آیا واکسیناسیون بی‌تاثیر است؟

این روزها با وجود چالش‌های فراوان در راه رساندن واکسن به داخل کشور و تلاش برای تسریع واکسیناسیون سوالات بسیاری از جمله میزان اثرگذاری واکسن، اصالت واکسن، ابتلای مجدد و فوت بعد از تزریق واکسن، مزایای واکسن‌های تزریقی، لزوم دوز تعریف سوم واکسن، پروژه‌های آزمایشی واکسن و … ذهن مردم را در گیر کرده است. از این رو زمینه بی‌اعتمادی نسبت به واکسن زدن بیشتر شده، تا قبل از چنین اخباری نیز برخی نگاه خوبی به واکسن نداشتند و با وجود این اخبار این موضوع شعله‌ورتر شده است، چرا که ویروس منحوس کرونا در این دو سال توانسته تمام افکار و تصورات درمان این بیماری را تغییر دهد و روحیات جامعه دستخوش تحولات جدی شده است و سخت‌تر چیزی را می‌پذیرند و مضطرب هستند که مبادا ایمنی لازم در برابر این ویروس چموش نداشته باشند و در برابر شنیده‌های منفی واکنش‌های هیجانی و احساسی فراوانی بروز داده می‌شود.
از سوی دیگر نیز سرعت واکسیناسیون همچنان کند و قطره چکانی است و واکسن به اندازه کافی وجود ندارد و این چرخه معیوب نیز خود نگرانی است که دلهره‌های واکسن زدن یا نزدن را بیشتر می‌کند و این اقدام بسیار مهم را با چالش‌هایی روبرو کرده است. در کنار واکسن‌های خارجی واکسن تمام ایرانی کرونا بانام «کوو ایران برکت» مجوز تزریق اضطراری دریافت کرد و در کنار واکسن‌های وارداتی به جریان واکسیناسیون عمومی کشور وارد شده در حالی که تردیدهای بسیاری در خصوص واکسن‌های داخلی و خارجی وجود دارد، از این رو با حسن نیلی احمدآبادی، معاون مرکز ویروس‌شناسی دانشگاه اصفهان گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
جنبه‌های مختلف پاندمی کرونا چیست و برای مقابله با آنچه باید کرد؟
واقعیت این است که پاندمی کووید ۱۹ یک غافلگیری برای همه کارشناسان در سطح دنیا ایجاد کرد. ما برای اینکه بتوانیم با پاندمی‌های ویروسی مقابله مؤثر نمائیم باید زیرساخت‌هایی را در کشور ایجاد کنیم. در این شرایط و برای همیشه، کشورهایی که زیرساخت مناسب برای مقابله با پاندمی‌های ویروسی ایجاد کرده‌اند، موفق‌تر هستند، این زیرساخت‌ها حوزه‌های مختلف از جمله زیرساخت‌های ویروس شناسی، تأمین واکسن‌های مؤثر تا سایر مواردی است که می‌تواند به مهار پاندمی کمک کند را در بر می‌گیرد.
همچنین بسیاری از کشورها به دلیل نداشتن سامانه منسجم بهداشتی موارد مثبت را تشخیص نمی‌دهند بنابراین عدم گزارش به دلیل عدم وجود بیماری در آن کشورها نیست و باید به این موضوع توجه شود.
آیا وقوع پاندمی قابل پیش‌بینی بوده است؟
وقوع این پاندمی برای برخی از متخصصان قابل پیش بینی بود، همانطور که بر اساس اطلاعات دقیقی که وجود دارد وقوع یک پاندمی بیست سال پیش، پیش‌بینی و به مقامات مسئول منعکس شده و دستورات اکید برای اتخاذ تدابیر پیشگیرانه صادر شده بود، اما دستورات در پیچ و خم بروکراسی اداری مورد بی‌توجهی قرار گرفت. در بیست سال گذشته تعداد زیادی از محققان کشور از جمله اینجانب تحقیقات بسیار ارزشمندی در خصوص ویروس‌هایی که دارای قابلیت پاندمیک شدن هستند، انجام دادند که مقالات منتشر شده در مجلات بین المللی به راحتی قابل دسترسی است، اما متأسفانه تلاش این محققان مورد توجه قرار نگرفت، همانطور که یکی از دلایل مشکلات موجود در مقابله با پاندمی کووید ۱۹ در کشور بی‌توجهی به ظرفیت‌های محققان به ویژه محققان علم ویروس‌شناسی داخلی است، از طرفی بدعهدی سازمان‌ها و کشورهای تأمین کننده واکسن و عدم تأمین تجهیزات مربوطه و کافی نبودن میزان این تجهیزات از جمله واکسن باعث شد که در موضوع واکسیناسیون عمومی نسبت به جمعیت خود در دنیا عقب باشیم و نتوانیم به سرعت کشورهای مطرح در این زمینه اقدام به واکسیناسیون مردم و مهار هر چه زودتر این پاندمی کنیم.
