امامزاده احمد بن موسی برادر امام رضا (ع) فرزند بزرگ امام موسی کاظم (ع) بودند. ششم ذی القعده، روز بزرگداشت احمد بن موسی در حرم شاهچراغ برگزار می شوند.
حرم حضرت شاهچراغ (ع) به‌عنوان بزرگ‌ترین زیارتگاه مذهبی شیراز به حساب می‌آید این زیارتگاه علاوه بر معماری حیرت‌انگیزش، با تزیینات فوق‌العاده زیبایی از کاشی‌کاری و آینه‌کاری، شاهکار بی‌نظیری را پیش روی گردشگران و زائران قرار می‌دهد. برای آشنایی هرچه بیشتر با حضرت شاهچراغ (ع) و حرم ایشان با ما همراه شوید.
حرم حضرت شاهچراغ
سرگذشت امامزاده احمد بن موسی
امام رضا (ع) زمانی که حکومت تحمیلی را مأمون عباسی را پذیرا شد، به هجرت از مدینه به سمت خراسان مجبور گردید. طوس و خراسان در آن زمان پایتخت مأمون عباسی بودند و این سلسله برای محبوبیت میان ایرانیان، خود را ایرانی تبار نشان می دادند. خانواده امام رضا (ع) پس از هجرت وی برای دیدار با ایشان راهی خراسان شدند و در مسیر راه برای هر کدام از آن ها اتفاقات مختلفی افتاد. احمد بن موسی نیز در آن زمان در حجاز زندگی می کرده و مشغول فعالیت های مذهبی بوده است. وی تصمیم می گیرد به نمایندگی از طرف خاواده و برادران به دیدار امام رضا (ع) برود. ماموران حکومت عباسی پس از مطلع شدن از این سفر به مأمون خبر می دهند.
مأمون عباسی از محبوبیت احمد بن موسی میان ایرانیان و اعراب آگاهی داشت و از نفوذ گسترده امام رضا (ع) به شدت خسته شده بود، دستور داد تا احمد بن موسی را در راه بکشند تا پایش به خراسان نرسد. وی از ترس متزلزل شدن مقام خلافتش دستور داد با مشاهده قافله بنی هاشم آن ها را متوقف کرده و به مدینه بازگردانند. بدین سبب احمد بن موسی از راه شیراز برای رفتن به خراسان اقدام کرد. زمانی که کاروان احمد بن موسی به شیراز رسید، حاکم وقت شیراز به نام "قتلغ خان" با ۴۰ هزار سرباز در هشت فرسخی شیراز در منطقه ای به نام "خان زنیان" استقرار یافت و از قافله بنی هاشم خواست تا به مدینه برگردند. احمد بن موسی ملقب به شاهچراغ فرمودند که تنها دلیل سفرشان زیارت برادر بزرگوارشان است. نهایتا، جنگ سختی میان دو قافله صورت گرفت و احمد بن موسی در این جنگ به شهادت رسید.
لازم به ذکر است، حضرت معصومه و شاهچراغ هر دو از خانواده امام رضا (ع) بودند و چون زمان سفرشان باهم تقارن داشت و از مسیرهای متفاوت می رفتند، حضرت معصومه (س) در قم و شاهچراغ در شیراز به شهادت رسیدند.
حرم حضرت شاهچراغ
علت "شاهچراغ" لقب گرفتن امامزاده احمد بن موسی
در گذشته تا زمان عضدالدوله دیلمی، هیچکسی از محل دفن امامزاده احمد بن موسی خبر نداشت. در اطراف محل دفن وی خانه های کوچکی قرار داشتند. یک شب پیرزنی که در نزدیکی محل دفن شاهچراغ زندگی می کرد، متوجه نوری از بالای تپه نزدیک خانه می شود که هیچ شباهتی به نور چراغ نداشت. پیرزن این موضوع را پیگیری کرده و در نهایت تصمیم می گیرد به اطلاع عضدالدوله برساند. هیچ کسی پیرزن را باور نداشت تا این که عضدالدوله پس از دیدن خوابی او را باور کرد. حاکم برای اطمینان این موضوع را دنبال می کند و در نهایت متوجه محل دفن شاهچراغ در آن منطقه می شود.
