وصله ناجور در 50متری نقش جهان

اصفهان این روزها گردشگر کمتری به‌خود می‌بیند. شاید خصلت زمستان است که میدان باشکوه و جهانی‌شده ایران مملو از شاهکارهای معماری، پذیرای گردشگران کمتری باشد. بازار نقش‌جهان از همیشه خلوت‌تر است؛ میدان نقش جهان هم! اصفهان هم در زمره شهرهای آلوده ایران است و حالا که زمستان رسیده، میدان نقش جهان به زیر غباری از مه و آلودگی خزیده است. اما کدام زشتی اجازه یافته است در پس زیباترین شکوه معماری ایرانی پنهان شود؟ درهای مسجد شیخ لطف‌الله به روی همه باز است. از دالان کناری این مسجد به ضلع شمال‌شرقی میدان نقش جهان همراه با محسن نکوئی اصفهانی، کارشناس مرمت بناهای تاریخی و عضو شورای فنی میراث فرهنگی استان اصفهان برای بازدید از چهره زشت و پنهان نقش جهان ورود می‌کنیم.

تملک با چراغ خاموش؛‌ تخریب سریع
میدان نقش‌جهان اصفهان یک‌بار در سال 77 دارای حریم مصوب شد. این حریم به استان ابلاغ شد و حتی اگر پرونده این ابلاغ در دفتر ثبت آثار تاریخی و فرهنگی سازمان میراث فرهنگی هم مفقود شده باشد، باز هم نسخه‌هایی از آن همراه با نقشه حریم به استان اصفهان و چندین دستگاه دیگر ارسال شده است.
ابلاغ حریم به‌معنای مصون‌ماندن یک اثر تاریخی از تهدید و تخریب است و هر اقدامی در حریم یک اثر تاریخی باید با مجوز سازمان میراث‌فرهنگی و رعایت تمامی قوانین و ضوابط میراث فرهنگی کشور انجام شود.
سال‌های 91 و 92 شهرداری اصفهان براساس آنچه فریبا خطابخش، مدیر پایگاه میراث جهانی میدان نقش‌جهان اصفهان به همشهری گفته است، دست به تخریب حریم درجه یک میدان نقش جهان و بافت تاریخی این میدان زد تا خیابان آقا نورالله نجفی را در بافت تاریخی میدان نقش جهان احداث کند. بهانه شهرداری اصفهان از بین‌بردن گره‌های ترافیکی میدان نقش‌جهان و اطراف آن بود. اما جالب آن بود که شهرداری منطقه‌3 اصفهان، چند سال پیش از آنکه بافت تاریخی میدان نقش جهان در حریم درجه یک این اثر را به‌دست لودرها بسپارد و ویرانی به بار آورد، به خرید و تملک خانه‌های واقع در بافت تاریخی نقش جهان اقدام کرد. بسیاری از خانه‌ها در فاصله سال‌های‌88 تا 92 تملک شدند و هیچ‌کس نمی‌دانست دلیل خرید خانه‌های بافت تاریخی نقش جهان توسط شهرداری چیست تا آنکه ماجرای احداث گذر آقانجفی لو رفت و شهرداری اصفهان ناچار به اطلاع‌رسانی شد. پس از آن هم عملیات تخریب آغاز شد و چند خانه قاجاری و پهلوی که هنوز در فهرست آثار ملی کشور ثبت نشده بودند، به گفته کارشناسان میراث‌فرهنگی در تخریب‌ها نابود شدند. سال‌93 اما سازمان میراث فرهنگی، عملیات پروژه آقا نورالله نجفی را به گفته مسئولان اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اصفهان متوقف کرد. از آن سال تاکنون بافت تاریخی نقش‌جهان به حال خود رها شده است و شهرداری نیز کار را رها کرد و رفت.

