نبض کُند استارتاپ‌ها در اقتصاد بیمار

نگار علی-خبرنگار: فرید، یکی از فعالان ایرانی بازار ارز دیجیتال است؛ او می‌گوید ریزش بی‌سابقه ارزش ریال در یک سال گذشته و سرعت‌گرفتن آن در ماه‌های اخیر ریسک سرمایه‌گذاری دلاری در بازارهای مالی را به‌شدت بالا برده‌ است.

اما تنها این اقتصاد بیمار نیست که حیات سرمایه‌گذاران بازارهای مالی و استارتاپ‌های فعال در این حوزه را به خطر انداخته‌ است؛ تصمیم‌های ناگهانی برای برخورد با استارتاپ‌ها، وضعیت بغرنج اینترنت و فیلترینگ گسترده دست به دست یکدیگر داده‌اند تا فرار سرمایه از کشور و مهاجرت استارتاپ‌ها و فعالان این حوزه را سرعت بخشند.

برخورد‌های ناگهانی با استارتاپ‌‌ها و عدم اجرای سیاست‌های راه‌گشا در حالی حیات این کسب‌وکارهای کوچک در فضای آنلاین را به خطر انداخته ‌است که نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی دارند؛ آنها شغل ایجاد می‌کنند، نوآوری را تحریک می‌کنند، رقابت را افزایش می‌دهند و سرمایه‌گذاران را جذب می‌کنند. در سالی که گذشت دو بار شاهد تعطیلی یکی از بزرگ‌ترین استارتاپ‌‌های فعال در بستر اقتصاد دیجیتال کشور بودیم و این موضوع بهانه‌ای شد تا با مرتضی افقه، استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز گفت‌وگویی داشته باشیم و علت‌ وقوع این اتفاقات و تأثیری که بر اقتصاد کشور دارند را دریابیم.

پیشی‌گرفتن ایدئولوژی از اقتصاد

مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد کلان، در گفت‌وگو با «فن‌زی» معتقد است برای اینکه آثار رشد به اکثریت مردم برسد، باید از بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط حمایت بیشتری شود و یا کمتر مورد آزار و اذیت قرار گیرند و بستر فعالیت آنها فراهم شود. به گفته او استارتاپ‌‌ها این توانایی را دارند که موتور‌های قدرتمند رشد اقتصادی کشور باشند چراکه از افراد دانشمند، باتجربه و مبتکر شکل می‌گیرند و به عبارتی نخبگان کشور وارد این فضا می‌شوند؛ از طرف دیگر این بنگاه‌های کوچک اقتصادی به‌شدت در فرایند اشتغال‌زایی نقش دارند؛ در نتیجه استارتاپ‌‌ها از دو جنبه رشد اقتصادی و رشد توأم با اشتغال و کاهش فقر و نابرابری در اقتصاد کشور اثرگذار هستند.

افقه در ادامه با اشاره به اینکه استارتاپ‌‌ها از فضای ضد تولید و ضد توسعه دور نیستند، اعلام می‌کند: «نزد دولت، ایدئولوژی و گرایش‌های سیاسی، اولویت بیشتری نسبت به کاهش فقر و نابرابری و پیشرفت اقتصادی دارد و برخورد‌های ناگهانی با استارتاپ‌‌ها نیز دلایل ایدئولوژیک دارند. تا زمانی که مسائل ایدئولوژیک و سیاسی در ذهن تصمیم‌گیران اولویت بیشتری در مقایسه با مسائل اقتصادی، از جمله کاهش فقر، نابرابری و افزایش رفاه دارد، وضعیت به همین منوال است. در این مسیر استارتاپ‌‌هایی که بنیه قوی‌تری دارند، جان سالم به در می‌برند، اما استارتاپ‌‌های کوچک‌تر ممکن است هر لحظه در برابر مزاحمت‌های دولتی رو به نابودی بروند و به شکل فردی یا جمعی از کشور خارج شوند و در کشور دیگری فعالیت خود را از سر گیرند».