دلایل نام گذاری شاهچراغ به دو علت بیان شده است:
- پیرزن زمانی که می خواسته دیدن مجدد نور را به حاکم بگوید، گفته است: "شاه! چراغ را ببین!"
- به دلیل این که شاه یا حاکم وقت شخصا این موضوع را پیگیری می کند و به محل دفن احمد بن موسی پی می برد، برای تکریم این اقدام او، منطقه را "شاهچراغ" نامیده اند.
تاریخچه ساخت آرامگاه شاهچراغ
آرامگاه شاهچراغ در دوره های مختلفی از تاریخ ساخته و تکمیل گردیده است.
- در دوره ایلخانان که مغول های ساکن ایران بودند و زمان حکومت ابواسحاق، بخش های مختلف آرامگاه از قبیل مدرسه، مسجد و بازار ساخته شدند و اکثر مقبره های موجود از آن دوره باقی مانده اند.
- در دوره صفویه و زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی، به دلیل آسیب هایی که از زلزله سال ۹۹۷ هجری قمری به آرامگاه رسیده بود، چندین بخش به ویژه گنبد آرامگاه مورد بازسازی قرار گرفته بود. گنبدسازی از جمله هنرهای معماری بود که در دوره صفویه بسیار ماهرانه انجام می شد و تا نجف و کربلا نیز رسیده بود.
- در زمان حاکمیت نادرشاه افشار، وی به شر پیروز شدن بر افغان ها تصمیم گرفته بود حرم شاهچراغ را تعمیر کرده و توسعه بدهد. وی پیروز شد و با صرف حدود ۱۵۰۰ تومان که مبلغ بسیار بزرگی بود، و همچنین با نصب قندیل ها بر شرط خود وفا و عمل کرد. یکی از بی نظیرترین طرح های معماری ایرانی پس از اسلام قندیل یا همان مقرنس است. نمونه این معماری زیبا در کشورهای آذربایجان و ترکیه نیز وجود دارند. مقرنس ها انواع مختلفی دارند که مقرنس معلق یا قندیل آویز یکی از آن ها می باشد.
- در دوره قاجار نیز، تغییراتی نظیر استفاده از آجر و سنگ مرمر در کف سازی و بدنه بنا، ضریح سازی، آینه کاری و نصب درب های حرم صورت گرفته بود.
حرم حضرت شاهچراغ
حرم حضرت شاهچراغ (ع) شیراز
آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) که در سال ۱۳۲۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.این آرامگاه دارای چهار شاه‌نشین در چهار جانب حرم است و مسجدی در سمت غرب آن وجود دارد. ضریح نقره حرم در بخش شاه‌نشین زیر گنبد قرار گرفته است. حیاط آن دو در اصلی ورودی در سمت جنوب و شمال حرم دارد که حوض بزرگ فواره‌داری در وسط آن ساخته شده است و درختان زیبایی در اطراف آن خودنمایی می‌کنند. حرم حضرت شاهچراغ (ع) در غرب حیاط و حرم حضرت سید میر محمد (ع) (برادر ایشان) در شمال شرق حیاط قرار گرفته‌اند. اتاق‌هایی دو طبقه در دور حیاط دیده می‌شود که پیشانی و جرزهای جلوی آن‌ها مزین به کاشی‌کاری‌های زیبایی هستند.
حرم حضرت شاهچراغ (ع) دارای چهار صحن به نام‌های صحن امام جواد (ع)، صحن حضرت معصومه (ع)، صحن اصلی و صحن عتیق است. همچنین این حرم سه شبستان دارد که شامل دارالعباده، شبستان حضرت سید میر محمد (ع) و شبستان بزرگ امام خمینی (ره) که ضریح حضرت شاهچراغ (ع) در شبستان دارالعباده قرار دارد.
