زبان اشاره چیست؟ تاریخ روز جهانی در تقویم1403+ آموزش و تاریخچه

آشنایی با زبان اشاره

زبان اشاره (sign language) معنا را از نظر دیداری انتقال می دهد و کاملا از جمله زبان‌های طبیعی محسوب می‌شود. زبان اشاره از لحاظ ساختاری از زبان گفتار متمایز است. به طور کلی مشخص نیست که چه تعداد از این زبان‌ها در سراسر جهان وجود دارد( زبان اشاره بین المللی، زبان اشاره کره ای، زبان اشاره ایرانی و...) اما ظاهرا هر کشوری زبان اشاره بومی خود را دارد حتی بعضی از کشورها بیش از یک زبان اشاره دارند. 

تاریخچه زبان اشاره

یکی از اولین سوابق مکتوب درباره زبان اشاره کتاب «کراتیلوس» نوشته افلاطون و مربوط به قرن ۱۵ قبل از میلاد است. سقراط نیز در این باره می‌گوید اطلاعات زیادی در مورد زبان‌های اشاره تاریخی قبل از قرن ۱۹ وجود ندارد و اطلاعات موجود درباره آن‌ها محدود به سیستم‌های انگشت‌نگاری معروف به حروف دستی است که اختراع شدند تا کلمات زبان گفتاری را به زبان اشاره منتقل کنند.

به‌ نظر می‌رسد اولین الفبای دستی توسط «پدرو پونس دی لئون» توسعه یافته است.

مدرسه کودکان ناشنوا

کلرک به ایالات‌متحده‌آمریکا رفت و سال ۱۸۱۷، به همراه «توماس هاپکینز گالودت» مدرسه ناشنوایان آمریکایی را پایه نهاد. این مدرسه که در واقع قدیمی‌ترین مدرسه دائمی ناشنوایان در ایالات‌متحده است در «وست هارتفورد کانکتیکات» قرار دارد و امروزه حدود ۱۷۴ دانش‌آموز در آن مشغول به فراگیری دانش هستند.

بنیانگذاری مدرسه ناشنوایان در ایران

روزنامه دنیای اقتصاد در شماره ۵۰۴۱ مورخ ۱۳۹۹/۰۹/۴ نوشته است: میرزا جبار عسگرزاده که به جبار باغچه‌بان شهرت داشت مبتکر آموزش ناشنوایان در ایران، پایه‌گذار آموزش و پرورش پیش‌دبستانی و از پیشگامان شعر و ادبیات کودکان بود. در واقع اولین مولف و ناشر کتاب کودک در ایران به حساب می‌آید و از سال ۱۳۰۷ با وجود دشواری‌هایی که وجود داشت چاپ کتاب‌های ویژه کودکان را با نقاشی‌هایی که خودش می‌کشید، آغاز کرد.

نوش‌آفرین انصاری نویسنده و پژوهشگر علوم کتابداری درباره او می‌گوید: میرزا جبار عسگرزاده انسانی بسیار کوشا، قوی، مقاوم و مطمئن بود. در سفری که جبار باغچه‌بان از تبریز به تهران می‌رفت، انگشتان پایش یخ می‌زند و بعدها انگشتانش را قطع می‌کنند، اما او از پای نمی‌نشیند که این نشان‌دهنده شخصیت بسیار قوی اوست.

خبرگزاری فارس از زبان سیدرضاقلی شهیدی که روزگاری دانش‌آموز جبار باغچه‌بان بود نوشته است: خیلی از افراد به باغچه‌بان می‌گفتند چرا مدرسه کر‌و‌لال‌ها را ایجاد کرده است و به او پیشنهاد می‌دادند که در دانشگاه درس بدهد اما باغچه‌بان می‌گفت عاشق دانش‌آموزان کر و لال هستم. آن زمان باغچه‌بان خیلی تحت فشار بود و حتی وزارت فرهنگ قبول نمی‌کرد که به او مکانی برای مدرسه دهد و می‌خواستند او استعفا دهد اما باغچه‌بان به‌دلیل علاقه‌ای که به بچه‌ها داشت، ماند.

