خشکسالی علاوه بر اثرات سوئی بر میزان زاد و ولد حیات‌وحش موجب تخریب زیستگاه آنان شده است، این پدیده در عرصه‌های زیست محیطی در کمین گونه‌های نادر جانوری نشسته و آنها را در معرض خطر انقراض قرار داده است همچنین گونه‌های گیاهی و جانوری هر سال ضعیف‌تر می‌شوند و با گذر از مناطق حفاظت شده اثرات خشکسالی قابل مشاهده است.
شاید مسئله مهاجرت حیوانات در نگاه اول بی‌خطر به نظر برسد اما دور شدن حیوانات از مناطق حفاظت شده و افزایش شکار؛ کم شدن گونه‌های مختلف را به دنبال دارد و نزدیک شدن آنها به سکونتگاه‌های انسانی از تبعات مهاجرت است. اگرچه وجود آب و علوفه در منطقه سبب افزایش حیوانات می‌شود اما توزیع آب و علوفه قواعد خاص خود را دارد چنانچه بدون برنامه انجام شود اثرات نامطلوبی به دنبال دارد.
دخالت‌های انسان و مخاطرات زیستگاه‌های حیات‌وحش
علی رضایی خوزانی کارشناس ارشد محیط زیست در این خصوص می‌گوید: تخریب پوشش گیاهی، چرای بی‌رویه دام، خشکسالی‌های پی در پی، تغییر نظام بارشی در کشور و گرمایش جهانی در ایجاد خشکسالی‌ها و مشکلات زیستگاه‌های طبیعی بی تأثیر نیست در ۱۵ تا ۲۰ ساله اخیر دوره خشکسالی کم سابقه‌ای را تجربه کردیم، طبق آمار کارشناسان اقلیم شناسی سال جاری از نظر خشکسالی طی ۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است در بحث آب و علوفه وقتی بارش کافی در اسفند و فروردین ماه نداشته باشیم مرتع پوشش خوبی ندارد و نمی‌تواند نیازها گونه‌های علف خوار بزرگ جثه را تأمین کند.وی ادامه می‌دهد: نذر طبیعت برای تأمین آب و علوفه زمانی انجام شد که زیستگاه‌های حیات‌وحش از شرایط عادی خارج شده و دچار آشفتگی بودند. دخالت در اکوسیستم، تخریب و برداشت بیش از اندازه سبب شده است حیوانات این زیستگاه‌ها با کمبود آب روبه‌رو شوند. در گذشته برداشت آب به واسطه قنات‌ها و چشمه‌ها بود و آسیبی به سفره‌های زیرزمینی نمی‌رسید.
این کارشناس محیط زیست تصریح می‌کند: با پیدایش چاه‌های عمیق و نیمه عمیق سفره‌های آب زیرزمینی خشک شد، بنابراین چشمه‌های آب در مناطق حفاظت شده دچار تنش شد و منابع آب کاهش یافت این موضوع سبب شد مردم نذر کنند بنابراین، تانک‌های ذخیره آب، ساخت آب انبار برای حیات‌وحش در مناطق حفاظت شده انجام شد. در سال‌های گذشته سازمان محیط زیست بودجه لازم برای این کار را داشت و این نیازها را رفع می‌کرد اما چون خشک شدن منابع آبی در سطح وسیع اتفاق افتاده بود بودجه بسیاری لازم داشت که بیش از ظرفیت مالی سازمان محیط زیست بود.
خشکی زیستگاه‌ها و نذر طبیعت
وی اظهار می‌کند: محیط زیست در گذشته با چالش روبه‌رو نبوده است اخیراً به دلیل اینکه پوشش مرتعی مناسب نیست علفخواران بزرگ جثه مانند: کل، بز، قوچ، میش، آهو، جبیر، گورخر آسیایی و گونه‌هایی نیاز غذایی قابل توجهی دارند و خشکسالی باعث کمبود جمعیت این گونه‌ها شد در گذشته این گونه‌ها شکار می‌شدند زمانی که شکار ممنوع شد، خشکی زیستگاه و افزایش جمعیت و دستکاری انسان سبب شد مراتع آسیب ببینند بنابراین به علوفه دستی نیاز پیدا کردند.رضایی خوزانی اضافه می‌کند: مردم به دلیل علاقه به حیات‌وحش، ارزش‌های دینی و اخلاقی تلاش می‌کنند علوفه و آب حیات‌وحش را تأمین می‌کنند، اداره محیط زیست با کمک‌های مردمی موافق نبود و تصمیم داشت از اعتبارات موجود استفاده کند، خوشبختانه تأمین بودجه با موفقیت انجام شد اما خشکسالی گسترش یافته بود و نذر طبیعت می‌توانست به حیات‌وحش کمک کند، بنابراین کمک‌ها به صورت غیررسمی و در شرق استان اصفهان انجام شد.