ایوان حرم حضرت شاهچراغ (ع)
ایوان حرم در ضلع شرقی آن قرار دارد که زمان ساخت اولین ایوان حرم را به دوره علاء‌الدوله قاجار نسبت داده‌اند. این ایوان که ۳۸٫۳۰ متر طول و ۵٫۵ متر عرض دارد، دارای ۱۰ ستون به ارتفاع ۱۰٫۵ متر است. در دو سمت ایوان، ۱۲ حجره دو طبقه با تزیینات گچبری ساخته شده است. دو راهرویی که در دو طرف در طلایی حرم قرار دارد، به حرم و همین طور این ایوان منتهی می‌شوند.
حرم حضرت شاهچراغ
هنرمندان کارگاه نجاری حرم، سقف این ایوان را با گره تند، آلت و لغاظ از چوب ساج ساخته و برای تزیین آن با اسامی مقدس، از چوب نارنج و افرا استفاده کرده‌اند. بالای ستون‌های ایوان دارای مقرنس چهار ترک، چهار طرف آن مزین به اسماء‌الله و پایین ستون‌ها به‌صورت هشت ترک است. برای جلوی سقف ایوان که به‌صورت شیرسر است، چوب ساج به کار برده‌اند. سنگ مرمر یک‌پارچه‌ای با نقوش زیبای اسلیمی در زیر ستون‌ها و بخش جلویی ایوان وجود دارد که به‌دست سنگ‌تراشان حرم حجاری و نصب شده است.
حرم حضرت شاهچراغ
برای ایجاد فضای بیشتر برای زائران و همین طور قرینه‌سازی ایوان، سه رواق به بخش جنوبی آن الحاق شد که کاشی‌کاری‌های آن منحصربه‌فرد است.
سقف و ستون‌های ایوان به‌دلیل اینکه از جنس چوب بودند، دچار فرسودگی و خوردگی موریانه شدند و از همین رو از ستون‌های آهنی برای استخوان‌بندی آن استفاده شد. ایوان کوچکی نیز در جلوی حجره‌های فوقانی بنا و صحن حرم به چشم می‌خورد كه کاشی‌کاری‌های جذابی دارد.
ضریح حضرت شاهچراغ (ع)
ضریح حضرت شاهچراغ
ضریحی با روکش نقره در زمان فتحعلی شاه قاجار مصادف با سال ۱۲۰۶ هجری شمسی برای حرم ساخته شد كه عرض آن به ۱٫۷۵ متر و طولش به ۳٫۲۵ متر می‌رسید. روی ضریح با اشعاری به زبان فارسی و عربی در مدح ائمه اطهار (ع) تزیین شده بود.
ضریح بعدی حضرت شاهچراغ (ع) حدود ۱۰ سانتی‌متر از سطح حرم بلندتر بود و روی صندوق چوبی داخل ضریح پارچه سبزرنگی قرار داشت. این ضریح، اسکلتی از چوب ساده داشت که بخشی از آن نقره‌اندود شده بود و شبکه‌های نقره در چهار طرف آن دیده می‌شد.
در گذشته قرآنی به خط کوفی روی مرقد حضرت امامزاده احمد بن موسی (ع) قرار داشت که کتابت آن را به حضرت علی (ع) نسبت می‌دهند. حاج معتمد الدوله فرهاد میرزا دستور ساخت جعبه‌ای از خاتم را برای قرآن می‌دهد تا در آن محفظه نگهداری شود. بعدها این قرآن و جعبه خاتم آن به موزه پارس منتقل شدند که اکنون در قفسه‌ای شیشه‌ای نگهداری می‌شوند. یک لوستر چهار شاخه‌ای در داخل ضریح قرار دارد که برخی شب‌ها آن را روشن می‌کنند. دیوارهای شمالی و جنوبی ضریح مزین به آینه‌کاری‌هایی هستند که قدمت آن‌ها به دوران حکومت محمد شاه قاجار در سال ۱۲۲۰ هجری شمسی برمی‌گردد.