ثمین باغچه‌بان دختر جبار باغچه بان در کتاب «چهره‌هایی از پدرم» نوشته است: پدرم تا آن روزها هیچ‌وقت فراشی برای آموزشگاهش استخدام نکرده بود. خودش، هم مدیر، هم یگانه آموزگار، هم فراش آموزشگاهش بود. هر روز کلاس را خودش جارو و گردگیری می‌کرد. روزهای جمعه هم حیاط نسبتا بزرگ آموزشگاه را آب و جارو می‌کرد. حیاط آموزشگاه دو، سه تا درخت خرمالو، یک درخت انگور و یک چنار داشت. از آن چنارهای خیلی بلند و تناور و پُر شاخ و برگ. یکی از روزهای جمعه‌ پاییز بود. هوا داشت رو به سردی می‌ر‌فت. پدرم پا برهنه و با زیرشلواری توی حیاط بود. حیاط را آب و جارو کرده بود، اما کارش تمام نمی‌شد، چون باد می‌زد و برگ‌های زرد چنار از شاخه‌ها کَنده می‌شدند و مثل شاپرک‌های درشت و طلایی به زمین می‌نشستند. پدرم باید این برگ‌ها را هم جمع می‌کرد، اما نمی‌شد با جارو و خاک‌انداز از پس این ‌همه برگ برآمد. برای جمع کردن برگ‌ها، با یک مقوای خیلی بزرگ‌ برگ‌ها را باد می‌زد. برگ‌ها در یک گوشه‌ای روی هم تل می‌شدند. بعد آنها را جمع می‌کرد و می‌ریخت توی سطل، اما تا می‌آمد که به خانه برگردد، باد دیگری می‌وزید و برگ‌های دیگری را به زمین می‌ریخت. او هم با همان روش آنها را جمع می‌کرد. اما مثل اینکه هوای پاییزی‌ آن روز، از سر به سر گذاشتن با پدرم خوشش می‌آمد. تا پدرم بادبزن و خاک‌اندازش را کنار می‌گذاشت، باد دیگری شاخه‌ها را می‌تکاند. برگ‌های دیگری به زمین می‌ریختند و مثل یک گله موش بازیگوش، در باد به این طرف می‌دویدند. پدرم با بادبزن و خاک‌اندازش آنها را دنبال می‌کرد، اما نمی‌توانست آنها را بگیرد. آن روز هوا بازی درآورده بود. هوای آفتابی یک‌هو برگشت. ابری شد. پدرم هنوز داشت با برگ‌ها کلنجار می‌رفت. من توی اتاق بالایی، پشت پنجره نشسته بودم و تماشا می‌کردم. به خودم می‌گفتم «چرا نباید پدرم پول داشته باشد و یک فراش استخدام کند؟» و یک‌هو بغضم گرفت.

زبان اشاره در جهان

همبستگی بین زبان‌های گفتاری و زبان اشاره پیچیده و بسته به زبان گفتاری غالب مورد استفاده در هر کشور متفاوت است. به‌عنوان مثال، در نیوزلند، استرالیا، بریتانیا، کانادا و ایالات متحده زبان غالب زبان انگلیسی است با این حال زبان اشاره آمریکایی (ASL) که در ایالات‌متحده و بخش انگلیسی‌زبان کانادا استفاده می‌شود در واقع از زبان اشاره فرانسوی گرفته شده است. این زبان هیچ ارتباطی با زبان اشاره نیوزلند، استرالیا و انگلستان ندارد. با این حال در رویدادهای بین‌المللی مانند جلسات فدراسیون جهانی ناشنوایان از زبان اشاره بین‌المللی استفاده می‌شود که قبلاً به‌عنوان گستونو شناخته می‌شد.

 تاریخچه روز جهانی زبان اشاره

مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۲۳ سپتامبر را به‌عنوان روز جهانی زبان اشاره اعلام کرده است تا آگاهی از اهمیت زبان اشاره در تحقق کامل حقوق بشر افراد ناشنوا را افزایش دهد. پیشنهاد این روز از سوی فدراسیون جهانی ناشنوایان که متشکل از ۱۳۵ انجمن ملی ناشنوایان است مطرح شد و با حمایت ۹۷ کشور عضو سازمان ملل متحد و اجماع در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۷ به تصویب رسید.

روز جهانی زبان‌های اشاره مناسبتی است که با گرامیداشت همه زبان‌های اشاره به تفاوت‌های جالب توجه موجود میان ناشنوایان در سراسر دنیا ادای احترام می‌کند و آگاهی عمومی درباره آن‌ها را افزایش می‌دهد. این مناسبت یکی از جدیدترین رویدادهایی است که در جهان گرامی داشته می‌شود و نخستین بار سال ۲۰۱۸ برگزار شد. دلیل تعیین این تاریخ نیز هم‌زمانی آن با تاریخ تأسیس فدراسیون جهانی ناشنوایان در سال ۱۹۵۱ بود؛ سازمانی حمایتی که یکی از اهداف اصلی آن حفظ زبان اشاره و فرهنگ ناشنوایان به‌عنوان پیش نیاز احقاق حقوق بشر افراد ناشنوا است.

قطعنامه‌ای که این روز را تأیید می‌کند اذعان دارد دسترسی زودهنگام به خود زبان اشاره و خدمات ارائه‌شده به این زبان، از جمله آموزش با کیفیت موجود در زبان اشاره، برای رشد و توسعه افراد ناشنوا، همچنین برای دستیابی به اهداف توسعه مورد توافق بین‌المللی حیاتی است. این قطعنامه اهمیت حفظ زبان اشاره به‌عنوان بخشی از تنوع زبانی و فرهنگی را به رسمیت می‌شناسد و بر اصل " هیچ چیز در مورد ما بدون ما نیست" تأکید دارد.