تأثیر واکسیناسیون تا چه حد است و آیا واکسن‌ها اثربخشی لازم را دارند؟
پاسخ این سوال به چند عامل بستگی دارد، یکی اینکه طول دوره محافظت واکسن‌ها چقدر است. این سوالی است که هنوز پاسخ دقیق آن به درستی مشخص نیست، بنابراین ممکن است نیاز باشد دوزهای بعدی واکسن تزریق شود و مسئله بعدی تغییراتی است که در ویروس ایجاد می‌شود، چرا که این تغییرات می‌تواند باعث شود ویروس به راحتی از سد واکسیناسیون عبور کند و تأثیرگذاری واکسیناسیون را دچار چالش کند، اگر ویروس مهاجم را مانند یک دشمن در نظر بگیریم، واکسیناسیون می‌تواند یک محافظتی مانند خاکریز در مقابل نیروهای پیاده و زرهی دشمن ایجاد کند و نیاز است که این کار با واکسن‌های معتبر و کافی با سرعت انجام شود تا تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.
لزوم رعایت نکات بهداشتی بعد از واکسیناسیون نشانگر بی‌تأثیری واکسن‌ها است؟
ماسک زدن مثل رفتن داخل سنگر است و نباید در صورت واکسن زدن رعایت‌ها کمرنگ شود، بلکه باید همچنان به دقت پروتکل‌ها رعایت شود، زیرا با واکسیناسیون قدرت شما در جهت مقابله با دشمن مقداری افزایش یافته است و احتمالاً آسیب کمتری در این نبرد به شما می‌رسد، اما این به معنای آن نیست که کاملاً جلوی تهاجم ویروس کرونا گرفته می‌شود و ایمنی واکسن‌ها در برابر ویروس صددرصدی نیست، همچنین تصور اینکه افرادی که واکسن تزریق کرده‌اند، دیگر می‌توانند پروتکل‌های بهداشتی را رعایت نکنند تصور بسیار غلطی است و باید برای ایمنی بیشتر و مهار سریع‌تر کرونا حتی بعد از واکسیناسیون نیز ماسک زدن و سایر نکات بهداشتی رعایت شود، زیرا همچنان جنبه‌های زیادی از این ویروس برای دنیا ناشناخته است.
آیا شلوغی مراکز واکسیناسیون خود باعث انتقال بیماری نیست؟
ایده آل ما این است که بدون اینکه نیاز به تجمع باشد واکسیناسیون انجام شود نه با تجمع افراد. تجمع طولانی مدت به هر دلیل حتی در فضای باز می‌تواند ریسک ابتلاء را افزایش دهد. گزارش‌ها از برخی مراکز واکسیناسیون چهره خوبی از واکسیناسیون را به تصویر نمی‌کشد. امیدواریم که این موضوع هرچه سریع‌تر مرتفع شود و یا شیوه تزریق واکسیناسیون مانند کشورهای مطرح تغییر کند.
نظر شما درباره شایعاتی که در خصوص عوارض واکسن‌ها وجود دارد، چیست؟
متأسفانه موضع‌گیری در خصوص واکسیناسیون از مسیر علمی و کارشناسی خارج شده است، برخی آن را برای تسویه حساب‌های سیاسی مورد استفاده قرار می‌دهند و برخی از مردم نیز به صورت ناآگاهانه به گسترش این شایعات دامن می‌زنند. به طور مثال یکی از شایعاتی که در این زمینه وجود دارد این است که می‌گویند هر کس واکسن کرونا زده دیگر نمی‌تواند مثلاً از آمپول بی‌حسی برای دندان استفاده کند یا اینکه افرادی که انسولین می‌زنند، نگران هستند که اگر واکسن بزند اتفاقات ناخوشایندی برایشان بیفتد.
