت که هم چیز در این حوزه گل و بلبل است و حیات وحش اوضاع مطلوب دارند.

 

برآیند زندگی حیات وحش در زیستگاه‌های مازندران و تغییر نگرش از همزیستی به دشمنی و حذف این گونه های محیط زیست به طور قطع در دهه آینده خبری از جمعیت حیات وحش نخواهد بود و زندگی انسان هم با مخاطرات زیادی مواجه خواهد شد.

 

طبق آخرین گزارش اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) اکنون نام ۷۴ گونه جانوری در ایران در فهرست قرمز قرار دارد که خطر انقراض آن ها را تهدید می کند که برخی از این گونه های وحوش مربوط به استان مازندران است.

 

به گفته صاحبنظران امر برای حفظ محیط زیست اول باید زیستگاه‌های وحوش حفاظت شوند چرا که تخریب و از بین رفتن زیستگاه‌ها به از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری منجر خواهد شد که جبران ناپذیر خواهد بود.

 

بنا به اعلام اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران، ۲۴ درصد وسعت این استان جزو ۲۱ منطقه چهارگانه محیط زیست است که شامل بیش از ۵۰۰ هزار هکتار تحت مدیریت این اداره کل اداره می شود.

 

مناطق چهارگانه محیط زیست شامل پارک ملی، اثر طبیعی ملی، ‌پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده است. مازندران دارای پارک های ملی شاهدژ، ‌پابند و نیز پناهگاه حیات وحش میانکاله، ‌سمسکنده و دشت ناز، ‌دو دانگه و چهار دانگه و فریدونکنار است. آثار طبیعی ملی این استان شامل خشکه داران تنکابن، ‌ قلل سه گانه علم کوه کلاردشت، تخت سلیمان، سیاه کوه و دماوند و همچنین دیگر مناطق حفاظت شده است.

 

طبق آمار موجود سازمان حفاظت محیط زیست، جمعیت گونه های دیگر مثل کل و بز و قوچ و میش کشور نیز کاهش یافته است. جمعیت گونه های برجسته ما مثل کل، بز، قوچ، میش و گورخر طبق همین آمار حدود ۲۰۰ هزار راس در کشور برآورد می شود. این آمار در مقایسه با جمعیت های اواخر دهه ۱۳۳۰ به کمتر از یک پنجم رسیده است.

 

به تاکید کنشگران محیط زیست این چالش بر حلقه های دیگر زنجیره غذایی حیات وحش تاثیر منفی گذاشته است و سبب شده گوشتخوارانی مانند یوزپلنگ شرایط نگران کننده ای داشته باشند که جمعیت این گونه رو به کاهش است.

 

پلنگ ایرانی که نام علمی آن ' پنترا پاردوس تولیانا Panthera pardus tulliana ' و نام انگلیسی آن هم ' پرشین لئوپارد Persian Leopard ' است، بزرگ ترین یا یکی از بزرگ ترین زیرگونه‌های پلنگ است که بومی غرب آسیا محسوب می شود که جمعیت آن که بنا بر برخی آمارها از ۵۰۰ قلاده برآورد می‌شود در استان‌های شمالی مشاهده شده است.

 

جنگل های شمال و مازندران یکی از بزرگترین زیستگاه‌های پلنگ ایرانی است که تاکنون بر اساس گزارش محیط زیست بیش از یکصد قلاده آن با شیوه ردزنی شناسایی شدند.

 

تخریب زیستگاه عامل نابودی وحوش

 

کنشگر محیط زیست در غرب مازندران با تاکید بر ضرورت حفاظت همه جانبه از زیستگاه های حیات وحش این استان گفت: بزرگترین عامل نابودی حیات وحش در کشورمان تخریب فلمرو زیستگاهی آنان است.

 

غلامرضا محبت در گفت و گو با ایرنا اظهارکرد: در زمان حاضر در علاوه بر حفاظت قلمرو زیستگاهی حیات وحش باید مشارکت مردم در حفاظت از محیط زیست و همزیستی با وحوش را جدی گرفت.

 

 

وی با اشاره به اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران یادآور شد: این اصل قانون اساسی وظیفه حفاظت محیط زیست را همگانی می داند یعنی مردم برای حفاظت از این عرصه ها باید مشارکت کنند تا شرمنده نسل های آینده نباشیم.

 

این کارشناس و کنشگر محیط زیست خاظرنشان کرد: باید از مردم خواست که برای حفاظت از محیط زیست بیش از پیش مطالبه گری کنند چرا که حفاظت از گونه های حیات وحش ضرورتی است اجتناب ناپذیر.

