در کتیبه‌های بابلی، ایلام را «آلامتو» یا «اِلام» خوانده‌اند، که به قولی به معنای کوهستان یا «کشور طلوع خورشید» است. ایلام اگرچه جزو کوچک‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود اما دارای تنوع آب و هوایی و مناطق دیدنی بکر و اعجاب‌برانگیز است.
دره‌های شگفت‌انگیز، رودها و آبشارهای طرب ناک، غارهای بی‌نظیر، کوه‌های سر به فلک کشیده، اقلیم‌های متنوع آب و هوایی، هم‌جواری دیدنی کوه و دشت، سادگی هزار رنگ طبیعت، صداقت فرهنگ و هنر و چشم‌اندازهای بدیع، ایلام - سرزمین رنگ‌ها - را به شاهکار شکوهمند ایران‌زمین بدل کرده است.
شکوه معماری ساسانیان را در صلابت پل گاومیشان، طاق شیرین و فرهاد، آتشکده سیاهگل، کوشک قینفر و گنبد جهانگیر و دژماخو، اصالت هنر اسلامی را در شهرهای تاریخی سیمره و سیروان، قلعه‌های والی، فلاحتی، کنجانچم و میرغلام هاشمی و نیز تلاش و اندیشه را در آثار به‌دست‌آمده از تپه‌های پیش‌ازتاریخ علی کش، گلان، گوران، چغاسفید و چغاآهوان می‌توان به نظاره نشست.
دریاچه بی‌نظیر دوقلوی سیاه گاو و درختان کهن‌سال سَول، غارهای پارینه‌سنگی هلیلان و غار طبیعی زینگان همگی گواه بر دیرینگی این خاک دارد.
سرزمین رؤیایی ایلام، عروس دردانه زاگرس است و دست توانای خالق، زیباترین تابلوی طبیعت را در آن ترسیم کرده است.
آبدانان با دریاچه دوقلو و آبشار چینز
در نزدیکی شهرستان آبدانان دو دریاچه یا چشمه بالادست و پائین دست است که توسط یک کانال ۱۰ متری به هم وصل شده‌اند.
اطراف این دریاچه بسیار زیبا را دشت‌ها و کوه‌های نسبتاً مرتفع فراگرفته و گلزارهای حاشیه دریاچه و حیوانات آبی در این دریاچه جذابیت و زیبایی خاصی به آن بخشیده است و نکته قابل‌توجه این است که دریاچه دوقلوی سیاه گاو به‌طور کاملاً اتفاقی به دو قسمت شبیه به هم تبدیل شده است.آبشار «چینز» از دیگر آثار مهم شهرستان آبدانان است، این آبشار طبیعی و زیبا در دل سرد و خنک جنگل‌های سبز و پر پشت بلوط در لایه‌های متعدد پوشش گیاهی و همچنین در قعر یکی از زیباترین دره‌های طبیعی و در زیر طاقدیس نیلگون و فیروزه‌ای آسمان، چشم‌ها را به میهمانی خود دعوت می‌کند.
آبشار فصلی منطقه جنگلی «چینز» در جوار روستای انجیره، هم‌زمان با اولین بارش رحمت الهی یعنی اواسط آبان ماه هرسال متولد می‌شود و تا اواخر خرداد سال بعد به حیات خویش ادامه می‌دهد.
آبشار فصلی چینز یکی از مناظر بکر و باصفای این شهرستان است که سالانه در فصل بهار هزاران نفر گردشگر و مسافر را به سمت‌وسوی خود جلب و جذب می‌کند.
تنگه ارغوان
تنگه ارغوان در مسیری رودخانه‌ای با شکوفه‌های زیبای ارغوان، خصوصاً در فصل بهار زیبایی وصف‌ناپذیری را به طبیعت و جنگل‌های سبز آن دیار بخشیده است و تنوع رنگ آن چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.
تالاب‌ها
تالاب سیاب دریوش از تالاب‌های مهم استان است، این تالاب دارای آب دائمی و شکل آن دایره‌ای است و به دلیل قرارگیری در ناحیه کوهستانی جزو منطقه سردسیری و ییلاقی استان محسوب می‌شود. تالاب «سیاب دریوش» در جنوب غربی بخش ملکشاهی قرار دارد.
