جیب‌بری نوین تاکسی‌های اینترنتی؛ از کرایه‌های کیلویی تا ردیابی مسافران!

دیر زمانی پیش نبود که مردم برای جابجایی‌های درون شهری خود تلفن را بر می‌داشتند و از تاکسی تلفنی محل خود درخواست خودرو می‌کردند، رفت‌وآمدهای روزمره هم با استفاده از تاکسی‌های زرد معروف انجام می‌شد اما ورود و توسعۀ سریع اینترنت و فضای مجازی به عنوان ابزار تکنولوژیک فضای سایبر این عرصه را نیز از تحولات پر سرعت بی‌نصیب نگذاشت.
تاکسی‌های اینترنتی پدیده‌ای بودند که اوایل دهۀ نود شمسی پای به عرصۀ وجود گذاشتند و در کوتاه زمانی خیابان‌های اغلب شهرهای ایران جولانگاه آن‌ها، البته مقاومت سنتی در برابر برخی از اشکال نوین تکنولوژی سبب شد تا برای مدتی آن‌ها جایگاه تجاری مناسبی نداشتند تا جایی که شائبه شکست و تعطیلی تاکسی‌های اینترنتی نیز در مقطعی مطرح شد اما عواملی مانند پیشنهاد قیمت‌های مقطوع و مناسب بر اساس مبدأ و مقصد مسافران، فعالیت شبانه‌روزی، امکان تضمین نسبی امنیت سفر با استفاده از مکان‌یاب‌ گوشی، پرداخت پاداش به رانندگان و ... سبب شد تا ورق به نفع آن‌ها برگردد و این تاکسی‌ سرویس‌های سنتی باشند که تعطیل را تجربه می‌کنند، قیمت‌های تاکسی‌های اینترنتی به حدی مناسب بود که برخی برای رفت‌وآمدهای خود در مسیرهای کوتاه هم از آن‌ها استفاده می‌کردند و دیگر رانندگان تاکسی‌های زرد معروف نیز به جرگۀ مخالفان آن‌ها پیوسته بودند اما استقبال مردم از شرایط جدید و برخی عوامل دیگر موجب شد که در نهایت رانندگان تاکسی و رانندگان تاکسی‌ سرویس‌های تلفنی مغلوب این نبرد نابرابر شوند و خود نیز به ناوگان رانندگان این تاکسی‌ها بپیوندند.
مشکل به طور دقیق از همین برهه زمانی شروع شد، متاسفانه درست در همین زمان که تاکسی‌های اینترنتی دیگر در بازار برای خود حضور رقیب جدی را احساس نکردند، مشکلات رانندگان و مسافران توأمان با یکدیگر شروع شد؛  امروز به جرئت می‌توان گفت این سکوهای ارائه خدمات ضروری حمل و نقل درون شهری حامی حقوق مسافران نیستند و البته رانندگان نیز اهمیتی برای آن‌ها ندارند، فقط کسب سود بیشتر مهم است!
قیمت‌گذاری کیلویی
مقرون به صرفه بودن یکی از مزایای نسبی تاکسی‌های اینترنتی بود که این روزها دیگر کم‌تر به عنوان یک مزیت قابل بیان است! پیش‌تر مردم همواره با تاکسی سرویس‌های تلفنی یا تاکسی‌های زرد رنگ شهری برای تعیین نرخ سفر خود دچار مجادله بودند که سرویس با چه نرخی انجام شود و هرکس هم برای انجام سفر درون شهری درخواستی مسافر یک قیمتی ارائه می‌داد تا این‌که تاکسی‌های اینترنتی متولد شدند و این معضل برای مسافران رفع شد، علاوه بر این که قیمت پیشنهادی معقولانه بود، رانندگان هم از رضایت نسبی برخوردار بودند؛ چرا که مجادله‌ای با مسافر نداشت و پیش از شروع سفر هم با علم و آگاهی با فشردن دکمۀ تأیید قراردادی نانوشته برای جابجایی مسافر را پذیرفته بود اما هرچه زمان به پیش رفت این اوضاع تغییر کرد تا جایی که امروز هیچ یک از دو عنصر کلیدی و حیاتی تاکسی‌های اینترنتی (رانندگان و مسافران) از خدمات آن‌ها راضی نیستند.