 

محبت معتقد است که آمارهای ارایه شده مربوط به جمعیت حیات وحش کشور که گفته می شود سیر صعودی دارد باید بعد از پایش علمی این اظهارنظر مطرح شود طوری نباشد که این آمارها تاثیر منفی در جامعه داشته باشد و در این ارتباط باید خوش بینی افزایش آمارها را کنار گذاشت.

 

 

 

چرا حیات وحش را باور نمی کنیم

 

۳۰ هزار هکتار از منطقه حفاظت‌ شده البرز مرکزی به همراه ۲ رودخانه حفاظت ‌شده سردآبرود به طول ۶۶ کیلومتر و چالوس به طول ۷۸ کیلومتر در شهرستان چالوس قرار دارد که زیستگاه مرال، پلنگ، خرس، شوکا، قرقاول و کل و بز است و گونه های گیاهان منحصر به ‌فرد دارد.

 

کنشگر محیط زیست در غرب مازندران به تلف شدن یک قلاده پلنگ یادشده در بخش کجور نوشهر اشاره و اضافه کرد : پلنگ دست بردار نبود، گرسنگی فشار آورده بود، مامن هم ندارد، سرانجام آن را با دام زنده گیری کردند و به علت شدت جراحت تلف شد، متولیان امر و مردم از خودشان نپرسیدند که علت خروج این گونه در حال انقراض از زیستگاه خود چه بود؟ ما انسانها چه بی انصافیم اگر وحوش در قلمروشان آسوده زندگی کنند کاری به روستاییان ندارند و هرگز از قلمروشان بیرون نخواهند آمد، چرا حیات وحش را باور نمی کنیم.

 

تعارض انسان و حیات وحش چالش روز افزون

 

در همین پیوند، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ضمن ابراز نگرانی از تهدید جدی امنیت جانی گونه های ارزشمند حمایت شده به ویژه پلنگ گفت : علت پرسه زدن این گونه ارزشمند در حوالی روستاها به خاطر دخل و تصرف به قلمرو زیستگاهی، حذف غذای این حیوان به ویژه گرازها و در نهایت گرسنگی است.

 

روح الله اسماعیلی افزود: یکی از مباحث مهم این بخش بحث تعارضات انسان و حیات وحش است که خسارت حیوانات در معرض خطر انقراض و حمایت شده از جمله پلنگ است که به استحضار عموم برسانیم که به این مهم توجه کنند.

 

وی تصریح کرد: به طور حیوانات مثل گونه پلنگ اگر در تقابل با انسانها قرار گیرند و یا تهدیدی از جانب انسانها به آن ها بشود به انسانها آسیب می زنند، که باید همه برنامه های مربوط اعم از زیستگاه ها و تامین تغذیه آن ها را رعایت کنیم.

 

این مقام مسوول تصریح کرد : ما هم به جهت ورود به زیستگاه این حیوان و هم غذای آن که به طور عمده گراز است که و با شکار این حیوان غذای موردنیازپلنگ را کم می کنیم و این حیوان به ناچار به مراکز پایین دست و جوامع انسانی که خسارت وارد می کند.

 

معاون اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران ادامه داد : این سازمان برای حفاظت از این گونه ها ظرفیتی ایجاد کرد یعنی صندوق حمایت کشاورزی با صندوق ملی محیط زیست تفاهم نامه ای ایجاد کردند که کلیه خسارت های از سوی حیوانات به مزارع و جوامع انسانی وارد می شود از طریق بیمه پرداخت می کند و انتظاری که از مردم این حیواناتی که در معرض انقراض هستند را آسیبی به آن وارد نکنند.

 

جنگل‌های هیرکانی در مازندران به گفته جمعی از کنشگران حوزه محیط زیست یک موزه طبیعی است که صدها گونه جانوری را در خود جای داده است که در ۴۰ سال اخیر تا امروز با معدن‌کاوی‌های گسترده و ساخت و سازهای بی رویه و جنگل خواری های بی پایان در حال نابودی است. این چالش در واقع زیستگاه های حیات وحش را با تهدید جدی مواجه کرده است.

 

 

به گفته آنان با عملیات اکتشاف معادن از ادوار مختلف تا امروز در برخی از نقاط این عرصه های طبیعی که به گفته کنشگران زیست محیطی بهترین زیستگاه گوزن مرال در شمال و پلنگ و خرس است با تهدید جدی مواجه شده است.

 

سوالی که علاقه مندان محیط زیست می پرسند این است که چرا با وجود این که جمعیت وحوش رو به کاهش بوده و قلمرو زیستگاهی آنان همچنان تهدید و تخریب و تصرف می شود جلوی آن گرفته نمی شود؟ اگر تیغ قانون برنده باشد هیج کسی حتی رانت ها و باندها نمی توانند جنگل و کوهستان را مکدر کنند.

