سایه سنگین کرونا بر سلامت روان جامعه

سلامت روان افراد تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد، در دو سال اخیر با سایه افکندن بیماری کرونا بر زندگی معمول افراد، سلامت روان آنها دستخوش مخاطرات بسیاری شده و اهمیت حفظ سلامت روان افزایش یافته است. علائم اختلالات سلامت روان به نوعی خاموش بوده و نیاز به بررسی و مشاوره‌های تخصصی دارد، همچنین افراد با بی‌توجهی به آنها خود را در معرض مخاطرات بسیاری قرار می‌دهند. کارکرد عادی در افرادی که دچار مشکلات سلامت روان شده باشند مختل شده و کل ابعاد زندگی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. در مورد سلامت روان، چالش‌های پیش روی این حوزه در دوران کرونا و لزوم توجه به این مقوله با ولی‌الله نصراصفهانی روانشناس و مدیرکل بهزیستی استان اصفهان گفت‌وگویی داشتیم که در زیر می‌خوانید:
مفهوم سلامت روان چیست؟
بهداشت روان یا سلامت روان به معنای سلامت روانشناختی و هیجانی است به طوری که فرد بتواند از قوه تفکر، عقل و توانایی‌های خود به منظور برقراری ارتباطی خوب در سطح اجتماع استفاده کند و عملکرد مثبتی در جامعه داشته باشد به نحوی که نیازهای معمول زندگی خود را برآورده کرده، کار کند، درآمد داشته باشد و با دیگران به تعامل و معاشرت بپردازد و بتواند زندگی را بر پایه عملکرد خود پایه گذاری کند، برای توجه جامعه به این موضوع ۱۸ تا ۲۴ مهرماه هفته سلامت روان نامگذاری شده است که منظور از این هفته توجه به شاخص‌های سلامت روان افراد است. هدف از نام‌گذاری روزها و هفته‌ها برای مناسبت‌های متفاوت، تلنگری به جامعه، دستگاه‌ها، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مسئول است تا مسئله‌ای مهم و پر اهمیت که در زندگی اجتماعی افراد تأثیرگذار است یادآوری شود. هفته سلامت روان فرصتی برای برجسته‌سازی فعالیت‌های انجام شده در حوزه سلامت روان است تا جامعه نسبت به آن حساس شود.
هدف از توجه به بهداشت روان چیست؟
هدف بهداشت روان رسیدن به آرامش و رضایت باطن است، بهداشت روان تنها به مشکلات نمی‌پردازد بلکه پیشگیری از ناراحتی‌های روانی و ناراحتی‌های اعصاب و روان به منظور جلوگیری از وقوع بیماری‌های شدید روانی را نیز دنبال می‌کند. در دین اسلام نیز آموزه‌هایی مبنی بر راه‌های رسیدن به این اهداف مانند یاد خدا، توکل، صبر و… وجود دارد که می‌تواند سلامت روان و آرامش افراد را مهیا کنند.
سلامت روان تا چه حد بر سلامت جسمی تأثیر دارد؟
بیماری‌های روحی و روانی تأثیر بسیاری بر جسم افراد دارد و ارتباط میان سلامت روان و سلامت جسمی ارتباطی مستقیم و تنگاتنگ است. اختلالاتی که در علوم اعصاب و روان تحت اختلالات روان‌تنی یعنی اختلالاتی که اعصاب و روان یک فرد را دچار اختلال می‌کنند به صورت مستقیم روی کارکرد جسم افراد تأثیر می‌گذارند، این تأثیرات شامل تأثیرات گوارشی، سردردها، فلج اندام‌ها، مشکلات حواس پنج گانه مختلف مانند بینایی، شنوایی و بسیاری از موارد دیگر است.
با وجود شیوع کرونا به سلامت روان افراد جامعه توجه لازم شده است؟
از سازمان بهزیستی به عنوان نهادی که فعالیت اجتماعی و حمایتی انجام می‌دهد، یاد می‌شود. متأسفانه در طول دوران شیوع بیماری کرونا اهمیتی که باید به بحث بهداشت و سلامت روان از طریق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی داده می‌شد، نشده و این مسئله جدی گرفته نشده است، چنانچه قسمت‌های اعصاب و روان و پیشگیری سلامت روان در این وزارت تقویت شود، می‌تواند به صورت زنجیره‌وار تا سطوح جامعه و خانه‌های بهداشت موضوع پیشگیری از بیماری‌های روانی و ایجاد زمینه بیشتر برای سلامت روان جامعه مهیا شود و تأثیر بسیار مثبتی روی پیشگیری از ناراحتی‌های اعصاب و روان داشته باشد. تفاوت ناراحتی‌های اعصاب و روان با ناراحتی‌های جسم، عدم اطلاع و تشخیص فرد از اختلال روان خود و نیاز به مداخله روانشناسی و مشاوره است که همه این موارد نیازمند توجه مسئولان در دستگاه‌های مربوطه است.