استاد دانشگاه شهید چمران اهواز در ادامه می‌گوید: «تقدم اولویت‌های ایدئولوژیک حتی موجب شده که استارتاپ‌‌ها تعریف دقیقی در اقتصاد کشور نداشته باشند. سرعت پیشرفت در جهان به قدری بالا است که به یک‌باره ارزهای دیجیتال در حال جایگزین‌شدن پول به معنای رایج هستند و کشورهای در حال توسعه مانند ایران و ساختارها و سازمان‌های دولتی آنها باید آماده شوند تا از این پیشرفت‌ها در ساختار خود نیز بهره جویند، اما از آنجا که رفاه و پیشرفت از اولویت‌های دولتمردان نیست و چنگ‌زدن به درآمدهای نفتی تا به امروز کفایت می‌کرده‌ است، متصل‌شدن تولید به تفکر و نوآوری‌های افراد اولویت نیست و در نتیجه دولتمردان و مسئولان به سمت سرعت‌دهنده‌های رشد اقتصادی کشور و تسهیل روند کار آنها نیز می‌روند. گفتنی است که در اقتصاد تولید معطوف به کالا و خدمات است و از آنجا که ارزهای دیجیتال تسهیل‌کننده فعالیت‌های اقتصادی در بخش خدمات هستند، باید به آنها نگاه تولیدی شود».

جدا از برخورد‌های ناگهانی با استارتاپ‌‌های حوزه ارز دیجیتال، تعریف‌نشدن آنها به صورت شفاف در سیستم پولی کشور، همواره فعالان این حوزه را با بحران‌هایی مواجه کرده‌ است. فرید که یکی از فعالان این حوزه است، می‌گوید: «بانک، استارتاپ‌‌های حوزه ارز دیجیتال را به رسمیت نمی‌شناسد و حتی برای گرفتن دسته‌چک نیز اشتغال شما در این بنگاه‌های کوچک اقتصادی را نمی‌پذیرد».

اوضاع نابسامان بازار رمز‌های دیجیتال

برای درک بهتر آنچه بر استارتاپ‌‌های حوزه ارز دیجیتال می‌گذرد، با امید ساعی، کارشناس ارز دیجیتال و مدیر استارتاپ‌ ناژو، به گفت‌وگو پرداختیم. او از نبود قوانین و مقرارت مشخص بر این بازار می‌گوید و به «فن‌زی» توضیح می‌دهد: «در کشور ما شفاف‌سازی در خصوص ارزهای دیجیتال و فارکس صورت نگرفته‌ است؛ ارزهای دیجیتال و فارکس نه ممنوع و غیرقانونی هستند و نه مجاز و قانونی».

او در ادامه می‌گوید: «اشخاص حقیقی در کشور می‌توانند مدرک معامله‌گری ارزهای دیجیتال یا بازار جهانی فارکس را از سازمان فنی و حرفه‌ای که زیر نظر سازمان جهانی کار است، اخذ کنند. اما ارگان‌های دولتی و سایر حوزه‌های آموزشی در کشور این مدرک را به رسمیت نمی‌شناسند».

ساعی در ادامه با اشاره به اینکه ارگان‌های دولتی دانش کافی در این حوزه ندارند، اعلام کرد: «زمانی که یک استارتاپ‌ فعال در این حوزه می‌خواهد قراردادی با یکی از ارگان‌های دولتی برای گسترش فعالیت خود منعقد کند به در بسته می‌خورد؛ خیلی از ارگان‌های دولتی استارتاپ‌‌های فعال در حوزه ارز دیجیتال و فارکس را با شرکت‌های هرمی اشتباه می‌گیرند و این فقر اطلاعات در نهایت منجر به قفل‌شدن روند رشد استارتاپ‌‌های این حوزه می‌شود و از طرف دیگر نقش‌آفرینی آنها در اقتصاد را کمرنگ می‌کند».