تالاب زمزم از دیگر تالاب‌های زیبا و چشم‌نواز استان است، آب این تالاب به‌صورت چشمه و دائمی است. درختان اطراف آن چشم‌انداز زیبایی را به وجود آورده و زیستگاه بسیار مناسبی برای حیات‌وحش فراهم کرده است. تالاب زمزم در ۷۴ کیلومتری شرق ایلام قرار گرفته است.
تالاب چکر نیز از دیگر تالاب‌های استان است که این تالاب در منطقه گرمسیری ایلام و در منطقه بولی و ناحیه چکر قرار دارد که آب آن دائمی است. نیزارها به همراه طبیعت دست‌نخورده زیبای اطراف آن واقعاً ارزش یک‌بار دیدن را دارد.غار کناتاریکه
داخل این غار پرده‌های سنگی به همراه ستون و مجسمه‌های استالاکتیتی و استالاگمیتی بسیار زیبا و یک حوضچه آبی وجود دارد. این غار در ارتفاعات سیوان کوه ایلام و در ۳۵ کیلومتری مسیر ایلام-دره‌شهر و نزدیک به روستای پاکل قرار دارد.
ایوان با طاق شیرین و فرهاد
شهرستان ایوان دارای آثار مهمی ازجمله طاق شیرین و فرهاد است، قدمت این بنای کاملاً سنگی باستانی به دوره ساسانیان برمی‌گردد و در شهرستان ایوان، بخش رزنه، روستای چهل زرعی، تنگ کوشگ قرار دارد. بر اساس باور مردم محلی، فرهاد در مدت نصف روز آن را برای استراحت شبانه شیرین ساخته است و خیلی از قدیمی‌ها و افراد مسن‌تر در ایلام، این بنا را با نام طاق شیرین می‌شناسند.
علاوه بر طاق شیرین و فرهاد، شهرستان ایوان مناطق بکر، دیدنی و تاریخی بسیاری زیادی دارد، جاذبه‌های گردشگری که در این فصل با فرشی از علفزارها و گل‌های بهاری و جنگل‌های بلوط آراسته شده است چشم هر گردشگری را به‌سوی خود فرامی‌خواند.
آتشکده سیاهگل، قبرستان هلوچ، کوه‌ها، غار طلسم، غار انفجاری ایوان، رودخانه کنگیر، منطقه دوبیران، دره کوریس، دره دانوک، چشمه‌ها، چشمه سفید(چینی چرمگ)، جوب شهر (خرابه‌های شهر اریوخان) ازجمله مناطق گردشگری شهرستان ایوان است.
پارک جنگلی سراب، منطقه توریستی خوران، آبشار پلیه، منطقه دانوک، منطقه پلنگ کنام و امامزاده سید عبدالله و امامزاده حاجی حاضر از دیگر مناطق و آثار دیدنی و بکر شهرستان ایوان است.
نقش برجسته گل گل ملکشاهی
در ۸ کیلومتری شهر ارکواز و در فاصله ۲۵ کیلومتری ایلام در روستای گل گل ملکشاهی سنگ‌نوشته‌ای به زبان آشوری و خط میخی است که در مورد فتح ایلام و انقراض تمدن ایلام باستان توسط آشوری‌ها نوشته‌شده است. این سنگ‌نوشته حدود ۳ هزار سال قدمت تاریخی دارد و روی آن نقش پیکره یک سرباز آشوری با کلاه‌خود، ماه و ستاره در بالای سر آن درحالی‌که پیکانی در دست دارد، مشاهده می‌شود.
کوه‌ها
کوه سامله در ناحیه زردلان در فاصله ۸۴ کیلومتری شمال ایلام واقع‌شده و محیطی خوش آب‌وهوا برای گذراندن یک نهار در طبیعت است.
کوه «چمن‌گیر» جزو رشته کبیرکوه از کوهستان زاگرس است که یکی از مقاصد مناسب و بکر برای کوه‌نوردی و طبیعت‌گردی در ایلام به شمار می‌رود. کوه چمن‌گیر در ناحیه شیروان و در فاصله ۲۲ کیلومتری جنوب شرقی ایلام واقع شده است.
کوه «شره زول» از دیگر کوه‌های زیبای ایلام است، این کوه در ناحیه چوار در ۲۳ کیلومتری شمال غربی ایلام قرار دارد و بخش شمال غربی آن از جنگل‌های بلوط پوشیده شده است.
همچنین کبیرکوه، کوه اهوران، کوه سرکب و کوه سرخ خانی نیز برای پیک‌نیک و کوه‌نوردی بسیار مناسب هستند.
