به باور کارشناسان خام فروشی به عنوان مانعی در برابر صنعتی شدن کشت و فرآوری گیاهان عمل کرده است. سالیانه هزاران تن گیاهان دارویی در مراتع و مزارع استان اصفهان برداشت، بسته بندی و صادر می‌شود و پس از فرآوری با نرخی گزاف بار دیگر به خریدار ایرانی عرضه می‌شود.
آنغوزه از گیاهانی است که نه تنها برای شناسایی ارزش و نحوه فرآوری و محصولات جنبی آن باید اقدام کرد بلکه عرضه آن را نیز باید خالص سازی کرد تا رقبای نوظهور ایران در تولید این محصول، بازار‌ها را در دست نگیرند.
کشت و کار پررونق گیاهان دارویی در اصفهان
احمدرضا رئیس زاده مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: حدود ۴۰۰ گونه گیاه دارویی در استان شناسایی شده که ۷۰ گونه آن در مزارع، کشت می‌شود.
او افزود: در سه هزار و ۲۰۰ هکتار از مزارع استان گیاهان دارویی شاخص همچون گل محمدی، زعفران، موسیر، زیره سبز، سیاه دانه، بابونه شیرازی، باریجه و آنغوزه کشت و در بیش از ۱۲ هکتار گلخانه هم آلوئه ورا پرورش داده می‌شود.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان با بیان اینکه رقم ۶ هزار تنی تولید گیاهان دارویی در سال ۹۸، به ۶۵ هزار تن در سال ۹۹ رسید، افزود: در سال ۹۹، حدود ۴۲ هزار تن انواع گیاهان دارویی، اسانس گلاب و عرقیات گیاهی به ارزش بیش از ۱۳ میلیون دلار از استان اصفهان صادر شد.
رئیس زاده اظهار کرد: شیرین بیان، موسیر، زعفران، سیر، صمغ، باریجه و آنغوزه از گیاهانی است که به کشور‌هایی همچون آلمان، پاکستان، کویت، امارات متحده عربی، افغانستان، چین، سوئد، عراق، قطر، عمان، بحرین و هندوستان صادر شد.
او با اشاره به فعالیت بیش از ۱۵۰۰ واحد سنتی و صنعتی فرآوری و بسته‌بندی گیاهان دارویی در استان اصفهان، تصریح کرد: حدود ۹۰ درصد گیاهان دارویی برداشت شده به صورت خام خرید و فروش می‌شود.
آنغوزه، بدبوی باخاصیت
حسین حسینی دکترای گیاهان دارویی و معطر در گفتگو با خبرنگار ما گفت: آنغوزه، از تیره چتریان با نام علمی ferulaassa-foetida گیاهی حدود ده ساله است که از سال سوم از ریشه غده‌ای آن شیره و صمغ برداشت می‌شود و در سال آخر گل می‌دهد و می‌میرد و از هر بوته حدود ۵۰ گرم شیره به دست می‌آید.
او افزود: آنغوزه کاهنده فشارخون، آرام بخش، ضدنفخ، التیام بخش درد دندان، ضد انگل معده، درمان کننده اسهال و برونشیت است و در تهیه ترشیجات به عنوان نگهدارنده طبیعی و در تولید سموم گیاهی حشره کش استفاده می‌شود.
این متخصص گیاهان دارویی اواخر شهریور را زمان پایان برداشت آنغوزه اعلام و اضافه کرد: بیشترین سطح زیر کشت آنغوزه در استان در شهرستان خوروبیابانک است.
حسینی بوی نافذ و تند آنغوزه را عاملی برای کم رغبتی به کشت آن دانست و افزود: البته همین بوی قوی و استفاده از آنغوزه در صنعت دارویی، ارزش افزوده بالایی به این گیاه می‌دهد.
غفلت از ارزآوری گیاه دارویی آنغوزه
او با بیان اینکه در دنیا بیش از ۱۰۰ نوع محصول از صمغ گیاه آنغوزه تولید می‌شود بیان کرد: صمغ این گیاه دارای ۶۲ درصد روی و ۲۸ درصد اسیدفولیک است.
این متخصص گیاهان دارویی در عین حال گفت: ما در صنعت داروسازی خود هیچ گاه در پی استخراج و فرآوری آنغوزه نبوده ایم و کسی هم طالب سرمایه گذاری روی این گیاه نبوده است.
حسینی با اشاره به تولید سالیانه ۱۰ تن آنغوزه گفت: هر کیلوگرم از این محصول در کشور ۴۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد؛ در حالی که نرخ صادراتی آن برای آنغوزه تلخ بیش از ۳۰ و برای آنغوزه شیرین ۶۰ دلار است.
او با انتقاد از خام فروشی آنغوزه تاکید کرد: به قول معروف، جلوی ضرر از هرجا گرفته شود منفعت است، امیدواریم مسئولان استانی و کشوری به ارزش اقتصادی این گیاه بیشتر توجه کنند.