ضریح فعلی به طول ۳٫۵۸ و عرض ۲٫۲۶ متر به‌طور کامل از نقره ساخته شده است. صندوق خاتم‌کاری بسیار زیبایی روی مرقد وجود دارد و ستون‌ها و سقف داخل ضریح با ترکیبی از معرق و خاتم‌کاری تزیین شدهاند که علیرضا گودرزی از خاتم‌کاران شیرازی، آن را در فاصله سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ به زیبایی هرچه تمام‌تر انجام داده است.
صحن حضرت شاهچراغ
صحن حضرت شاهچراغ
حرم‌های احمدی و محمدی (ع) در گذشته صحن مستقلی داشتند و از راه بازار بین‌الحرمین به هم وصل می‌شدند. در طرح توسعه آستان مقدس، صحن مطهر بزرگ‌تر شد و اکنون هر دو مرقد در یک صحن قرار دارند. حرم سید میر محمد (ع) در شمال شرق حیاط و حرم شاهچراغ (ع) در غرب حیاط واقع شدهاند.
صحن مستطیلی‌شکل مرکزی، مساحتی بالغ بر ۱۴ هزار متر مربع دارد که ۱۶۲ حجره دو طبقه در اطراف آن احداث شده است. رواق‌های این صحن با آجرکاری و کاشی‌کاری استادکاران آستان تزیین شدهاند. نرده‌های چوبی موجود در این صحن از چوب ساج هستند و کف صحن از سنگ گندمک فارس است.
یک حوض بزرگ در وسط صحن قرار دارد که برای ساخت آن از سنگ‌های بزرگ نی ریز استفاده شده و کار حجاری و نصب آن برعهده کارگاه سنگ‌تراشی آستان بوده است.
گلدسته ها
گلدسته حضرت شاهچراغ
دو گلدسته در شمال و جنوب ایوان آستان حضرت شاهچراغ (ع) قرار دارد. در حقیقت برای قرینه‌سازی دو طرف ایوان و پخش قرآن و اذان تا اقصی نقاط شهر، گلدسته جنوبی ساخته شد و کارگاه معرق‌کاری آستان مقدس، کاشی‌کاری این گلدسته با رنگ‌های طبیعی را برعهده داشت. در حالی که گلدسته شمالی به اسماء‌الله مزین شده، روی گلدسته جدید که هشت ترک دارد، اسامی ائمه اطهار (ع) و القاب‌شان نقش بسته است.
سر گلدسته با ارتفاعی برابر با ۳٫۶۵ متر، وزنی حدود سه تن دارد و اسکلت فلزی آن با مس و چوب پوشانده شده است. ارتفاع گلدسته تا زیر اتاق موذن به ۲۰٫۴۰ متر، قطر پایین آن به ۲٫۲ متر و قطر بالای گلدسته به ۲٫۳۵ متر می‌رسد.
گنبد حرم حضرت شاهچراغ (ع)
گنبد حرم حضرت شاهچراغ
اولین گنبد بقعه مطهر در زمان اتابکان فارس در سال ۶۰۵ هجری شمسی ساخته شد. ملکه تاشی خاتون در سال ۷۲۳ هجری شمسی، این گنبد را تعمیر کرد. پس از زلزله سال ۱۲۰۲ هجری شمسی، گنبد حرم فرو ریخت که به دستور حاکم فارس، حسینعلی میرزا قاجار، گنبد جدیدی برای آن ساخته شد که روی ساقه‌اش سوره «طه» نوشته شده بود. در سال ۱۲۰۹ هجری شمسی، گنبد مذکور تعمیر و سوره «فتح» روی ساقه داخلی آن آینه‌کاری شد.
زلزله دیگری در سال ۱۲۳۲ هجری شمسی رخ داد که گنبد شکاف برداشت و تعمیر شد. در گذر زمان شکاف‌های جدیدی در گنبد به وجود آمد که در سال ۱۳۰۶ هجری شمسی از میله‌های آهنی برای مهار آن استفاده شد. این راهکار موفق نبود و خطر فروریختن گنبد وجود داشت. سرانجام گنبد مذکور در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی برچیده شد و گنبدی با اسکلت آهنی روی پایه‌های گنبد قرار گرفت.