وی ادامه می‌دهد: محیط زیست و حفاظت از آن وظیفه همگانی است، مردم علاقمند مشارکت هستند مشکل اینجاست زمانی که مردم مشارکت می‌کنند، کار متوقف می‌شود و به محیط زیست ضربه وارد می‌شود باید موضوع دقیق مورد بررسی قرار گیرد، نذر طبیعت یک تسکین دهنده است و برطرف کننده نیست منابع آب، خاک و مراتع باید مدیریت شوند و سیاست‌های اشتباه اصلاح شود که در این راستا به برنامه‌های بلندمدت نیاز است تا مشکلات تشدید نشود اگر بحران خشکسالی به صورت طبیعی اتفاق بیفتد عادی است اما اگر انسان ساز باشد باید احیا شود که هزینه بسیاری هم دارد.
تأمین علوفه و اصلاح آبشخورها در مناطق حفاظت شده
ایرج حشمتی مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: از ابتدای اعلام وضعیت اضطراری خشکسالی در مناطق، جمعیت‌های متعددی در امر آب و علوفه‌رسانی به مناطق پیشقدم شدند که البته موافقت نکردن اداره کل حفاظت محیط زیست در قبول این کمک‌ها، قضاوت‌هایی را هم به دلیل اطلاعات ناقص، متوجه این اداره ساخت. متقاضیان کمک‌رسانی به این اداره کل، قصد داشتند تا با کمک‌های ۳۵ تا ۴۰ تنی علوفه، یاری‌رسان محیط زیست باشند، اما این مقادیر علوفه، برای پوشش کل مناطق کافی نیست و باید چاره‌ای مناسب‌تر و البته منطقی برای تأمین علوفه اندیشیده می‌شد.وی می‌افزاید: از ابتدای هشدارهای خشکسالی در فصل بهار، تلاش شد با استفاده از تانکرهای آبرسان، اصلاح و ترمیم آبشخورها و احیای برخی چشمه‌ها در مناطق انجام شود. بعد از این اقدام در تابستان، خرید علوفه آغاز شد و با اولویت قرار دادن پیشگیری از مهاجرت و جابجایی حیوانات، حیات‌وحش اصفهان به خوبی از خطر خشکسالی امسال عبور کرد. علوفه و مایحتاج گونه‌های حیات‌وحش باید با شرایط خاصی در فصول خاص تهیه شود و در دسترس این موجودات قرار بگیرد، به عنوان مثال علوفه خریداری شده از دامداری‌ها، علاوه بر اینکه نیاز مناطق را برطرف نمی‌کند، امکان شیوع بیماری‌های دامی را هم افزایش می‌دهد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به اینکه استان اصفهان تاکنون تجربه علوفه‌رسانی نداشته است، تصریح می‌کند: در گام اول میزان خشکسالی توسط کارشناسان محیط زیست به خوبی تشخیص و در گام دوم با پیگیری‌های مستمر اعتبارات لازم تأمین شد و در نهایت بیش از ۱۵۰ تن علوفه خریداری شد و در گام اجرایی، علوفه‌ها به صورت کاملاً کارشناسی شده در مناطق توزیع شد.
نیاز حیات‌وحش استان اصفهان بیش از کمک‌های مردمی است
ایرج حشمتی با اشاره به کمک سمن‌ها در شهرستان‌های مختلف و تجمیع ۳۵ تنی علوفه، می‌گوید: نیاز حیات‌وحش اصفهان، بیشتر از کمک‌های مردمی و مستلزم کمک‌های کلان دولتی بود، اما به هر روی با احتساب کمک‌های مردمی تقریباً ۲۰۰ تن علوفه در تابستان امسال برای مناطق حفاظت شده تأمین شد که بالغ بر یک میلیارد تومان آن از اعتبارات دولتی بود.مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با گلایه از قضاوت‌های انجام شده توسط بعضی از فعالان این حوزه اضافه می‌کند: معضل خشکسالی پدیده نوظهور و خطرناکی است که با همکاری و صبوری باید آن را پشت سر گذاشت، بنابراین اینکه به طور احساسی و مقطعی بخواهیم آن را موقتاً و در بستر نامناسب امروز حل کنیم، راه حل درستی نیست.
وی خاطرنشان می‌کند: به طور کلی خشکسالی پدیده‌ای خطرناک است و خسارات زیادی در حوزه محیط زیست ایجاد می‌کند، اما با توزیع علوفه موافق نیستیم و بسیاری از کارشناسان حیات‌وحش هم مخالف این فعالیت هستند و معتقدند حیات‌وحش باید بتواند شرایط خودش را تحمل کند و ممکن است مقداری از جمعیت آنها کم شود، اما در سال‌های بعدی به طور طبیعی این کمبود جبران می‌شود.
حشمتی ادامه می‌دهد: در کشورهای توسعه یافته، در صورت بروز خشکسالی و انتقال حیات‌وحش به شهرها، مردم از آنها حمایت و مراقبت می‌کنند و حتی ممکن است اجازه استفاده از محصولات زراعی خود را به آنها بدهند، اما در ایران با توجه به امکانات امنیتی اندک نظیر دوربین‌های مجهز، میزان تخلفات و شکار بالا مجبور به حفظ حیات‌وحش در مناطق حفاظت شده با غذارسانی مصنوعی هستیم.