ریشه آنغوزه در خاک ایران
آبتین میرطالبی رئیس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما، گفت: آنغوزه به دو نوع کلی تلخ و شیرین تقسیم می‌شود. در ایران آنغوزه دست کم شامل دو گونه آنغوزه تلخ و دو گونه شیرین است که طرح پژوهشی شناسایی و تفکیک گونه‌های آن در حال اجراست.
او ادامه داد: آنغوزه شیرین معروف‌تر و مرغوب‌تر است و بیشتر در استان‌های اصفهان، خراسان جنوبی و رضوی و یزد برداشت می‌شود و تولید آن در شرایط نبود خشکسالی حدود ۱۵۰ تن شیره به همراه کشته (برش‌های ریشه) است.
رئیس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان اظهار کرد: قیمت هر کیلوگرم شیره آنغوزه یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و در خارج از کشور ۸۰ تا ۱۰۰ دلار است.
هندی‌ها نگران خرید آنغوزه ناخالص
میرطالبی مقصد اصلی آنغوزه را هندوستان اعلام کرد و گفت: در هندوستان فرآوری پیچیده‌ای روی آنغوزه نمی‌شود و فقط آن را با چند ماده و ادویه ترکیب می‌کنند و پس از بسته بندی می‌فروشند.
او اضافه کرد: هندی‌ها برای جلوگیری از تقلب آنغوزه را خام خریداری می‌کنند، چون متاسفانه تقلب و قاطی کردن ناخالصی به شیره در مراحل تولید در ایران مشاهده شده است.
رئیس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان، افغانستان و تاجیکستان و ازبکستان را رقبای ایران در تولید آنغوزه دانست و گفت: در گذشته آنغوزه زیادی برای مصارف داروسازی به اروپا صادر می‌شد، اما اکنون فقط مقدار کمی از این محصول برای تولید سموم ارگانیک روانه قاره سبز می‌شود.
میرطالبی گفت: از منظر قوانین سازمان جنگل‌ها آنغوزه شیرین در گروه محصولات فرعی مجاز مشروط است به این معنا که بهره برداری از آن با نظارت دولت و پرداخت بهره مالکانه است و بهره برداران متعهد می‌شوند برای بقای رویشگاه و پایه‌های مولد اقدام و عملیات اصلاح و احیا از جمله بذرپاشی و کپه کاری را همزمان با برداشت محصول اجرا کنند.
او افزود: عواید حاصل از بهره برداری نصیب بهره برداران بومی و جوامع محلی می‌شود و آن‌ها اختیار دارند پس از اتمام بهره برداری و حصول پروانه حمل، برای صادرات یا فروش محصول اقدام کنند.
فرآوری، حلقه گمشده زنجیره ارزش گیاهان دارویی
رئیس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان گفت: ما در زنجیره ارزش گیاهان دارویی از مزرعه تا بازار مشکل داریم و اینجاست که آنغوزه وقتی تولید می‌شود سر از بیرون مرز‌های کشورمان در می‌آورد.
میرطالبی افزود: شرکت‌های دانش بنیان، بخش خصوصی و موسسات تحقیقاتی زیر نظر سازمان غذا و دارو باید با اجرای طرح‌های پژوهشی محصولات مشتق از آنغوزه و شیوه‌های فرآوری آن‌ها را شناسایی کنند.
او اظهار کرد: نداشتن دانش فنی و یافتن مشتری دو چالش کشاورزان برای تولید و فرآوری این گیاه دارویی است.
رئیس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان گفت: از نگاه ما اهمیت آنغوزه در درآمدزایی و ایجاد اشتغال برای بهره برداران است، اما برای حمایت از ادامه تولید آن، توسعه صادرات ضروری است.
میرطالبی اظهار کرد: در حال حاضر هیچ موسسه یا نهاد خصوصی و دولتی درخواست خرید و فرآوری آنغوزه را به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور ارائه نکرده است، اما این سازمان آمادگی دارد برای حمایت از تولید داخلی و ممانعت از خام فروشی با هماهنگی معاونت بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی هرگونه مجوز حمل و صادرات را مشروط به تامین صنایع فرآوری داخلی کند.
تنوع تولید گیاهان دارویی و گستره جغرافیایی و اقلیم متفاوت ایران، این امکان را به ما می‌دهد که با حفظ ذخایر مرتعی همراه با کشت گیاهان دارویی، فرآوری بر مبنای پژوهش و شناخت بازار و نیاز‌های مشتری، از این گنجینه ارزشمند طبیعی برای ارزآوری و اشتغالزایی به خوبی استفاده کنیم. امری که دهه هاست از آن غفلت شده و بیش از این نباید به تاخیر بیفتد.