 

مهرعلی ابراهیمی دیگر کنشگر محیط زیست غرب مازندران معتقد است در بخش حفاظت از عرصه های جنگلی به ویژه زیستگاه های حیات وحش قانون باید به نحو شایسته اجرا شود، گفت: اگر قانون بدون هر کم و کاستی اجرا می شد امروز شاهد این همه چالش ها و دغدغه های محیط زیستی در مازندران و در کشور نبوده ایم.

 

وی تصریح کرد: اگر گوش شنوایی بود و نظارت دقیق می شد امروز از شیون وحوش از عرصه های مازندران خبری نبود امروز عرصه های طبیعی از شکار بی‌رویه و آتش سوزی ها و دخل و تصرف طبیعی گرفته تا اعمال خشونت های گوناگون با چالش های عدیده ای مواجه است.

 

ابراهیمی با بیان این که منطقه حفاظت شده به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، دشت، محیط‌های آبی و کوهستان اطلاق می‌شود که از لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران وحشی و یا حفظ و احیای رستنی‌ها و وضع طبیعی آن دارای اهمیت خاصی بوده و تحت حفاظت قرار می‌گیرد، گفت: امروز این مناطق در مازندران با چالش های متعددی روبرو هستند که باید برای رفع آن تدابیر ویژه ای اندیشید.

 

وی به عنوان مثال تصریح کرد: طبق گفته صاحب نظران امر گراز از شکارهای اصلی و مورد علاقه پلنگ مازندران است که به خاطر شکارهای غیرقانونی تعداد آنها در جنگل های هیرکانی کم شده و این چالش زمینه خروج پلنگ از قلمرو زیستگاهی را فراهم کرده است.

 

به اعتقاد کنشگران محیط زیست رفع تدبیرها نباید این گونه باشد که آن مسوول اداره ای در مازندران بعد از حمله ور شدن پلنگ به دام های روستایی گفته بود این آمادگی وجود دارد غرامت خسارت های وارد شده به دامداران در صورت در ارایه مدارک مستند به سازمان محیط زیست پرداخت خواهد شد.

 

اگرچه این توجهات به خسارت دیدگان حمله وحوش از منظری خوب است اما راه درمانش این است که قانون حفاظت از عرصه های طبیعی کشور به معنای واقعی اجرا شود تا متخلفان و متصرفان جرات تاخت و تاز، تصرف، معدن کاوی، جنگل خواری، کوه خواری، ساحل خواری و قاچاق و قطع درختان در این عرصه ها را نداشته باشند تا همه گونه های حیات وحش در زیستگاههایشان در امنیت کامل و بدون دغدغه به زندگی خود ادامه دهند و فریاد واسفاها سر ندهند.

 

 

سازمان حفاظت محیط زیست طبق تعاریف و معیارهای جهانی، ایران را به چهار طبقه شامل پارک های ملی، آثار طبیعی ملی، منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش تقسیم کرد که در مجموع ۹۳ منطقه حفاظت شده در کشور وجود دارد. به نوعی ۱۰.۵ درصـد مسـاحت کشور بـه مناطـق حفاظت شـده اختصـاص دارد تـا در ایـن مناطـق زیسـتگاه های گیاهی و جانوری کشـور حفظ و حراسـت شـوند و کارکـرد آنهـا در اصـل حفاظـت از گیـاه، جانور و اکوسیسـتم بوده اسـت.

 

آن طور که کنشگران محیط زیست می‌گویند محیط زیست استان قربانی منافع و مقاصدی شده است که بعضا حتی در پوشش منافع ملی به تخریب و تهدید زیست بوم‌های این سرزمین انجامیده است، خطری که با دست اندازی دستان ناپاک و ادامه روند تغییرات اقلیمی می‌تواند در آینده تیر خلاصی باشد بر پیکر زیستگاه‌های مهم حیات جانوری در مازندران.

 

در پایان باید این نکته را بیان کرد که گرچه انسان به عنوان خلیفه الهی برگزیده شده و به اذن خداوند دارای قدرت تصرف در بسیاری از مخلوقات دیگر را دارد اما نباید فراموش کرد که همگی مخلوق خداوند هستیم و ذات باری تعالی همانقدر که نسبت به انسان ها رئوف و مهربان است نسبت به سایر مخلوقات نیز همین رحمت واسعه را دارد و بی رحمی و قساوت در مورد طبیعت و جانداران دیگر طبق روایات زمینه ساز دوری انسان از رحمت الهی و گرفتاری در غضب الرحمن خواهد شد.

 

شهرستان نوشهر با داشتن حدود ۲۲۰ هزار هکتار منطقه حفاظت شده البرز مرکزی و برخورداری از گونه های حیات وحش نظیر مرال، شوکا، کل بز، خرس قهوه ای، پلنگ، قرقاول، کبک دریایی و معمولی در غرب مازندران واقع است