یکی از دلایل تخطی این کسب‌وکارها از منش اولیه خود را می‌توان شیوع پاندمی کرونا دانست! متاسفانه این بیماری تاکسی‌های اینترنتی را نیز به شدت متأثر از شرایط خود کرد همانطور که می‌دانید با شروع کرونا بسیاری از کسبه مجبور به تعطیلی فعالیت خود شدند یا شرکت‌های خصوصی متعددی که فشار تحریم را تحمل می‌کردند، دیگر تاب نیاوردند و به ورطۀ تعطیلی کشیده شدند، اتفاقی تلخ که در اوضاع بغرنج اقتصادی کشور بیش از پیش مردم را دچار بحران‌های معیشتی کرد، پدرها، مادران و همسران بسیاری به اجبار برای حفظ شرافت و آبروی خود به این تاکسی‌ها مراجعه کردند تا گذران زندگی کنند، اتفاقی که در کل مثبت است؛ چرا که مانع از وقوع بسیاری از بزه‌ها شد و خانواده‌های شرافتمند زیادی از این طریق امرار معاش کردند اما وجه منفی ماجرا جایی اتفاق افتاد که این شرکت‌ها با انبوهی از متقاضیان برای پیوستن به ناوگان رانندگان روبرو شدند بنابراین همان خدمات اندکی را هم که این سرویس‌ها به رانندگان ارائه می‌دادند کمرنگ‌تر شد تا جایی که بسیاری از راننده‌ها بیان می‌کنند اگر اعتراضی به شرایط موجود داشته باشند به راحتی شرکت به آن‌ها می‌گوید که اگر ناراضی هستند به فعالیت نپردازند و برای هر سفر هم باید ۲۲ درصد کمیسیون بپردازند!
مسافران و رانندگان هردو از قیمت‌گذاری تاکسی‌های اینترنتی شکایت دارند، مسافران از متغیر بودن قیمت‌ها و سوءاستفاده تاکسی‌های اینترنتی برای افزایش ناگهانی قیمت‌ها در طول شبانه روز به خصوص در مقاطعی که عوامل طبیعی مانند باران یا مؤلفه‌های غیر طبیعی مانند برگزاری مراسم‌ها، شلوغی خیابان‌ها و... سبب افزایش قیمت قابل ملاحظه سفرها می‌شود یا برخی مسافران معتقدند که یکی از این شرکت‌ها اگر متوجه شود شما به طور متناوب در مسیری خاص تردد دارید، خدمات گران‌تری به شما در آن مسیر ارائه می‌دهد!
رانندگان نیز رضایتی از وضعیت کنونی ندارند، افزایش قیمت خودرو باعث شده است که قیمت لوازم یدکی اتومبیل‌ها رشد سرسام‌آوری پیدا کند و بسیاری از آن‌ها را برای نگهداری خودرو دچار مشکل کند، البته که این هزینه‌های نگهداری فقط شامل قطعات یدکی نمی‌شود و امروز رانندگان با بحران‌های دیگری همچون بهای سوخت و بیمه شخص ثالث روبرو هستند که همۀ آن‌ها مخارج واجبی هستند و قابل چشم‌پوشی نیستند، اعمال ۲ درصد مالیات برای هر سفر هم آتشی دیگر بر جان آن‌ها انداخته است؛ بسیاری از رانندگان احساس تبعیض زیادی می‌کنند و انتقاداتی نسبت به این موضوع دارند اما راهکار نزدیک این مسئله چیست؟
درآمد بابت هیچ!
شاید در کانال‌های فضای مجازی این لطیفه به چشم شما خورده باشد که روزی شخصی یک «پارک حیواناتی» تأسیس می‌کند اما هر قیمتی اعلام می‌کند کسی برای بازدید به وی مراجعه نمی‌کند تا این که تصمیم می‌گیرد اعلام کنند بازدید از این پارک رایگان است، بعد از مراجعه پرحجم مردم، درب پارک را می‌بندد و شیرهای گرسنه را میان جمعیت رها می‌کند، سپس پشت تریبون می‌رود و از بلندگو اعلام می‌کند هر کس قصد خروج از پارک وحش را دارد باید مبلغ گزافی بپردازد و مردم هم بابت حفظ جان خود این هزینه را می‌پردازند! اکنون به نظر می‌رسد که تاکسی‌های اینترنتی هم روش مشابه‌ای را در پیش گرفتند، در ابتدا برای مسافر قیمت‌های مقرون به صرفه‌ای پیشنهاد می‌دادند و راننده نیز بدون پرداخت حق کمیسیون ۲۰ درصدی در این شرکت‌ها فعالیت می‌کرد اما زمانی که رقبا از میدان به در شدند، تاکسی‌های اینترنتی علاوه بر این که  برای قیمت‌گذاری قاعده‌ای را رعایت نمی‌کنند، بر خلاف ابتدای فعالیت خود که حق معرفی مسافر از رانندگان دریافت نمی‌کردند برای هر سفر ۲۰ درصد کمیسیون دریافت می‌کنند.