کاشی‌کاری گنبد که حال‌وروز خوبی نداشت، در زمان تولیت آیت الله سيد محمد مهدی دستغيب مرمت شد. در واقع از آنجا که اسکلت گنبد از آهن بود، کارشناسان تصمیم گرفتند که قطعات کاشی را با قالب‌های فلزی به بدنه اصلی گنبد وصل کنند. وسعت این گنبد بیش از ۵۰۰ متر مربع است که ارتفاع و قطر آن به ۱۴ متر می‌رسد. کاشی معرق روی گنبد در رنگ‌های مشکی، کرم، سبز، قهوه‌ای، زرد، سفید، فیروزه‌ای، لاجوردی و طلایی خودنمایی می‌کند.
سردرهای حرم حضرت شاهچراغ
سردرهای حرم حضرت شاهچراغ (ع)
صحن حرم حضرت دارای ۶ سردر ورودی است.
سردرهای غربی:
سردر بزرگ جنوب غربی به نام باب الرضا (ع) و شمال غربی به نام باب موسی بن جعفر (ع) به صحن جمهوری اسلامی مشرف هستند.
در گذشته تنها ورودی حرم، در ورودی از جانب میدان احمدی یعنی سردر باب موسی بن جعفر (ع) بود که روبه‌روی در مسجد جامع شهدا قرار داشت و کاشی‌کاری آن بعد از انقلاب اسلامی به پایان رسید. دو راهرو در کنار این ورودی تعبیه شد تا تردد مردم راحت‌تر انجام شود؛ ضمن اینکه هنرمندان کارگاه آستان، عملیات قرینه‌سازی و کاشی‌کاری آن را انجام دادند.
علاوه بر نوشته «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا»، در بالای سردر که از طرف خیابان دیده می‌شود، اين اشعار خودنمایی می‌کنند:
اين بارگاه شاهچراغ است كش مدام بر بوستان خلد بود فخر از صفا
اين بارگاه زاده موسی بن جعفر است كوراست پنج واسطه تا شاه اوصيا
محیط داخلی سردر به‌شکل هشت ضلعی است که رسمی‌بندی سقف آن با کاشی معرق، جذابیت زیادی دارد. در دو طرف محيط داخلی سردر، کاشی‌کاری زیبایی منقوش به اشعار دكتر نورانی وصال شيرازی و احمد وقار شيرازی نقش بسته‌اند. بعدها سردر باب الرضا (ع) در قسمت جنوب غربی برای تسهیل تردد مردم ساخته شد که اسکلت آن از بتن است و پیچک‌های سنگی و ستون‌های اطراف سر در به زیبایی هرچه تمام‌تر به‌دست سنگ‌تراشان آستان تراشیده شده است. این ورودی، دری دو لنگه به طول ۴٫۲۰ و عرض ۱٫۴۷ متر از جنس چوب ساج دارد که مزین به ورق و قبه‌های هشت پر برنزی است و استقامت در را افزایش داده‌اند.
سردر شرقی:
از طریق سردر شرقی می‌توان به مسجد جامع عتیق دسترسی داشت.
سردر شمالی:
این ورودی به بازار شاهچراغ و خیابان احمدی راه دارد.
سردر جنوبی:
ورودی مذکور به دارالشفا حرم و کوچه بین‌الحرمین وصل می‌شود.
باب السجاد:
در کناری حرم مطهر حضرت سید میر محمد (ع)، باب السجاد نام دارد که دسترسی به خیابان لطفعلی خان را برای زائران فراهم می‌کند.
درهای ورودی حرم حضرت شاهچراغ
درهای ورودی حرم حضرت شاهچراغ (ع)
هفت در ورودی اصلی در حرم مطهر وجود دارد که شامل دو در شمالی (ورودی خواهران)، دو در جنوبی (ورودی برادران)، یک در ورودی طلا و دو ورودی از ایوان مطهر می‌شود.