تخریب خانه‌های تاریخی قاجار و پهلوی
محسن نکوئی اصفهانی، کارشناس مرمت بناهای تاریخی در ابتدای بافت تاریخی میدان نقش‌جهان، این اثر باشکوه معماری ایرانی، پشت مسجد شیخ لطف‌الله خانه‌ای را نشان می‌دهد که روی دیوارهای کاهگلی خانه‌ای که آن با اسپری قرمز‌رنگ و خط درشت نوشته شده است «فروشی»! انتهای کوچه آشتی‌کنان، پشت مسجد شیخ لطف‌الله به ابتدای ویرانی‌های بافت تاریخی میدان نقش جهان ختم می‌شود؛ جایی که تنها جداره‌هایی از خانه‌های دوره قاجار و پهلوی اول مانده و این تنها نشانه‌ای است که اثبات می‌کند خانه‌های تاریخی واقع در این بافت قربانی مسیریابی اشتباه شهرداری اصفهان برای احداث خیابان شده است. کوچه آشتی‌کنان پشت مسجد شیخ‌ لطف‌الله، درست در قلب بافت تاریخی میدان نقش جهان اصفهان حالا به یک فضای خالی با جداره‌های تاریخی ختم شده است. دلیلش هم آن بود که شهرداری اصفهان لودرها را درست از وسط خانه‌های واقع در این بافت عبور داد تا کوچه آشتی‌کنان پشت مسجد شیخ لطف‌‌الله اصفهان ناگهان قطع شود. محسن نکوئی اصفهانی از تنوع معماری در بافت تاریخی میدان نقش جهان اصفهان سخن می‌گوید: اینجا خانه‌هایی از دوره پهلوی اول، قاجاریه و صفویه وجود داشتند که برخی از آنها معماری صفوی داشتند و در دوره قاجار مورد مرمت و بهسازی قرار گرفته بودند. اما بخشی از این خانه‌ها که ثبت ملی هم نبودند، در احداث خیابان آقا نجفی در حریم نقش‌جهان از بین رفت.
ویرانه‌های یک خانه کاهگلی با پنجره‌های مشبک چوبی و آوارهای ریخته‌شده که از تزیینات آن احتمال داده می‌شود خانه‌ای قاجاری باشد، جلوتر به زباله‌دانی تبدیل شده است. گوشه‌ای دیگر از گذر آقانجفی، یک مدرسه علوم دینی بیشترین تعداد از خانه‌های واقع در حریم درجه یک میدان نقش‌جهان اصفهان در بافت تاریخی این میدان را تملک و تخریب کرده است تا ساختمانی بتنی احداث کند. کار این مدرسه هنوز به اتمام نرسیده، اما وسعت آن بیانگر تخریب بخش زیادی از خانه‌های واقع در بافت تاریخی میان نقش‌جهان است که البته با درنظر گرفتن ضوابط ارتفاع در بافت‌های تاریخی در حال ساخت است.

ساکنان فراموش شده بافت تاریخی 
پیرمردی که مدتی است ما را برانداز می‌کند، جلو می‌آید و به آوارها اشاره می‌کند. با همان لهجه زیبای اصفهانی و ظرافت زبان می‌گوید: «هیچ فکری برای خلاص‌کردن ما از این وضعیت نشده، بفرمایین تماشا کنین، شده آشغالدونی، خانه‌های تخریب‌شده مأمن دزدها شده، از داخل در و پنجره‌ها جخ می‌پرن رو پشت بوما و خونه مردم. یه بارون که بزنه تمام اینجا رو خاک و گل می‌گیره.» به‌خودروهای در حال عبور از محوطه خاکی پشت میدان نقش‌جهان اشاره می‌کند: «ببینین شده اتوبان چمران! ماهام اینجا زیر پونزیم.»
 وضعیت در حریم درجه یک میدان نقش‌جهان اصفهان در بخش شمالی برای ساکنان بافت تاریخی نقش‌جهان کلافه‌کننده است. آنها نزدیک به 7سال است که در محله‌ای ویران‌شده زندگی می‌کنند؛ جایی که می‌توانست بافت تاریخی زنده این شهر باشد. محسن نکوئی اصفهانی، عضو شورای فنی میراث فرهنگی استان اصفهان می‌گوید: باید این وضعیت پایان بگیرد و ساماندهی بافت تاریخی نقش جهان برای بهتر‌شدن زندگی مردم ساکن در این بافت در دستور کار قرار بگیرد. ساکنان این بافت تاریخی از این وضعیت کلافه‌اند. آنها خسته هستند و فکر می‌کنند فراموش شده‌اند.


   ضرورت ساماندهی بافت تاریخی تخریب شده

ساماندهی بافت تاریخی ویران‌شده نقش‌جهان باید در دستور کار قرار بگیرد. علیرضا ایزدی، معاون وزیر راه و شهرسازی همین چند روز قبل دستور توقف احداث گذر آقانجفی را صادر کرد و حالا در اصفهان تلاش می‌شود تا شهرداری آن شهر به ساماندهی بافت تاریخی ویران‌شده نقش‌جهان ترغیب شود. اینکه آیا شهرداری اصفهان خود را ملزم بداند دست از تخریب حریم درجه یک میدان نقش‌جهان بردارد‌ و خرابی‌های به بار آمده در این بافت را با ساماندهی جبران کند، موضوعی است که در روزهای آینده مشخص می‌شود. در همین روزهای آینده مشخص می‌شود که شهرداری اصفهان به نامه وزارت راه و شهرسازی تمکین می‌کند یا آنکه تخریب‌ بافت تاریخی میدان نقش‌جهان همچون تملک خانه‌ها با چراغ خاموش ادامه خواهد یافت؟ در همین روزهای آینده مشخص خواهد شد که شهرداری اصفهان تا چه اندازه به حقوق شهروندی ساکنان یکی از بافت‌های فقیرنشین شهر اصفهان درست در 50متری زیباترین میراث معماری باشکوه ایران در فهرست جهانی یونسکو احترام گذاشته و ارائه خدمات مطلوب شهری به آنها را همچون مناطق مرفه‌نشین شهر اصفهان وظیفه خود می‌داند.