اما باید بدانیم در مورد مکانیزم عملکرد واکسن و برخی از داروها مثل بی‌حسی موضعی اصلاً ربطی وجود ندارد، واکسن با هدف افزایش سطح ایمنی مورد استفاده قرار می‌گیرد و بسیاری از عوارضی که در بین عوام به واکسن نسبت داده می‌شود، مبنای علمی ندارد. واکسن‌هایی که در کشور مجوز استفاده گرفته‌اند از اثربخشی قابل قبولی برخوردارند، بنابراین مردم نسبت به واکسیناسیون اقدام کنند و بدانند واکسن‌ها اگر چه تأثیر صددرصدی ندارند، اما بی‌تأثیر نیستند و چالش‌های کمبود و نبود و نوع واکسن نباید افراد را از تزریق هر چه سریع‌تر واکسن مأیوس کند و در اولین فرصتی که امکان واکسیناسیون برای افراد فراهم می‌شود، بهتر است برای انجام آن اقدام کنند تا عدم مراجعه به موقع افراد در کنار روند کند واکسن از میزان تأثیرگذاری واکسن‌های موجود نکاهد.
واکسیناسیون چگونه باید انجام شود تا تأثیر حداکثری داشته باشد؟
در حال حاضر صحبت از سوش لامبدا است که بعد از سوش دلتا تغییراتی ایجاد می‌کند و سوش لامبدا باعث می‌شود نوع دیگر ویروس کرونا ظاهر شود، از سوی دیگر اگر روند انجام واکسیناسیون در اجتماع کند شود، متأسفانه افرادی که قبلاً واکسینه شدند، دوباره مبتلا به سوش جدید کرونا می‌شوند به دلیل اینکه آنتی بادی بدن آنها کاهش پیدا می‌کند و اگر برای رسیدن به رقم ۷۰ درصدی واکسیناسیون افراد جامعه مدت زمان طولانی را طی کنیم احتمال خطر ابتلاء به ویروس در بین افراد افزایش پیدا می‌کند، بنابراین هرچه قدر سرعت واکسیناسیون در جامعه بالا برود و در زمان کمتری انجام شود چرخه ویروس قطع می‌شود و از این پاندمی نجات یابیم.
آینده بیماری کووید ۱۹ را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
پاسخ به این سوال دشوار است به دلیل اینکه از تغییرات آینده ویروس خیلی اطلاع نداریم و حتی ممکن است اطلاعات موجود نیز ناکافی باشد و حتی کامل نباشد، یک تحلیل بدبینانه این است که در این نبرد گزینه‌ها یا قدرت انتخاب ویروس رو به افزایش باشد و یا اینکه به گونه‌ای دیگر گزینه‌ها یا قدرت انتخاب ویروس رو به کاهش برود، علت آن هم این است که به طور همزمان واکسیناسیون سراسری در همه کشورها انجام نمی‌شود و از طرفی اثربخشی واکسیناسیون صددرصد نیست، بنابراین ممکن است حداقل چندین سال حتی بعد از واکسیناسیون کامل که در حال حاضر با سرعت بسیار کم در حال انجام است و خود این موضوع چالش‌های جدیدی در طولانی شدن پاندمی رقم می‌زند، درگیر این پاندمی باشیم، بنابراین باید زیرساخت‌های خود را جهت شناسایی، تعیین بیماری زایی، قدرت انتقال و تولید ترکیبات بیولوژیک مانند آنتی بادی اختصاصی و واکسن مؤثر ارتقا بخشیم، خوشبختانه در کشور نیروی انسانی کارآمد و انگیزه کافی در این خصوص وجود دارد و نیاز است تا از آنها بیشتر استفاده شود، برخی شرکت‌های واکسن‌ساز، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و برخی از دستگاه‌های اجرایی و صنایع مادر اقدام به تولید آنتی بادی اختصاصی در مدل‌های حیوانی کرده است که مراحل نهایی کارآزمایی بالینی را با موفقیت پشت سر گذاشته و منتظر ارزیابی نهایی توسط دانشگاه علوم پزشکی هستند.