در طلا ایوان حرم:
این در دو لنگه به طول ۲٫۷۰ متر و عرض ۹۰ سانتی‌متر، چهارچوبی دو متری دارد که قوسی ۵٫۷ متری با ارتفاع ۷۰ سانتی‌متر در بالای آن قرار گرفته است. در بالای قوس این نوشته «قال رسول الله انا مدينة العلم و علی بابها، مثل اهل بيتی كسفينه نوح من ركبها نجی، ادخلوها بسلام آمنين، حب علی حسنه لاتضر معها معصيه» به چشم می‌خورد. روی هر دو لنگه در و چارچوب‌ها، چند بیت شعر منبت شده است. در قديمی حرم معروف به در ظل السلطان هم‌اکنون در موزه نگهداری می‌شود.
در نقره‌ای رواق جنوبی:
این در که به در عسکر خانی مشهور است، دو متر طول و ۳۰ سانتی‌متر عرض دارد و چهارچوب و در آن نقره‌اندود شدهاند. روی بالای چهارچوب، با خط نستعليق زیبایی نوشته شده است:
بسم الله الرحمن الرحيم فی كتابا العيون بالاسناد عن علی بن موسی الرضا (ع) عن آبائه عن النبی فعن اللوح و القلم عن الله ولايه علی بن ابيطالب حصنی فمن دخل حصنی امن منعذ ابی.
علاوه بر این، ۱۷ بیت شعر از مرحوم قدسی روی در دیده می‌شود. جالب است بدانید که عسكر خان، در برابر ملکی كه وقف حضرت شاهچراغ (ع) و در اجاره او بود، این در را می‌سازد و به این آستان هدیه می‌کند. هنرمندان بزرگی همچون ميرزا بزرگ زرگر، علی اصغر زرگر، ميرزا علی آقا قلمزن و ميرزا محمود قلمزن روی این اثر کار کردند.
در نقره رواق شمالی:
در و چهارچوب رواق شمالی با روکش نقره است که طول و عرض آن به‌ترتیب به ۲٫۳۰ و ۱٫۴۰ متر می‌رسد. این در که به در حاج نصیرالملک مشهور است، در طبقه دوم موزه حرم مطهر نگهداری می‌شود. بالای چهارچوب منقوش به «قال الله تعالی فی الاحاديث القدسيه لا اله الله حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی و قال ولايه علی بن ابيطالب حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی صدق الله» است و کل چهارچوب و حاشيه در مزین به ۲۰ بيت از اشعار فصيح الملک شوريده هستند که توسط ميرزا عليرضا خوشنويس با خط نستعليق نگارش شده است.
حرم حضرت شاهچراغ (ع) در کجای شیراز قرار دارد؟
آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های مذهبی و گردشگری شهر شیراز است که گردشگران به‌راحتی می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند.
- آدرس: استان فارس، شیراز، خیابان لطفعلی خان زند، خیابان احمدی
کتابخانه تخصصی و مرکز پژوهشی آستان مقدس احمدی و محمدی (ع)
پایه و اساس کتابخانه آستان مقدس احمدی و محمدی (علیهما السلام) توسط ملکه تاشی خاتون گذاشته و با وقف قرآن و كتاب‌های ديگر راه‌اندازی شد که در گذر زمان به‌دلیل جنگ‌های متعدد مورد دستبرد قرار گرفت.
متولی آستان مقدس احمد بن موسی (ع) در سال ۱۲۸۶ هجری شمسی اقدام به احیای این کتابخانه و فراهم‌کردن کتاب‌های زیادی، از جمله رساله‌ها و كتب تالیفی خود، برای آن کرد که پشت جلد تمام آن‌ها كلمه «وقف» حک شد. جالب اینکه اولین کتابدار این مجموعه، شخصی به نام مصطفی مؤذن بود که در همان سال به این سمت منصوب شد. سال‌ها بعد بسياری از كتاب‌های کتابخانه در اثر بی‌توجهی پراكنده شد؛ تا اینکه در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی مصادف با میلاد حضرت علی بن موسی الرضا (ع) این کتابخانه مجددا گشایش یافت.