سلامت روان کدام گروه‌ها بیشتر تحت تأثیر بیماری کرونا قرار داشته است؟
داشتن آمار از شرایط باید طی پژوهش به دست آید که پژوهشی در خصوص این موضوع در دست نیست، اما در مراکز شبانه‌روزی بهزیستی مانند مراکز نگهداری سالمندان یا بیماران اعصاب و روان که به واسطه کرونا دیدار با خانواده‌های خود نداشته‌اند مشکلات روحی دیده می‌شود. همچنین در مورد مقایسه وضعیت سلامت روان مردان و زنان جامعه نمی‌توان در ارتباط با سطح اجتماع و جامعه نظر داد اما در ارتباط با افرادی که به مراکز بهزیستی مراجعه کرده‌اند، زنان و دختران نیاز به مداخله بیشتری نسبت به مردان دارند.
صدمات وارد شده بر سلامت روان افراد در طول شیوع بیماری کرونا چیست؟
شیوع بیماری کرونا باعث شده که کودکان به مدرسه نرفته و تحت آموزش مجازی قرار گیرند، این موضوع ارتباطات اجتماعی کودکان را کمتر کرد و حتی منجر به چاقی آنها شده است. در شهرهایی با رنگ قرمز سرپرست خانوار درون خانواده است و این موضوعات می‌تواند اصطکاک‌های خانوادگی را بیشتر کرده و مشکلاتی از نظر ارتباطی ایجاد کند که کارکرد خانواده را مختل می‌کند. از سوی دیگر استرس و اضطرابی که کرونا بر جامعه ایجاد می‌کند، هزینه‌های بیشتری که بر خانواده متحمل می‌شود و موضوعاتی نظیر تأمین هزینه خانوار با کمتر شدن شرایط اشتغال، تأمین هزینه شوینده‌ها و اقلام بهداشتی، استرس برای آینده، افسردگی، غم از دست دادن عزیزان و مواردی دیگر نیز می‌توانند روی سلامت روان افراد تأثیرگذار باشند.
مشکلات سیاسی و اقتصادی یک جامعه می‌تواند بر سلامت روان افراد تأثیرگذار باشد؟
مشکلات اقتصادی و سیاسی مانند تحریم‌ها ممکن است روی تمام جنبه‌های زندگی خانواده و یک جامعه تأثیر بگذارد. تحریم‌هایی که علیه یک کشور صورت می‌گیرد به صورت مستقیم می‌تواند روی اقتصاد، بازار و کارکرد خانواده تأثیر بگذارد. هنگامی که تحریمی برای کشوری ایجاد می‌شود، خانواده را از نظر اقتصادی دچار اختلال می‌کند و با توجه به اینکه سرپرست خانواده مجبور به تأمین معاش است، باید وقت و انرژی بیشتری بگذارد و در بسیاری از موارد بهداشت روان و پیگیری‌ها نسبت به علائم موجود بیماری‌های اعصاب و روان‌تنی مانند افسردگی، اضطراب، پیش فعالی اطفال و … مورد توجه قرار نمی‌گیرد. با آموزش‌های صحیح و فرهنگ‌سازی در این زمینه می‌توان اثرات این چنینی را بسیار کمرنگ‌تر کرد.
راهکارهای حفظ سلامت روان برای افراد چیست؟
افراد برای حفظ سلامت روان خود می‌توانند به مراکز مشاوره تقویت شده بهزیستی مراجعه کرده و یا با خط ۱۴۸۰ مشکلات خود را مطرح کنند، همچنین خانواده‌ها اطلاعات خود را در ارتباط با کرونا بالا ببرند و از راه‌های انتقال آن به درستی آگاه باشند. داشتن وسواس زیاد می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در سلامت روان خود و کودکان شود. مطالعه دقیق و ارائه برنامه‌های آموزشی از طریق صدا و سیما، شبکه‌های اجتماعی و نهادهای مرتبط که بتوانند راه‌های ابتلاء و واکسیناسیون را برای جامعه شفاف‌سازی کنند و از اضطراب جامعه بکاهند نیز از راهکارهای مؤثر در حفظ سلامت روان هستند، همچنین اگر در نشاط اجتماعی فعال‌تر عمل کنیم به سلامت روان افراد کمک کرده‌ایم.
خدمات ارائه شده توسط بهزیستی برای حفظ سلامت روان چیست؟
سازمان بهزیستی به منظور ارتقای سلامت روان افراد جامعه مراکز مشاوره خصوصی را گسترش داده است. فعالیت‌هایی که در مراکز مشاوره بهزیستی و مراکزی که به جامعه دسترسی دارند انجام می‌شود این خدمات شامل ارائه اموزش‌های روانی و اجتماعی، آموزش مهارت‌های زندگی، مداخله روان‌شناختی از حوادث و بلایا، پیشگیری و مداخله در طلاق، آموزش‌های پیش از ازدواج، پیشگیری و کاهش آسیب اعتیاد، پیشگیری از معلولیت‌ها، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی خصوصاً خشونت‌ها و خودکشی‌ها که در بحث اورژانس اجتماعی انجام می‌شود، است و خط تلفنی ۱۴۸۰ که به منظور مشاوره به صورت رایگان در خدمت شهروندان قرار گرفته است.