دلار پرواز کرد، اما سقف تراکنش‌های ریالی درجا می‌زند

این فعال حوزه ارزهای دیجیتال در ادامه و درباره مشکلاتی که در توسعه کسب‌وکار با آن مواجه هستند؛ می‌گوید: «ما برای واریز پول به حساب صرافی‌ها محدودیت 200 میلیون تومانی داریم. اگر می‌خواهید 200 میلیون تومان به حساب یک شخص حقیقی انتقال دهید، باید مدارکی را تهیه کرده و به بانک ارائه کنید، اما در حال حاضر ارزش دلاری 200 میلیون تومان بسیار پایین است و در نسبت با دو سال گذشته که رشد دلار بیش از 100 درصد بوده، سقف انتقال پول به اندازه کافی رشد نکرده‌ است».

او در ادامه اعلام می‌کند: «از طرف دیگر حتی برای انتقال پول نمی‌توانیم کار اصلی که خرید و فروش رمزارز است را عنوان کنیم و در بانک تعریف‌شده نیست؛ معمولا بانکداران توصیه می‌کنند که فرم را با عناوینی همچون خرید و فروش سکه پر کنیم».

اینترنت دمار از روزگار معامله‌گران ایرانی درآورده است

ساعی در ادامه با اشاره به اینکه بیشترین مشکلی که در حوزه کاری ما وجود دارد، به اینترنت باز می‌گردد، می‌گوید: «بازار فارکس ماهیت معامله‌گری دارد و بازار ارزهای دیجیتال ماهیت سرمایه‌گذاری. در کل هزاران شاخه دارند که می‌توان در آنجا بدون سرمایه اولیه درآمد کسب کرد و به خودی خود یک راه ارزآوری به کشور هستند. متأسفانه اما ما در کشورمان چیزی تحت عنوان اینترنت نداریم. اینترنت خود به خود بدون هیچ پاسخ‌گویی قطع و حقوق فردی که در کشور ما معنایی ندارد نقض می‌شود».

او در ادامه با اشاره به اینکه خیلی از صرافی‌ها و حتی وبسایت‌های آموزشی در این حوزه فیلتر هستند، توضیح می‌دهد: «شما یک معامله‌ای را باز می‌کنید بدون آنکه بتوانید قطعی اینترنت، کندی اینترنت و یا حمله به فیلترشکن‌ها را پیش‌بینی کنید. معامله شما ممکن است تا 10.000 دلار ارزش داشته باشد و تا قبل از اینکه حد سود و یا ضرری برای آن تعیین کنید، ناگهان فیلترشکن قطع و حساب شما بلاک می‌شود یا اینترنت قطع می‌شود و دست شما به جایی بند نیست؛ اگر این معاملات اصطلاحا معاملات «فیوچرز» باشد، حساب شما صفر می‌شود و تمام سرمایه خود را از دست می‌دهید».

استارتاپ‌‌ها نیاز به تغییر ذهنیت حاکمیت دارند

تمام آنچه از زبان فعالان استارتاپی کشور گفته شد، حاکی از آن است که مسئولان درک درستی از دنیای فناوری نوین و مفهوم استارتاپ‌ ندارند و بخشی از رویکرد ایدئولوژیک با این حوزه به‌ این موضوع باز می‌گردد. باید گفت که مسئولان نسبت به اصطلاحاتی مانند جامعه پلتفرمی، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و اقتصاد اشتراکی مشکوک می‌شوند و آن را نماد غرب‌زدگی تلقی می‌کنند در صورتی که باید گفت استارتاپ‌‌ها کاتالیزوری برای رشد اقتصادی در سطح جهانی و محلی هستند؛ ارزشی که استارتاپ‌‌ها ایجاد می‌کنند تقریبا با تولید ناخالص داخلی اقتصاد G7 برابری می‌کند. درحالی‌که رشد استارتاپ‌‌ها هسته اصلی بقای آنها است، توسعه مسئولانه برای آنها به همان اندازه مهم است. همان‌طور که گفته شد استارتاپ‌‌ها نیاز به تغییر ذهنیت حاکمیت برای پذیرش فناوری‌ها و ایده‌های خود دارند؛ از نحوه ورود آنها به بازار گرفته تا نحوه همکاری با سازمان‌های دولتی و خصوصی.