زبان‌ شناسی اشاره

در شرایط‌ های زبان شناختی، زبان‌های اشاره مانند هر زبان شفاهی علی‌رغم درک اشتباه رایجی که آن‌ها زبان‌های واقعی نیستند، غنی و پیچیده هستند. زبان شناسان حرفه‌ای زبان‌های اشارهٔ زیادی را مطالعه کردند و دریافتند که آن‌ها همهٔ اجزای زبان شناختی را دارا هستند که مانند زبان‌های واقعی نیاز به طبقه‌بندی شدن دارند.

کلمات در زبان اشاره

زبان‌های اشاره تقلیدی نیستند - به مفهوم دیگر، اشارات قراردادی هستند، اغلب اختیاریند و الزاماً ارتباط عینی با کلمه مرجعشان ندارن.، بیشتر زبان‌های گفتاری نام‌آوا نیستند. در حالیکه تصویرگری در زبان‌های اشاره سازمان یافته تر و گسترده‌تر از زبان‌های گفتاریست، تفاوت قطعی نیست. و نه تصویر عینی از یک زبان بیانی هستند. گرامرهای پیچیدهٔ زبان خود را دارا هستند، و قابل استفاده برای بحث کردن در مورد هر موضوعی هستند، از ساده و غیر انتزاعی گرفته تا پیچیده و انتزاعی زبان‌های اشاره مثل زبان‌های گفتاری از قسمت‌های ابتدایی و بی‌معنی به قسمت‌های با معنی سازماندهی می‌شوند. عناصر یک اشاره عبارتند از:

• تکان دست‌ ها (یا شکل دست‌ها)
• جهت‌شناسی (یا جهت کف دست)
• موقعیت (یا محل تلفظ)
• حرکت و علامت‌های غیردستی (یا حالت صورت)

خصوصیات زبانشناسی معمول در زبان‌های اشاره ناشنوایان دسته‌بندی گسترده‌ای دارند، درجه بالایی از صرف و تفسیر موضوعی نحو. بسیاری از ویژگی‌های زبانشناسی منحصربه‌فرد از توانایی زبان‌های اشاره برای تولید معنی در قسمت‌های مختلف میدان دید به‌طور هم‌زمان ظاهر می‌شوند. برای مثال، گیرنده یک پیام اشاره می‌تواند معانی را که توسط دست‌ها، حالت چهره و حالت بدن در یک لحظه بوجود می‌آیند، بخواند. این یک مقایسه‌است با زبان‌های شفاهی که در آن صداهایی که کلمات را می‌سازند، اغلب متوالی‌اند.

مخترع زبان ناشنوایان کیست؟

جرونیمو کاردانو که یک پزشک ایتالیایی در سده شانزدهم بود می خواست علائمی بسازد که ارتباطی با اشیاء مورد اشاره داشتند و از این طریق به ناشنوایان آموزش دهد.

در سده هجدهم، یک فرانسوی به نام شارل دولوپه -که او هم تپل بود- نوعی زبان علامتی ابداع کرد. این زبان، روش جدیدی بود برای استفاده از مجموعه حرکات سنتی دست و بازو به شکلی که بیان‌کننده فکر شخصی باشند. در سده هفدهم، یک الفبای انگشتی، مشابه الفبای مورداستفاده کر و لال‌های امروزی، ابداع شد.

تا هشتادوپنج سال پیش، طرز ارتباط گرفتن با دیگران را از طریق علائم دستی، حالات چهره و الفبای انگشتی می‌آموختند. به بیان دقیق‌تر، کر و لال‌ها می‌توانستند در هر دقیقه تا ۱۳۰ کلمه را هجی کنند. اما بسیاری از آموزگاران و مربیان کر و لال‌ها، به مخالفت با استفاده از زبان علامتی و الفبای انگشتی برخاسته‌اند. آن‌ها معتقدند که استفاده از این وسایل، کر و لال‌ها را از ارتباط برقرار کردن با مردمی که قدرت شنوایی عادی دارند دور نگه می‌دارد و به گروهی مجزا تبدیلشان می‌کند.

امروزه کر و لال‌ها یاد می‌گیرند که با تماشا کردن حرکات لب‌های سخنران، آنچه را که او گفته است تفسیر کنند. همچنین، آن‌ها با مشاهده و دقیق شدن در حرکات لب‌ها و اندام‌های صوتی مربی خودشان و سپس تقلید از حرکات او، خودشان طرز حرف زدن را یاد می‌گیرند.

حروف در زبان اشاره

الفبای ناشنوایان در تصویر زیر مشخص شده است:

یادگیری زبان اشاره چقدر طول میکشد؟

به طور کلی، چندین سال مطالعه و تمرین منظم طول می کشد تا به زبان اشاره مسلط شوید. یادگیری زبان اشاره ممکن است از سه ماه تا سه سال طول بکشد. علاوه بر این، همه چیز به تعیین هدف یادگیری شما بستگی دارد و همه چیز به هدف نهایی شما بستگی دارد.