کبیرکوه به مجموعه کوه‌های بلندی که خود قسمتی از رشته‌کوه بزرگ زاگرس است گفته می‌شود. این رشته از دیوارهای جنوبی دره رودخانه آب آفتاب و کنجانچم شهرستان مهران شروع‌شده و رو به رودخانه کرخه در دهستان الوار گرمسیری در شهرستان خرم‌آباد استان لرستان ادامه می‌یابد. دامنه‌های شمال و شمال شرقی آن به دره‌های رودخانه سیمره، کرخه و دامنه‌های جنوب و جنوب غربی آن به مرز ایران و عراق منتهی می‌شود.
شهرستان دره شهر با شهر باستانی ماداکتو و تنگه بهرام
این شهر دارای برج‌های نگهبانی، خیابان، سیستم آبکشی و دفع فاضلاب است که بنا به روایتی بر اثر یک زلزله تخریب و از بین رفته و هم‌اکنون بقایای کمی از این شهر برجای‌مانده است. قدمت این شهر به ۱۴۰۰ سال پیش و دوران ساسانیان برمی‌گردد.
تنگه بهرام چوبین از دیگر آثار مهم شهرستان دره شهر است، در داخل این تنگه مجموعه‌ای از اماکن مسکونی، بنای شاه‌نشین، حوضچه‌های سنگی آب و برج وجود دارد. تنگه بهرام چوبین در حدود ۱۲ کیلومتری شرق شهرستان دره‌شهر به پل‌دختر و در میان تنگه‌ای عظیم و صخره‌ای منشعب از دامنه‌های ارتفاعات کبیرکوه قرار گرفته است.آبشارها
آبشار «وه ریز» ازجمله مناطق زیبای ایلام است، سرچشمه این آبشار، ارتفاعات کبیرکوه در غرب ایلام است و در نزدیکی روستایی به نام چشمه کبود قرار دارد.
آبشار «گچان» از دیگر آبشارهای استان است، در این منطقه که کوه‌های زیبا و معظم مانشت و قلارنگ به همراه گچان گویی به هم رسیده‌اند منظره بسیار زیبایی را ایجاد کرده است و به علت دسترسی خوب، منطقه مناسبی برای دوستداران طبیعت به شمار می‌رود.
آبشار «آما» نیز جزو مناطق مهم گردشگری ایلام است، ارتفاع این آبشار حدود بیست متر است و در نزدیکی روستای آما و پشت سد ایلام واقع شده است.
دهلران با چشمه‌های جوشان
چشمه‌های آبگرم، چشمه قیر، غار خفاش و آبشارهای روستای خربزان از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی این شهرستان است.
چشمه‌های آبگرم دهلران با خواص درمانی فراوان در ۴ کیلومتری شمال شهر دهلران قرار دارد این منطقه در سال ۹۲ به بخش خصوصی واگذارشده و در حال حاضر دارای امکانات خوبی برای پذیرایی از مسافران و گردشگران است.
تنها چشمه قیر کشور نیز در ۵ کیلومتری شمال دهلران در دامنه ارتفاعات سیاه کوه به‌صورت یک حوضچه طبیعی سیاه‌رنگ که به‌شدت از آن قیر فوران می‌کند، قرار دارد و غار خفاش نیز در نزدیکی چشمه‌های آبگرم قرار دارد و زیستگاه نوعی خفاش کمیاب در کشور است به‌طوری‌که نزدیک به ۲۵ تا ۳۰ هزار خفاش در آن زندگی می‌کنند.
غذاهای محلی
خورشت تره‌کوهی، کشکینه، تُرخینه، برنج و گوشت معروف دهلران، نژی آوا، جوجگ آو، ماش آو، کشک دو، قله ماسوا، کپه، جِِگِروَز، گوجه‌پونه، مَکش، کوفته سیرابی، آبگوشت بامیه، پیچگ، بوله وله، قارچگ، پاقازه، سختی، بابایاری (عَدَساو)، شله امیری، پِرشگِه و ماسوا از غذاهای محلی این دیار به شمار می‌روند.
همچنین قالی کردی (قالیچه درشت‌بافت)، سیاه‌چادر، چیغ(چیت) بافی، جاجیم‌بافی، گلیم ساده، نمدمالی، احرامی بافی، گیوه‌بافی، عبا بافی، گلیم نقش برجسته، منبت چوب، سفال‌گری، طراحی روی سفال و قلم‌زنی روی مس نیز از صنایع‌دستی این استان هستند.