دریافت حق معرفی یکی از بدیهیات پذیرفته شده است و به طور قطع کسی از این شرکت‌ها انتظار ندارد که بدون دریافت هیچ سودی تعامل میان دو ضلع صنعت حمل و نقل را برقرار کند، اما هر مسئله‌ای قانون و قاعده‌ای دارد، بسیاری از شرکت‌های معتبر در جهان درآمدی حدود ۵ تا ۱۰ درصد را برای خود در نظر گرفته‌اند که راننده‌ها نیز رضایت بیشتری از این موضوع دارند، کاهش کمیسیون سفر‌ها و اختصاص نیمی از آن برای کاهش قیمت سرویس‌ها و مابقی به افزایش درآمد راننده از سفر می‌تواند مرهمی باشد بر زخم رانندگان و مسافران که البته شرکت‌ها اهمیتی به اعتراضات نمی‌دهند به طور قطع بسیاری از شما این تجربه را داشته‌اید که راننده‌ای از شما درخواست داشته تا سفر را لغو کنید و سفر را بدون در جریان قرار گرفتن شرکت با همان قیمت ادامه دهد؛ عواملی که بر شمردیم و بزرگی عدد ۲۰ درصد سبب شد تا راننده رغبتی برای پرداخت این کمیسیون نداشته باشد عواملی که بر شمردیم و بزرگی عدد ۲۰ درصد سبب شد تا راننده رغبتی برای پرداخت این کمیسیون نداشته باشد؛ چرا که متعتقد است مدیران شرکتی درکی از مشکلات وی ندارند و بدون هیچ زحمتی در قبال چالش‌های زیادی که وی در خیابان‌ها تحمل می‌کند، درآمد به دست می‌آورند همانطور که اشاره شد دریافت حق معرفی معقول توسط تاکسی‌های اینترنتی امری بدیهی است، اما معقولانه کردن این رقم می‌تواند بخشی از سرمایۀ اجتماعی آسیب دیدۀ آن‌ها را ترمیم کند!
روابطی که تنظیم نمی‌شود
رانندگان در ادامۀ مطالبات خود معتقدند که شرکت همواره حق را به مسافر می‌دهد؛ چرا که هزینۀ سفر را مسافر پرداخت می‌کند و شأنی برای رانندگان قائل نیستند، در حالی که راننده نیز به اندازۀ مسافر اهمیت دارد و اگر ناوگان رانندگان فعالیت نکند، آن‌ها با مشکلات جدی روبرو می‌شوند از سوی دیگر برخی از نبود امکانات و امتیازات رفاهی برای رانندگان شکایت دارند تا جایی که برخی اعلام می‌کنند حتی گاهی این شرکت‌ها به تعهدات اصلی خود نیز عمل نمی‌کنند، برای مثال اخیراً مواردی از گزارشاتی را دریافت کردیم که یکی از این تاکسی‌های اینترنتی سه ماه است که سهمیۀ بنزین ناوگان خود را پرداخت نمی‌‌کند، ادعایی که صحت و سقم آن نیاز به بررسی دارد.
مسافران هم گاهی از کیفیت پایین خودروها، خاموش یا روشن بودن تهویۀ هوا، گزینش رانندگان، پاسخگویی با تأخیر شرکت‌ها هنگام تماس با پشتیبانی و ... گلایه دارند که البته ارتقاء برخی از خدمات ممکن است اما تعدادی از گلایه‌ها درست نیست که نیاز به انجام فعالیت‌های فرهنگی به وضوح در این میان احساس می‌شود.
واژۀ مغفولی به نام تنظیم‌گری!
متاسفانه بسیاری از این مشکلات به وجود خلأ نظارتی و تنظیم‌گری روابط میان این شرکت‌ها و مسافران بر می‌گردد، شهرداری اعتقاد دارد که باید بر فعالیت این شرکت‌ها نظارت کند، در حالی که پاسخی برای وجود تعارض منافع خود در مسئلۀ حمل و نقل درون شهری ندارد، البته این مسئله مدعیان دیگری دارد که تاکنون مرجع مشخصی برای این نظارت معرفی نشده است به طور قطع این شرکت‌ها از منظر زیرساختی و خدماتی که ارائه می‌دهند باید ساماندهی شوند و تحت نظارت باشند اما کسی که این وظیفه را بر عهده دارد نباید دچار تعارض منافع در این زمینه باشد.
فقدان قوانین مشخص، جامع و روشن یکی از نقاط ضعف این حوزه است که باید مرتفع شود، متاسفانه گاهی به اشتباه فضای مجازی به چند پیام‌رسان محدود می‌شود و در سایۀ کشمکش‌های فنی و سیاسی که پیرامون آن‌ها شکل می‌کرد مسئلۀ کلان ساماندهی کلی این فضا مغفول می‌ماند، در حالی که بخش بزرگی از فضای مجازی ایران توسط همین استارتاپ‌ها شکل گرفته است و فعالیت آن‌ها در کشور بر اساس قاعده و قانون مشخصی نیست که رضایت هر دو قشر کاربران را در پی داشته است.
البته به نظر می‌رسد مطالبات رهبر معظم انقلاب در باب ساماندهی فضای مجازی توسط بخشی از تصمیم‌گیران شنیده شده است و امروز لزوم ساماندهی این فضا و تمام سکوهای آن بر کسی پوشیده نیست، قطعاً مدیریت معنایی فراتر از محدودسازی دارد و به معنای واقعی قاعده‌مند کردن نقطۀ مطلوب در تمام عرصه‌ها است، در واقع همانطور که بی نظمی فضای شهری، موجب تشویش خاطر و سردرگمی شهروندان را فراهم می‌کند، بی‌سامان بودن سکوهای فضای مجازی نیز زیست انسان را متأثر می‌کند بنابراین لزوم ساماندهی این فضا از بدیهیات جامعۀ بشری است که یکی از آثار آن برطرف شدن چالش‌های ذکر شده در بارۀ مسائل پیرامون تاکسی‌های اینترنتی خواهد بود.