در ابتدا ۳۰۶ جلد کتاب در این مجموعه وجود داشت که شامل ۲۲۷ جلد کتب خطی و چاپی از سيد جلال‌الدين محمد مجدالاشراف شیرازی و ۷۹ جلد کتاب اختصاصی درسی اهدایی اداره کل نگارش فرهنگ می‌شد. به همت محمد هادی سلاحی، کتابدار کتابخانه، تعداد کتاب‌ها در عرض پنج سال به ۶,۶۷۵ جلد رسید. روند رشد کتابخانه ادامه یافت تا جایی که در سال ۱۳۵۶ تعداد کتب آن مشتمل بر ۸۰۰ جلد كتاب خطی و بيش از هشت هزار جلد كتاب چاپی بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در زمان تولیت حضرت آیت الله حاج سید محمد مهدی دستغیب، کتابخانه مذکور در طبقه دوم ضلع جنوبی حرم در فضای بزرگ‌تری با امکانات بیشتر آغاز به کار کرد. موجودی کتابخانه و مرکز پژوهش آستان مقدس در سال ۱۳۹۴ به رقمی بیش از ۶۵ هزار نسخه کتاب چاپی فارسی، بیش از ۲۰۰ نسخه کتب نفیس، چاپ سنگی و غیره، ۵۰۰۰ عنوان کتاب مرجع، ۸۰۰۰ کتاب کودک و... رسیده بود.
موزه آستان مقدس حرم حضرت شاهچراغ (ع)
موزه آستان مقدس حضرت شاهچراغ
موزه آستان مقدس حضرت شاهچراغ (ع) در ۳۰ آبان ۱۳۴۴ هجری شمسی، مقارن با عید مبعث افتتاح شد و در سال‌های ابتدایی خود فقط روزهای پنجشنبه به بازدید علاقه‌مندان اختصاص داشت. اولین ساختمان موزه در مکان فعلی ورودی خواهران به حرم مطهر قرار گرفته بود که پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی تعدادی از اتاق‌های ضلع شمالی صحن شریف به سالن تبدیل شد و برخی از اشیای موزه در آنجا به نمایش درآمد.
ساختمان کنونی موزه حرم مطهر در سال ۱۳۷۲ هجری شمسی در ضلع جنوبی حرم به بهره‌برداری رسید. پس از گذشت یک دهه، کتابخانه قدیمی آستان که در طبقه فوقانی موزه قرار داشت به مجموعه موزه اضافه شد و فضای کلی آن به ۱۰۰۰ متر مربع افزایش یافت.
موزه آستان حضرت شاهچراغ (ع) آثار و منابعی از ادوار پیش از تاریخ تا دوران معاصر را در خوی جای داده است که درمجموع بالغ بر هشت هزار شیء و بیش از سه هزار نسخه خطی و سند قدیمی در آن نگهداری می‌شود و به‌صورت گردشی در معرض نمایش قرار می‌گیرد.
افراد مدفون در حرم حضرت شاهچراغ (ع)
از آنجا که ایرانی‌ها علاقه ویژه‌ای به اهل بيت داشتند، زيارت قبور ائمه اطهار (ع) و دفن جسدشان در كنار مرقد آن‌ها یک آرزو بوده است. حرم حضرت شاهچراغ (ع) نیز از این قاعده مستثنا نیست و در طول تاریخ، چهره‌های سرشناس متعددی در محوطه آن دفن شدهاند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- آيت الله شهيد سيد عبدالحسين دستغيب: دومين شهيد محراب انقلاب اسلامی که نسبت ايشان با ۳۰ واسطه به حضرت سجاد (ع) می‌رسد.
- حضرت آيت الله نجابت: ايشان از ياران آيت الله دستغيب بودند.
- بسمل شيرازی: از دانشمندان بزرگ شيراز بود که پس از یادگیری علوم معانی و بيان و فلسفه و ادبيات در مدرسه حكيم شيراز، به فراگيری اشارات بوعلی سينا و اشعار ملاصدرا مشغول شد.
- داوری شيرازی: او در علوم ادبی، آداب سخنوری، خط و نقاشی و... تبحر داشت و گل سرسبد خاندان وصال محسوب می‌شد.
