ایران و نقشه راه سازمان همکاری شانگهای جلال اسکندری

به گزارش ایرنا، جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۵ به عنوان کشور ناظر در نشست‌های سازمان همکاری شانگهای شرکت داشته است و از سال ۲۰۰۸ به این سو در تلاش برای عضویت کامل در آن بود.
ابتدا گفته می شد که مهمترین مانع حقوقی سد راه پیوستن ایران به سازمان شانگهای، قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد است و پس از توافق برجام در ۲۰۱۵ و برداشته شدن موانع حقوقی در شورای امنیت، گفته شد مانع اصلی سیاسی پیوستن ایران به این سازمان، مخالفت تاجیکستان بوده است، اما به هرحال، رهبران سازمان همکاری شانگهای روز جمعه (۲۶ شهریور ۱۴۰۰) در نشست بیست و یکم در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان پس از حدود ۱۵ سال از تاسیس آن، با عضویت کامل ایران در این سازمان موافقت کردند.
حال که عضویت کامل جمهوری اسلامی در سازمان همکاری شانگهای محقق شده است، این سوال مطرح است که حضور ایران در این سازمان چه تاثیری بر روند همکاری ها، برنامه ها و در یک کلام آینده این سازمان دارد؟
آینده حوزه شانگهای با حضور ایران
بسیاری تحلیلگران معتقدند، ایران به عنوان قدرت برتر منطقه و حوزه آسیای غربی، بدون شک می تواند وزن و جایگاه این سازمان را از لحاظ سیاسی، اقتصادی، امنیتی و حتی فرهنگی ارتقاء دهد.
عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان شانگهای بازی برد – برد تلقی می شود، بطوری که تنها در بخش تجارت و حمل و نقل در حوزه اوراسیا، از لحاظ اقتصادی و تجارت، دسترسی اعضا به کریدور شمال – جنوب و غرب - شرق را تسهیل می بخشد.
موقعیت راهبردی و ژئوپولتیکی ایران نیز بحث دیگری است که می توان اثرات آن را بر تعاملات منطقه شانگهای، در سال های آینده به خوبی شاهد بود. ایران امروزه، چهار راهی امن برای تبادلات مختلف اعم از کالاهای صنعتی و فرهنگی تلقی می شود که دسترسی کشورهای سازمان همکاری شانگهای را در مناسبات اقتصادی و بازرگانی، از غرب به اروپا و غرب آسیا و از جنوب به کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی شمال آفریقا تسهیل می کند و این یک موقعیت جدید و بزرگ برای منطقه محسوب می شود.
اگر چه سازمان همکاری شانگهای هنوز به مباحثی مانند واحد پولی مشترک آنگونه که در سازمان های مشابه مانند اتحادیه اروپا وجود دارد، ورود نکرده است، اما با توجه به خواست و عزم کشورهای عضو بویژه روسیه و چین و ایران، به عنوان قدرت های منطقه برای پایان دادن به سلطه دلار بر اقتصاد جهانی، امیدها در خصوص خارج کردن انحصار آمریکایی ها در نظام پولی جهان، به شدت افزایش یافته است.
فرصتی برای مقابله با یک جانبه گرایی
ایران همواره مخالف یک جانبه گرایی بوده است، چنانکه بیشتر کشورهای عضو بویژه روسیه و چین نیز همین باور را دارند، بنابراین عضویت و حضور قدرت های اصلی جهانی در سازمان همکاری شانگهای مانند روسیه و چین و اجماع آنها می تواند محور مخالفت با هژمونی جهانی آمریکا را به شدت تضعیف و دچار چالش اساسی کند و فرصتی ساختاری برای تغییر در نگاه و گفتمان نادرست غرب فراهم کند.
بی شک، عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای، جریان مقابله با برتری جویی آمریکا را در جهان تقویت خواهد کرد، رویکردی که روسیه و چین نیز به آن اعتقاد دارند و برای برهم زدن آن می کوشند، بنابراین قرارگرفتن این سه کشور در کنار هم می تواند به تقویت و اثرگذاری بیشتر این جبهه بیانجامد.
از سوی دیگر عضویت ایران در سازمان شانگهای با توجه به زمینه ها و بسترهای افراط گرایی در حوزه اوراسیا ، فرصتی مغتنم برای سازماندهی جمعی در منطقه برای برخورد با تروریسم و افراط گرایی است، بویژه آنکه ایران در مبارزه با تروریسم بین الملل در عراق و سوریه تجربیات گران بهایی دارد و به علاوه تجربه همکاری و تعامل ایران با عضو دیگر این سازمان یعنی روسیه در مبارزه با تروریسم در سوریه را نیز باید به آن اضافه کرد؛ از همین رو این تجربیات در ترتیبات و مدیریت امنیت کشورهای این حوزه حائز اهمیت بسیاری است.
عضویت کامل جمهوری اسلامی ایران در سازمان شانگهای همچنین می تواند به نقطه ای عطف و مهم در برقراری توازن و تعادل در روابط با آسیا با غرب تلقی شود و در این میان می توان بیشترین بهره ها را از فرصت های اقتصادی و امنیتی برد.
مزیت جمعیتی
با حضور ایران اکنون سازمان همکاری‌ ‎شانگهای بیش از ۶۵ درصد جمعیت، ۲۱ درصد از ذخایر نفت و ۴۶ درصد از ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد و این ظرفیت سازمان را به قدرت برتر نیروی انسانی و انرژی جهانی تبدیل کرده است، اعضا سازمان می توانند در هم افزایی با یکدیگر برای بهره برداری از این ظرفیت عظیم و کم نظیر و تاثیرگذار بر اقتصاد جهانی و تقویت محور شانگهای وارد عمل شوند.
جمهوری اسلامی ‏ایران اکنون در کنار روسیه، چین، هند و پاکستان پنج ضلعی قدرت شرق را تشکیل داده اند و با حضور ایران در سازمان همکاری شانگهای نظام اقتصادی و سیاسی تازه ای طرح ریزی شده که می تواند با وحدت رویه و اجماع اعضا در سیاست های اقتصاد بین الملل و ترتیبات امنیتی - نظامی، بازرگانی و انرژی جهان دست برتر و بالا داشته باشد.
عضویت ایران در این سازمان که از سال ۲۰۰۵ تا کنون به عنوان عضو ناظر حاضر بود، با توجه به مناسبات گسترده اعضا آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی- بانکی، انرژی و فرهنگی، به طور قطع فضای مناسب‌تری را برای هم افزایی و همکاری بین‌المللی اعضای سازمان همکاری شانگهای فراهم خواهد کرد.
سازمان همکاری شانگهای که از سال ۲۰۰۱ تاسیس شده اکنون شامل ۹ عضو شامل چین، هند، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان، ازبکستان و ایران است و افغانستان، مغولستان و بلاروس اعضای ناظر این سازمان به شمکار می روند.
شرکای گفت و گوی این سازمان را کشورهای ارمنستان، جمهوری آذربایجان، کامبوج، نپال، سریلانکا و ترکیه تشکیل می دهند.
بدون شک عضویت ایران در سازمان شانگهای می تواند آن را از حالت کم تحرکی وارد مدار تحرک و پویایی بیشتر کند. پافشاری ایران برای عضویت در شانگهای بیانگر آن است که مقام های ایرانی به نقش و جایگاه این سازمان واقف هستند و طرح هایی را برای اثرگذاری بیشتر آن در ترتیبات امنیتی، اقتصادی و سیاسی جهان ارائه خواهند کرد.