اختصاص بخشی از فعالیت‌های حوزه‌های قضایی در رسیدگی به دعاوی خانوادگی
دادگاه خانواده در سال ۱۳۴۲ با توجه به تصویب قانون حمایت از خانواده تشکیل و صلاحیت آن مربوط به رسیدگی دعاوی خانوادگی است. در سال ۱۳۵۳ قانون حمایت از خانواده مورد بازنگری قرار گرفت و مقرر شد دادگاه خانواده بدون نیاز به آیین دادرسی مدنی باید به دعاوی آن‌ها رسیدگی کنند. در سال ۱۳۷۶ قانونی بنام (قانون اختصاص بعضی از دادگاه‌های عمومی جهت رسیدگی به دعاوی خانوادگی) تصویب شد. این موضوع به این معنی است که حوزه‌های قضایی باید بخشی از دادگاه‌هایی که زیر نظر آن‌ها فعالیت می‌کنند را به دعاوی خانوادگی اختصاص دهند.
یکی از موضوعات دعاوی خاتوادگی، مهرالمثل و مهرالمتعه است. مهرالمثل به این معناست که مهریه با توجه به شرافت خانوادگی زن، وضعیت عرفی، تحصیلات و بر اساس مسائلی از این دست برای او مشخص می‌شود و برای تعیین مهرالمتعه، شرایط مرد از لحاظ فقر و غنا ملاحظه می‌شود.
تفاوت مهرالمثال و مهرالمتعه
مهم ترین نکاتی که باید در مورد تفاوت مهرالمثل با مهر المتعه بدانیم عبارت هستند از:
1- تعیین مهریه جزو عقد ازدواج است اما شاید بیشتر افراد جامعه از این امر مطلع نباشند که عقد ازدواج دائم بدون مهریه نیز صحیح است برعکس عقد منقطع که تعیین مهر در آن، جزء لاینفک عقد است و بدون مهر عقد باطل خواهد بود.
2- در مقابل در عقد دائم ذکر نکردن مهر خدشه ای به صحت عقد وارد نمی کند. ممکن است طرفین عقد ازدواج با هم توافق کنند که بعدا مهریه را مشخص کنند منتهی ممکن است یک سری شرایط پیش بیاید که بسته به آن میزان تعیین مهر متفاوت خواهد بود.
3- اگر زن و شوهر توافق کنند که مهریه را بعدا تعیین کنند و اتفاقا قبل از تعیین مهر، رابطه زناشویی رخ دهد در اینجا مهرالمثل برای زن تعیین می شود.
4- حالت بعد هنگامی است که مهر هنوز تعیین نشده و مرد بعد از نزدیکی با زن او را طلاق می دهد. در این حالت نیز مهرالمثل تعیین خواهد شد. تعیین مهر المثل با دادگاه است که برای تعیین آن، حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات او مانند اینکه تحصیلات او چقدر است و میزان مهریه بستگان زن مانند دخترخاله ها و دخترعمه ها مورد توجه قرار می گیرد. معمولا با چنین قرینه هایی می توان مهرالمثل را که بسته به شرایط و عرف است تعیین کرد.
5- در حالت دیگر ممکن است قبل از تعیین مهر توسط زوجین و قبل از رابطه زناشویی یکی از زوجین بمیرد که در این حال هیچگونه مهری به زن تعلق نخواهد گرفت و آخرین حالت نیز وقتی است که هنوز مهر تعیین نشده و قبل از رابطه زناشویی مرد زن را طلاق می دهد. در این حالت مهرالمتعه به زن تعلق خواهد گرفت.
6- در تعیین مهرالمتعه برعکس مهرالمثل، این حال مرد است که از حیث غنا و فقر مورد توجه قرار می گیرد. در مهرالمثل این وضعیت زن و بستگان و شان و شخصیت او بود که برای تعیین مهرالمثل ملاک بود اما در مهرالمتعه وضعیت مالی مرد در نظر گرفته می شود و با توجه به دارا بودن یا نبودن اوست که میزان مهریه معلوم می شود.
7- در هر دو مورد تعیین مهرالمتعه و مهرالمثل نمی توان فرمول خاصی استفاده کرد و به عدد خاصی رسید. این وضعیت و شرایط است که توسط دادگاه سنجیده می شود و بعد مهرالمثل یا مهرالمتعه تعیین می شود.
حق حبس مهر زن، با پرداخت اولین قسط مهریه باطل میشوددر صورتی که موارد فوق برای زن محقق نشود، او می‌تواند از ایفای وظایفی که در برابر شوهر دارد اجتناب کند و به این عمل زن حق حبس در مهر می‌گویند. دو نظریه در این خصوص بیان می‌کند، تا زمانی که کل مهریه به زن پرداخت نشده، او می‌تواند از انجام وظایف امتناع کند و دوم اینکه قسط اول مهریه را که زن دریافت می‌کند، حق حبس از وی ساقط شده و زن نمی‌تواند از انجام وظایف اجتناب کند. به موجب رای وحدت رویه، نظریه دوم مورد قبول است.
اگر مدت معینی برای پرداخت مهریه تعیین شده باشد، زن نمی‌تواند از حق حبس استفاده کند و در صورتی که مرد توان مالی برای پرداخت مهریه نداشته باشد، در این مورد هم حق حبس باطل است.