- ميرزا ابوالقاسم سكوت: عارف مشهور قرن ۱۳ هجری قمری بود.
- فرهنگ شيرازی: از شعرا و خوش‌نويسان شيراز به شمار می‌رفت.
- وصال شيرازی: او که مشهور به ميرزا كوچک خان بود، خوش‌نویس و شاعری ماهر و از مریدان ميرزا ابوالقاسم شيرازی ملقب به سكوت محسوب می‌شد.
- سيد ماجد بحرانی: مولانا ملا محسن فيض كاشانی از شاگردان مشهور ايشان بود كه در علم حديث و فقاهت شهرت داشت.
- صادق خان زند: برادر كريمخان زند بود که در سن ۵۵ سالگی به دستور آقا محمد خان قاجار به قتل رسید و هم اكنون سنگ مقبره او در ورودی موزه آستان نگهداری می‌شود.
- جعفر خان زند: او پدر لطفعلی خان زند بود كه در سن ۴۰ سالگی به دستور آقا محمد خان قاجار به قتل رسید.
- وقار شيرازی: ایشان پسر ارشد وصال شيرازی بود که به تحصیل علوم صرف و نحو، ادبيات و حكمت الهی و غیره پرداخت و در عصر خود یک دانشمند محسوب می‌شد. او در خوشنويسی، به‌ويژه خط نسخ و ثلث و رقاع مهارت داشت.
- حكيم شيرازی: دومين فرزند وصال بود که تخلص شعری خود را طوبی انتخاب کرد و بعدها آن را به حكيم تغيير داد. محل دفن وی در پايين ضريح مطهر حضرت شاهچراغ (ع) است.
- ابوالقاسم شيرازی: چهارمين فرزند وصال بود که در نوشتن هفت خط مهارت داشت و ديوان اشعار، تاليفات و تصنيفات متعددی از از او به يادگار مانده است.
- توحيد شيرازی: پنجمين فرزند وصال شيرازی بود که در سرودن انواع شعر و هفت خط خوشنويسی تبحر داشت.
- عبدالوهاب يزدانی: فرزند دیگر وصال شيراز که او نیز از اساتید خوش‌نویسی و شعر بود.
- ميرزا حبيب الله شريفی: او از وقف‌کنندگان آستان احمدی و محمدی (عليهما السلام) بود و بسیاری از موقوفه‌های بانو تاشی خاتون برای آستان مقدس را پیگیری کرد و به ثبت این حرم رساند. محل تدفین وی در بخش كفش‌كن آستان مقدس قرار دارد.
- عسكر خان: ايشان از مشهورترين افراد مدفون در حرم مطهر است که در عسكر خانی از جنس نقره و در جنوبی حرم كه به رواق جنوبی راه دارد، از هدایای او به این محل بوده است.
- حضرت آيت الله شيخ عبدالحسين حائری شيرازی: عالم مجاهدی که در شهر كربلا ديده به جهان گشود و مشرف به ايوان آستان مقدس احمدی (ع) به خاک سپرده شد.
آداب و رسومی که در شاهچراغ به جا آورده می‌شوند
علاوه بر زیارت حضرت احمدبن موسی، مردم شیراز آداب دیگری را در آنجا به جا می‌آورند، مثلا هنگام تحویل سال مردم در حرم شمع روشن می‌کنند و در دست می‌گیرند به این معنی که همیشه زیر نور شاهچراغ باشند. یک نفر از وعاظ بالای منبر می‌رود و دعا می‌خواند و خادمین روی مردم گلاب می‌پاشند.
زیارت شاهچراغ در شب چهارشنبه سوری نیز در شیراز مرسوم است. از دیگر مراسم اجرایی در ارتباط با این مکان، لاله‌گردانی خدام این حرم در روز شهادت احمدبن موسی در ۱۷ رجب است. در این مراسم خدام با در دست داشتن لاله‌های روشن به عزاداری و نوحه‌خوانی می‌پردازند. این مراسم علاوه بر ابعاد مذهبی‌اش، از شکوه و زیبایی خاصی بهره‌مند است.
